دیدار در وین بدون حضور در اتاق مذاکره!

 شهروز طباطبایی - ظریف می‌گوید دیداری میان ایران و آمریکا صورت نمی‌گیرد. اما یک مقام اروپایی گفت که در دیدار بعدی در وین، نماینده آمریکا بدون مذاکره مستقیم با ایران در نشست شرکت خواهد کرد. هایکو ماس نیز گفت نباید بگذاریم زمان از دست برود.
نشست برجام روز جمعه، دوم آوریل به صورت مجازی برگزار شد. طبق برجام، کمیسیون مشترک مسئول نظارت بر اجرای توافق است. جلسه کمیسیون مشترک به نیابت از جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از طرف انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس امور خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد و با مشارکت نمایندگان چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایران در سطح معاون وزیر امور خارجه و مدیران سیاسی وزارت خارجه این کشورها برگزار شد.
تا پیش از نشست روز جمعه نشانه‌های تحول دیده نمی‌شد. آمریکا بازگشت به برجام را مشروط به اقدام ایران در اجرای همه تعهدات خود کرده بود و از طرف دیگر ایران نیز اجرای تعهدات خود را به پس از لغو همه تحریم‌ها موکول کرده بود. ایران مذاکره با آمریکا را هم نمی‌پذیرفت.
پس از نشست آنلاین روز جمعه و مذاکرات محرمانه دیگری که جزییات آن روشن نیست، اعلام شد نشست بعدی اعضای کمیسیون مشترک برجام با حضور آمریکا روز سه شنبه در وین برگزار می‌شود.
دیپلمات‌های غربی روز جمعه نسبت به این تحول تازه ابراز خوشبینی کردند. در ایران نیز علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی از شکستن بن بست مذاکرات حرف زد.
یکی از بحث‌های مهم درباره مذاکرات وین این است که آمریکا چگونه در این نشست شرکت خواهد کرد، عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران تاکید کرده که به صورت مستقیم و غیر مستقیم با آمریکا مذاکره نخواهد کرد.
از طرف دیگر رسانه‌های اروپایی بحث طرح گام به گام برای بازگشت آمریکا و ایران به برجام را مطرح کرده‌اند.
رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هم گفته است: «از طریق شرکای اروپایی به دنبال مشخص کردن گام‌هایی هستیم که برای بازگشت ایران و آمریکا به برجام مشخص شود.”
خبرنگار پی‌بی‌اس از رابرت مالی پرسید که دولت بایدن با بیش از ۵۰۰ تحریمی که در دوران ترامپ علیه ایران اعمال شده چه خواهد کرد، که وی پاسخ داد: «ایران باید از مزایای توافق هسته‌ای بهره‌مند شود در صورتی که تهران تمامی گام‌هایی که برخلاف برجام بوده را بازگرداند، دولت بایدن باید تمامی این تحریم‌ها را که بر خلاف توافق هستند، لغو کند.»
این سخنان رابرت مالی با انتقاد مقامات اسرائیلی همراه بوده است.
در تحول دیگری محمد جواد ظریف وزیر خارجه روز گذشته با وزرای خارجه فرانسه و انگلیس درباره نشست وین گفت و گوی تلفنی داشت. ظریف به وزرای خارجه این دو کشور توصیه کرده که در وین موضع سازنده اتخاذ کنند.
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران که قرار است این هفته برای مذاکره درباره برجام در نشست اعضای این پیمان به وین، پایتخت اتریش سفر کند، روز یکشنبه ۱۵ فروردین با یادآوری گفته‌های دیگر مسئولان دولتی و رهبر ایران گفت: «ما در وین هیچ گونه مذاکره‌ای، چه مستقیم، چه غیر مستقیم با آمریکایی‌ها نخواهیم داشت. ما با کمیسیون مشترک مذاکره می‌کنیم.»
عراقچی تأکید کرد: «گفتگوهای ما با ۱+۴ در وین در مورد برداشته شدن تحریم‌ها که آمریکایی‌ها باید ابتدا بردارند، خواهد بود.»
وی در مورد پیشنهاد لغو گام به گام تحریم‌ها نیز گفت: «ما هیچ پیشنهاد گام به گامی با آمریکا نداریم و قبول هم نمی‌کنیم.»
