پیشنهادهای تبلیغاتی و انتخاباتی در یک بحث پیچیده نظامی

   امیر حسین سجادی- خدمت اجباری سربازی که در سال 1249 تصویب شد و رضا پهلوی آن را اجرایی کرد، هم اکنون نیز به همان شیوه درحال اجراست و تبدیل به یکی از بزرگترین معضلات جوانان شده و باعث شده نیروی انسانی عظیمی از کشور دریغ شود و همچنین امنیت روانی مردم هم ازبین می‌رود.
بحث تبدیل سربازی اجباری به اختیاری سال‌هاست که هر چند وقت یک‌بار در ایران مطرح می‌شود اما پس از مدتی فروکش می‌کند. در اردیبهشت ۱۳۹۲ یک خبرگزاری فراخوانی در این زمینه منتشر کرد و از شهروندان خواست، پرسش‌ها، ابهام‌ها و مشکلات خود در رابطه با سربازی را به این خبرگزاری بفرستند. قرار بود که ایسنا درخواست‌ها و پرسش‌ها را به مسئولان حوزه نظام وظیفه برساند و پاسخ آنها را در اختیار شهروندان بگذارد.
چند هفته بعد موسی کمالی، جانشین اداره منابع انسانی ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در این راستا به‌طور تلویحی به این واقعیت اشاره کرد که برخی مناطق ایران جزو مناطق بسیار محروم به‌شمار می‌روند و فرستادن سربازان مزد‌بگیر به این مناطق با مشکل روبرو خواهد شد.
او به عنوان نمونه گفت:‌ «کدام جوانی پیدا می‌شود که در صورتی که سربازگیری حرفه‌ای شود، حاضر باشد برود سیستان و بلوچستان یا چابهار خدمت کند، اما سربازان وظیفه در تمامی نقاطی که لازم باشد، خدمت می‌کنند.» خدمت اجباری سربازی یکی از مسائل و چالش مهم جوانان ایرانی به حساب می‌آید. سالهاست که بحث پیرامون کاهش خدمت اجباری و یا حذف آن داغ است. سیاستمداران بسیاری ادعای حذف سربازی را مطرح کرده اند و برخی با این ادعا به مجلس راه یافته اند. اما تاکنون هیچ تغییر مهمی در قانون سربازی ایجاد نشده است.
سربازی اجباری پابرجاست و سربازان با حقوق اندکی حدود دو سال از زندگی خود را صرف خدمت به کشور می کنند. خدمتی که به عقیده بسیاری به دلایلی مختلفی برای طیف گسترده ای از سربازان حکم وقت تلف کردن را دارد.
در ماه های اخیر کمپینی برای پایان دادن به سربازی اجباری به راه افتاده است. بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی مخالفت خود را با سربازی نشان داده اند و خاطرات و تجربات خود را در این رابطه مطرح کرده اند.
منتقدان سربازی اجباری می گویند که این قانون بر میزان ازدواج و کاهش جمعیت در کشور نیز تاثیر زیادی داشته است.
اخیرا کارزاری هم برای درخواست از مجلس در راستای پایان دادن به خدمت اجباری به راه افتاده است.
  جزییات طرح مجلس
در ادامه همین تحرکات طرح بلندپروازانه ای در مجلس مطرح شده است که آن را طرح سربازی حرفه ای می دانند.
ابوالفضل ابوترابی طراح این طرح می گوید: «با سربازی اجباری کارخانه دشمن‌سازی نظام راه انداخته‌ایم. به گفته او، به خاطر قوانین فعلی سه میلیون جوان با عنوان سرباز فراری و غایب، مجرم تلقی می‌شوند.”
او درباره جزییات طرح مجلس گفت: «این طرح ترکیبی از اختیاری و حرفه‌ای شدن است که حقوق و مزایای لازم را سربازان نیز دریافت می‌کنند. درواقع کسانی که مایل به سربازی رفتن نیستند، پول به کسانی می‌دهند که سربازی می‌روند. البته در این طرح اساس اول، برآورد نیاز نیروهای مسلح است. زیرا کشور ایران در بین کشورهای ناامن واقع شده و مسئله امنیت برای آن جز واجبات است. در این طرح، سربازی بعد از دو سال به مدت ۵ سال ادامه خواهد داشت و با این کار به صورت حرفه‌ای سرباز تربیت و آموزش دیده می‌شود. زیرا امروزه جنگ تجهیزات جدید و پیشرفته‌ای دارد و ما نیاز داریم که سربازان در این امر خبره و کارآمد شوند.”