معاون وزیر خارجه ایران افزود: «خواسته و شرط ما برای بازگشت به برجام آن است که آمریکا اول همه تعهدات برجامی خود را انجام بدهد و تمام تحریم‌ها علیه ما را بردارد. بر عهده کمیسیون مشترک خواهد بود که به هر روشی که می‌داند آمریکا را به چنین اقدامی قانع کند، آن دیگر به ما ربطی ندارد.»
عراقچی با تأکید بر این که گفتگوهای وین «فنی» خواهد بود، گفت که این گفتگوها از جمله درباره «تحریم‌هایی که باید برداشته شود»، «ترتیب آن» و «راست‌آزمایی» آن به دست ایران خواهد بود.
پیش از این محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران ضمن رد دیدار مستقیم بین مقامات ایران و آمریکا، چنین نشستی را «غیر ضروری» توصیف کرده بود.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز روز گذشته در واکنش به سخنان یک مقام آمریکایی در مورد پیشنهاد گام به گام گفت: «هیچ طرح گام به گامی مطرح نیست و سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران برداشته شدن همه تحریم‌های آمریکاست.»
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: بر اساس سخنان آقای عراقچی هیچ گونه مذاکره مستقیم یا غیرمستقیمی بین ایران و آمریکا در وین اتفاق نخواهد افتاد.
«جلینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در یک جلسه توجیهی درباره برجام به خبرنگاران گفت، واشنگتن لغو هیچ تحریم خاصی را پیش بینی نمی‌کند و در طول جلسه روز سه شنبه در وین فقط گامهای تسهیل تحریمها مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
براساس گزارش پایگاه خبری هیل، پورتر افزود: ما قصد داریم درباره گامهای هسته‌ای که ایران می‌بایست به منظور بازگشت به سازگاری با «برنامه جامع اقدام مشترک» بردارد بحث کنیم و لغو هیچ تحریم خاصی را مدنظر نداریم اما به طور قطع می‌گوییم که گامهای تخفیف تحریمها که آمریکا باید برای بازگشت به تعهدات خود در چارچوب برجام اتخاذ کند را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.
  مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در آلمان؟
آسوشیتدپرس درباره نشست روز سه‌شنبه گفته مقامات دولت آمریکا انتظاراتشان را پایین آورده‌اند. ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از سرگیری مذاکرات روز سه‌شنبه را یک اقدام «سالم رو به جلو» خوانده با این حال تاکید کرده نباید منتظر یک گشایش فوری باشیم چرا که مذاکرات سختی پیش رو داریم.
روزنامه گاردین بریتانیا هم در گزارشی از مذاکرات محرمانه در همین رابطه خبر داد که در فرانکفورت آلمان برگزار شده است. بنا بر این گزارش، این مذاکرات محرمانه بر ایجاد یک ساز و کار برای لغو تدریجی تحریم‌های آمریکا در مقابل بازگشت ایران به اجرای تعهداتش به برجام تمرکز داشته است.
نیویورک تایمز نیز در گزارشی درباره آغاز مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در یادداشتی به قلم فرناز فصیحی نوشته: تحولات اخیر شش هفته بعد از درخواست اولیه آمریکا برای پیوستن به اروپایی‌ها در مذاکره با ایران رخ داده است و این تاخیر احتمالا نتیجه درگیری میان عواملی در دولت که از پایان تحریم‌ها نا امید بودند و اصولگرایان تندرویی در سپاه و در میان روحانیون که خواستار پرداخت جریمه ناشی از تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای هستند، بوده.
نیویورک تایمز در گزارش خود به دشواری‌های راه پیش رو اشاره کرده و گفته تاریخ نشان داده حتی برداشتن گام‌های موقتی هم در این مسیر دشوار است. جمهوری خواهان کنگره که با برجام مخالفند در کنار برخی دموکرات‌ها معتقدند بایدن با برداشتن تحریم‌ها عملا فشار‌ها بر تهران را کاهش می‌دهد. بایدن باید مراقب باشد که این پیام را که قرار است درخواست‌های ایران را اجابت کند مخابره نشود.