او افزود: «به طور میانگین هر سال ۴۰۰ نفر سرباز نیاز داریم. مازاد بر نیاز نیروهای مسلح را اختیاری می‌کنیم و همچنین سربازی را از دو سال به ۵ سال افزایش می‌دهیم. در واقع اگر ۸۰ هزار نفر در سال نیروی انسانی بگیریم، حدود ۳۷۰ نفر نیروی مازاد سرباز داریم. البته دوره سه ماه آموزشی سربازی برای پسران اجباری است و مابقی را تا سن ۵۰ سالگی به صورت پرداخت پول به سربازهایی که جذب سربازی می‌شوند، می‌گذرانند.»
ابوترابی درباره حقوق و مزایای سربازان در این طرح گفت: «حقوق سربازان در واقع ۹۰ درصد حقوق افراد رسمی با تمام امکانات خواهد شد. بنابراین باید کامل در اختیار یگان مربوطه باشند، مانند نیروهای مسلح و نمی‌توانند شغل رسمی دیگری داشته باشند. اما می‌توانند علاقه‌مندی‌های دیگر خود را مانند مشاغل کشاورزی، هنری و… ادامه دهند. برای مثال حقوق یک افسر درجه دار به سوابق، تعداد فرزندان، وضعیت تأهل و.. بستگی دارد و حقوق یک کادر اداری به سرباز پرداخت می‌شود. از سویی دیگر خدمت در مرز و یا در شهر نیز در پرداخت حقوق آنها تأثیر دارد.»
او درباره چگونگی پرداخت حقوق سربازان حرفه ای از سوی افرادی که سربازی نرفته اند اظهار کرد: «افرادی که سربازی نمی‌روند باید تا سن ۵۰ سالگی حقوق پرداخت کند و این بستگی به خدماتی است که دریافت می‌کند؛ به عبارتی اگر بیشتر خدمات بگیرد باید درصد بیشتری بدهد. برای مثال کسی که سفر خارجی دارد باید ۵۰ درصد عوارض خروج را به این امر اختصاص دهد و یا کسانی که خرید و فروش ماشین و مسکن دارند، بیشتر باید عوارض برای تأمین امنیت بدهد. اما کسی که در روستا و مناطق محروم است و یک منزل خرید و فروش کند و یا سفر خارجی نداشته باشد، عوارض تأمین امنیت کمتری پرداخت می‌کند. بنابراین پرداختی‌ها بر اساس عدالت است.»
این نماینده مجلس تاکید کرد: «در این طرح اگر فردی خدمات دریافت می‌کند باید مالیات امنیت خود را بپردازد و البته مانعی هم برای ادامه فعالیت خود در زندگی روزمره نخواهند داشت و حتی قادر به کاندید شدن در انتخابات هم هست.»
  حامیان و مخالفان داوطلبانه شدن خدمت سربازی در مجلس
امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی، عضو کمیسیون اجتماعی و نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی که آغازکننده این بحث بود، در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت:«باید سربازی اجباری جمع شده و نیروهای متخصص نظامی برای حراست از امنیت و اقتدار کشور استخدام شوند؛ وجود ۳میلیون مشمول غایب نشان‌دهنده ناکارآمدی مدل فعلی است. در شرایط جنگ اقتصادی باید از توان جوانان برای سازندگی و جهش تولید استفاده کنیم؛ نسل جوان سربازان خط مقدم این جنگ هستند».
هر چند که نقد سربازی اجباری در اوایل امسال شدت بیشتری پیدا کرده اما این موضوع همواره از جمله مضامین انتقادی مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی بوده است و در ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی نیز برخی نمایندگان به‌طور جسته و گریخته به آن پرداخته‌اند. حامیان داوطلبانه شدن سربازی، به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز اشاره می‌کنند که در آن از سربازی به‌عنوان دومین عامل تأخیر ازدواج مردان نام برده است.
قرار داشتن در دوران صلح و بررسی تطبیقی وضعیت سربازی در ایران با دیگر کشورها، ازجمله محورهایی است که منتقدان با استناد به آن استدلال می‌کنند که دیگر دوران سربازی اجباری به‌سر رسیده است. در دنیا ۲۸ کشور قانون سربازی اجباری دارند و از این کشورها تنها ۱۸ کشور سربازی اجباری بیش از یک سال دارند که ایران نیز در زمره این کشورهاست.
  پیشنهاد حذف سربازی اجباری، تبلیغاتی و انتخاباتی است
سهراب گیلانی، نماینده مجلس یازدهم که از فرماندهان سابق سپاه‌پاسداران و معاون بسیج کل کشور بوده است، تصمیم‌گیری درباره پیشنهاد برچیده شدن سربازی اجباری در ایران به‌معنای داوطلبانه شدن سربازی را در صلاحیت فرمانده معظم کل قوا و نیروهای مسلح دانست گفت:« درست است که خدمت سربازی در تعداد قابل توجهی از کشورها اجباری نیست اما وقتی رفع اجباری بودن خدمت سربازی بخواهد برای ایران تجویز شود، باید دید که آیا زیرساخت‌های این کار آماده شده است؟ که البته بعید می‌دانم. اینکه کل نیروهای نظامی را بخواهیم حرفه‌ای کنیم و همه مثل یک نیروی کادری به استخدام نیروهای مسلح دربیایند، به اعتباراتی نیاز دارد. آیا پیش‌بینی اعتبارات این کار بزرگ صورت گرفته است؟ یا پیشنهادهایی که در این‌باره مطرح‌ می‌شود صرفا در حد پیشنهاد تبلیغاتی و انتخاباتی است؟»
  طرح جدید نمایندگان برای تغییر مدل سربازی
علی بابایی کارنامی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در همین زمینه، از تهیه طرح جدید نمایندگان برای تغییر مدل سربازی با امضای ۲۵ نماینده خبر داد گفت: «نمایندگان امضاکننده بیشتر از کمیسیون‌های اجتماعی، فرهنگی و شوراها و امور داخلی هستند».
او در پاسخ به این که آیا این طرح در کمیسیون اجتماعی مجلس مورد بررسی قرار گرفته است، اظهار کرد:«این طرح تهیه شده اما هنوز در کمیسیون مطرح نشده است. برای به جریان افتادن آن، لازم است پخته عمل شود و هماهنگی لازم با ستاد کل نیروهای مسلح و شورای‌عالی امنیت ملی صورت گیرد». سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس که حامی طراحی مدل جدید برای دوران خدمت سربازی است اما با حذف سربازی اجباری موافق نیست و تأکید دارد که «هر جوانی که به سن سربازی می‌رسد باید اعزام شود  اما دنبال این هستیم که در مدل جدید، به سربازان این اختیار داده شود که بین گذراندن دوره سربازی در قالب نظامی یا در حوزه تخصصی تحصیل‌شان، قدرت انتخاب داشته باشند». بابایی افزود: «طرح نمایندگان به‌دنبال این است که مقوله سربازی در کشور به‌صورت حرفه‌ای دنبال شود. تعداد زیادی جوان فارغ‌التحصیل دانشگاهی داریم که می‌خواهند برای سربازی آماده شوند. هم‌اکنون در دوران صلح به‌سر می‌بریم و ضرورتی ندارد تمام ظرفیت نیروهای وظیفه به سمت خدمت در محیط‌های نظامی هدایت شوند». سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس ادامه داد:«به‌عنوان نمونه، فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی به‌جای اینکه در پادگان خدمت کنند، بهتر است دوران خدمت وظیفه را در حوزه تخصصی کشاورزی بگذرانند یا فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پایه برای آموزش دانش‌آموزان مناطق محروم به این مناطق اعزام شوند. به این ترتیب دنبال این هستیم که آنها  دوران سربازی خود را به‌صورت هدفمند، با نگاه جهادی و در راستای پیشرفت و آبادانی کشور بگذرانند». چکیده اظهارات نمایندگان نشان می‌دهد که اراده‌ای در کشور برای ایجاد تغییرات در مدل فعلی خدمت سربازی جوانه زده است؛ اما اینکه این اراده بخواهد به حذف سربازی اجباری و داوطلبانه شدن آن بینجامد، موضوعی است که به این زودی و حتی ظرف چند سال آینده هم شدنی به‌نظر نمی‌رسد.