در این گزارش همچنین آمده: در ایران نیز اعتماد به آمریکا شدیدا سلب شده. نیکولاس برنز یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه در دولت بوش و از افراد نزدیک به مذاکرات هسته‌ای با ایران می‌گوید عجیب نیست که ایران بر سر این موضوع دچار تشتت باشد. در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ هم که متحدان اروپایی ما اولویت اقدامات برای توقف جاه طلبی‌های هسته‌ای ایران را برداشتند ایرانی‌ها مانند امروز از نظر داخلی بر سر زمان و چگونگی مذاکرات دچار اختلاف نظر بودند.
  حضور هیات آمریکایی اتفاق مثبتی است هر چند که آن‌ها در اتاق مذاکره نباشند
علی بیگدلی تحلیلیگر مسائل سیاست خارجی و استاد دانشگاه در رابطه با تحولات اخیر برجام گفت: «دوگانگی و تناقض در صحبت‌های آقای عراقچی به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران با خبرهای دیگر دیده می‌شود. او رهبری مذاکرات آنلاین روز جمعه را بر عهده داشت. آقای عراقچی تاکید کردند که به هیچ عنوان مستقیم یا غیر مستقیم با آمریکا مذاکره نمی‌کنند. اما از سوی دیگر روز سه شنبه قرار است هیات آمریکایی نیز در وین حاضر شود. آنچه که مقامات ایرانی می‌گویند با آنچه که قرار است سه شنبه اتفاق بیافتد به نظر می‌رسد کمی متفاوت باشد.”
او افزود: «مذاکره با همه طرف‌ها از جمله آمریکا از دید من کار درستی است و رد کردن این مذاکره اشتباه است. سیاست مذاکره ستیزی ایران به زیانش تمام می‌شود. این یک نقص بزرگ است. وقتی سیاست به بن‌بست می‌رسد دیپلماسی آغاز می‌شود. شرکت در مذاکرات تعهدی را به وجود نمی‌آورد فقط نقاط تاریکی مواضع را روشن می‌کند.»
بیگدلی درباره مذاکرات وین گفت حضور هیات آمریکایی اتفاق مثبتی است هر چند که آن‌ها در اتاق مذاکره نباشند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نرمش آمریکا به ویژه از سوی رابرت مالی گفت: «این نرمش آمریکا برای جلب و جذب ایران به سوی مذاکره است و ما راهی غیر از این نداریم. مذاکره محفلی برای طرح نقطه نظرات است. ایران می‌تواند سر میز مذاکره تاکید کند تا همه تحریم‌ها برداشته نشود به تعهداتش باز نمی‌گردد.»
بیگدلی با اشاره به موقعیت ویژه جو بایدن در آمریکا گفت: «بیش از پنجاه روز از ریاست جمهوری بایدن می‌گذرد او قول داده که پس از صد روز گزارش عملکرد ارائه کند به همین دلیل مایل است در گزارش خود به مسئله برجام هم اشاره کند.”
او افزود: «در همین راستا ممکن است برجام دو مرحله‌ای شود یعنی در گام اول به مسائل هسته‌ای پرداخته شود و برجام سال ۲۰۱۵ احیا شود. اما این پایان کار نیست و در مرحله دیگر به مسائل جانبی از جمله بحث حقوق بشر، مسئله موشکی و تحرکات منطقه‌ای که مورد علاقه آمریکا و اروپا است پرداخته شود. یکی از دلایلی که ایران راضی به مذاکره نمی‌شود این است که مقامات ایران می‌دانند در آن صورت آمریکایی‌ها انتظارات بیشتری را مطرح می‌کنند که مورد قبول آن‌ها نیست.”
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به تحولات منطقه‌ای گفت: «ایران باید وارد این مذاکرات شود چرا که تحولات منطقه‌ای اینگونه ایجاب می‌کند در هفته‌های اخیر هم شاهد ادامه این تحولات بودیم از جمله سفر نخست وزیر عراق به عربستان و توافق مهم او با محمد بن‌سلمان که پیام‌های زیادی داشت. تحولات سوریه هم به نحوی است که روابط این کشور با دیگر کشور‌های عربی در حال احیاست.»
بیگدلی درباره اظهارات اخیر رابرت مالی مبنی بر این که آمریکا می‌تواند تحریم‌های غیر هسته‌ای را هم بردارد گفت: «آن تحریم‌ها ارزش چندانی ندارد. بیشتر تحریم شخصیت‌ها و موسسه‌ها است. با این حال این سخنان را می‌توان چراغ سبز و یا کادویی از طرف آمریکا به ایران تلقی کرد. البته آقای عراقچی می‌گوید ایران به کمتر از لغو تمام تحریم‌ها راضی نمی‌شود. با این حال تصمیم گیری در این رابطه به نظر مقامات عالی رتبه در تهران بستگی دارد.»