  انتقاد نیروهای مسلح از طرح مجلس برای سربازی
اما این طرح مجلس با انتقاد شدیدی از سوی نیروهای مسلح همراه بوده است. مقامات نظامی می گویند بررسی این طرح در صلاحیت مجلس نیست.
سردار موسی کمالی، مشاور عالی قرارگاه مرکزی مهارت‌آموزی سربازان نیروهای مسلح درباره تجدیدنظر در مدل خدمت سربازی گفت: «یک بحث پیچیده نظامی است و باید فرماندهان عالی‌رتبه نیروهای مسلح و استراتژیست‌های نظامی در این موضوع نظر بدهند. همچنین این بحث‌ها باید در جلسات تخصصی با حضور مسئولین دفاعی و امنیتی کشور مطرح شود نه در توییتر و با اطلاعات و آمار ضعیف و اشتباه.»
او از سخنان ابوترابی انتقاد کرد و گفت: «آمار ۳ میلیون مشمول غایب، به‌طور ناگهانی پدید نیامده و برای غایبان یک سال و ۲ سال و حتی ۱۰ سال اخیر نیست. این میزان مربوط به تعداد غایبینی است که متولد سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۲ هستند؛ یعنی ۳ میلیون مشمول غایب طی حدود ۲۶ سال. بنابراین آمار ۳ میلیون غایب، به‌طور دفعی و در یک بازه زمانی کوتاه پدید نیامده است. لذا آمار میلیونی غایبان، پدیده جدیدی نیست.”
به عقیده سردار کمالی حذف برخی محدودیت‌های برای مشمولان سربازی همچون محدودیت در دریافت گواهینامه رانندگی در افزایش غیبت مشمولان موثر بوده است.
او به کمپین‌ها و کارزارهای به راه افتاده در فضای مجازی هم واکنش نشان داد و گفت: «اینکه از سوی برخی جوانان در فضای مجازی این جو ساخته شود که دیگر دوران سربازی وظیفه‌ای به‌سر رسیده است و جوانانی هم که با این جو روبه‌رو می‌شوند، خوش‌شان بیاید و آفرین و بارک‌الله بگویند، نمی‌تواند گامی جدی برای بهینه کردن دوران خدمت باشد.»
سردار کمالی معتقد است تغییر مدل خذمت سربازی شبیه به «حذف کنکور» است. به عقیده او «همانطور که برگزاری یا حذف کنکور، هر کدام دارای مزایا و معایبی است؛ باقی ماندن خدمت دوره ضرورت به شیوه فعلی یا داوطلبانه شدن آن هم، هر کدام مزایا و معایبی دارد.”
او تاکید کرد: «بحث تغییر مدل سربازی و داوطلبانه شدن سربازی هم اگر بخواهد تثبیت و اجرا شود و منابع آن تامین شود، مانند حذف کنکور سال‌ها طول می‌کشد و اتفاقی نیست که بتواند با یک تصمیم در عرض چندماه یا چند سال عملیاتی شود؛ ضمن اینکه تصمیم‌گیری درباره سربازی که به مسائل دفاعی و امنیتی ربط دارد، موضوع مهم‌تری از کنکور هم محسوب می‌شود و نیازمند تصمیم‌گیری در سطوح عالی دفاعی و نظامی است.”
در همین رابطه سهراب گیلانی، نماینده مجلس یازدهم که از فرماندهان سابق سپاه‌پاسداران و معاون بسیج کل کشور بوده است، تصمیم‌گیری درباره پیشنهاد برچیده شدن سربازی اجباری در ایران به‌معنای داوطلبانه شدن سربازی را در صلاحیت فرمانده معظم کل قوا و نیروهای مسلح دانست.
او گفت: «درست است که خدمت سربازی در تعداد قابل توجهی از کشورها اجباری نیست اما وقتی رفع اجباری بودن خدمت سربازی بخواهد برای ایران تجویز شود، باید دید که آیا زیرساخت‌های این کار آماده شده است؟ که البته بعید می‌دانم. اینکه کل نیروهای نظامی را بخواهیم حرفه‌ای کنیم و همه مثل یک نیروی کادری به استخدام نیروهای مسلح دربیایند، به اعتباراتی نیاز دارد. آیا پیش‌بینی اعتبارات این کار بزرگ صورت گرفته است؟ یا پیشنهادهایی که در این‌باره مطرح‌ می‌شود صرفا در حد پیشنهاد تبلیغاتی و انتخاباتی است؟»