این استاد دانشگاه معتقد است: «ایران و آمریکا چاره دیگری جز مذاکره ندارند، ایران اگر وارد مذاکره نشود باید بیشتر به سمت چین حرکت کند که این مرارت بار است، واکنش‌ها و مخالفت‌های داخلی و خارجی زیادی دارد. ایران در فضای بین‌المللی نمی‌تواند آمریکا را نادیده بگیرد، چین از نظر اقتصادی قدرتمند است، اما از نظر سیاسی توسعه نیافته و مقبولیت جهانی ندارد. از سوی دیگر آمریکا هم اگر به دنبال برقراری آرامش در خاورمیانه است باید ایران را مورد توجه قرار دهد.”
  در وین چه پیشنهاد‌هایی روی میز قرار می‌گیرد
محسن جلیلوند تحلیلگر مسائل سیاست خارجی نیز درباره نشست وین  گفت: «جلسه وین مقدماتی است. در حال حاضر هم ایرانی‌ها تصور می‌کنند دست بالا را دارند و هم آمریکایی‌ها. ایران با افزایش سطح غنی‌سازی و تعداد سانتریفیوژ‌ها موقعیت تازه‌ای پیدا کرده است و می‌داند که آمریکا به شدت از رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای هراس دارد. وقتی که ایران حرف از غنی سازی ۶۰ درصد می‌زند در واقع تا ۹۰ درصد که میزان مورد نیاز برای ساخت بمب اتم است، هیچ فاصله‌ای نیست.”
او افزود: «از طرف دیگر آمریکا هم متوجه شده که تحریم‌ها بر اقتصادی ایران اثر جدی داشته است.”
جلیلوند با بیان اینکه باید دید هر دو طرف چه پیشنهاد‌هایی روی میز می‌گذارند گفت: «مانند معامله یک ملک، دو طرف معامله ابتدا روی پیشنهاد‌های حداکثری اصرار می‌کنند. خریدار می‌خواهد با پایین‌ترین قیمت بخرد و فروشنده قصد دارد با بالاترین قیمت معامله کند. بنگاه معاملاتی هم تلاش می‌کند پیشنهاد دو طرف را به هم نزدیک کند و معامله را جوش دهد. اروپایی‌ها در حال حاضر در این نقش ظاهر شده‌اند. روسیه و چین هم در جایگاه شاهدان معامله قرار دارند.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی درباره حضور غیرمستقیم آمریکا در نشست وین گفت: «این اتفاق پیشتر هم رخ داده است، در مذاکرات سری اول برجام هم ویلیام برنز که آن زمان معاون وزیر خارجه بود و حالا رییس سیا است در مذاکرات حضور داشت، اما هیچ حرفی نزد و فقط گوش کرد و پیشنهادی هم از طرف آمریکا مطرح نکرد، بعد‌ها ایران ناچار شد رودررو با وزیر خارجه آمریکا مذاکره کند و عملا فقط ظریف و جان کری مذاکره می‌کردند.”
جلیلوند تاکید کرد که باید دید در وین چه پیشنهاد‌هایی روی میز قرار می‌گیرد در حال حاضر هر دو طرف تصور می‌کنند دست بالا را دارند حالا این حاصل محاسبه است یا سوء محاسبه زمان آن را مشخص می‌کند.
این کارشناس درباره پیشنهاد رابرت مالی برای لغو تحریم‌های ترامپ به ویژه تحریم‌های غیر هسته‌ای گفت: «پیشنهاد رابرت مالی خوب است و باعث می‌شود فضای مذاکرات بهتر شود. چیزی که روشن است دو طرف در ابتدای مذاکرات مسائل حداکثری را مطرح می‌کنند که بتوانند روی حداقل‌ها به توافق برسند. مطمئن باشید که نه ایران بر خواست‌های حداکثری اصرار می‌کنند و نه آمریکا و نهایتا دو کشور مجبور می‌شوند از خواسته‌های خود کمی عقب نشینی کنند.”