تو هرگز رسیدی به فریاد کس، که می خواهی امروز فریادرس؟

  فاضله همدانی  - دیروز دستیار ارتباطات اجتماعی رییس جمهوری با اشاره به اینکه پنجشنبه روز نیکوکاری و آغاز هفته نیکوکاری است، گفت: روز نیکوکاری، یک اتفاق، رویداد یا مناسبت نیست؛ روزی است که به ما فرصتی می دهد تا به بازخوانی یک فرهنگ، یک الزام در جامعه امروز و نوعی زیست اخلاقی، انسانی و اسلامی و نوعی نگاه به کنش شخصی خودمان را در قبال وظایفی که در قبال جامعه بپردازیم. روز نیکوکاری، روز به یادآوردن افرادی است که به علت نداشتن فرصت‌های برابر یا تحت تاثیر مسایل متعدد دیگری، دچار آسیب‌های و کاستی‌هایی در زندگی هستند.
اگر چه این روزها درگیر کرونا هستیم اما این سبب نمی شود که نیک.کاری پایان سال را از تقویم خود پاک کنیم.
  هفته احسان و نیکوکاری
چهاردهم اسفند مصادف با تاسیس کمیته امداد امام خمینی (ره) روز احسان و نیکوکاری نامیده شده است. از ۱۳۶۹ خورشیدی هر سال در اسفند و در آستانه عید نوروز و بهار طبیعت، مردم مهربان و نیکوکار کشور همزمان با هفته احسان و نیکوکاری در ۱۴ اسفند در همایشی بزرگ که تبلور نوع دوستی، نیکوکاری و مهرورزی آنان است، دست های پر محبت و عاطفه خویش را بر سر خانواده های نیازمند و کودکانشان می کشند.
“جشن نیکوکاری» رویدادی است که هر ساله در نیمه دوم اسفندماه و در آستانه سال نو، با هدف نهادینه کردن سنت حسنه احسان و نیکوکاری، بسیج منابع عمومی کشور در تأمین مایحتاج خانواده‌های نیازمند و کمک به تحکیم بنیان خانواده‌های محرومان با جمع‌آوری هدایا و کمک‌های مردمی و سپس توزیع آنها در میان محرومان کشورمان اجرا می‌شود.
ایرانیان نیکوکار در برابر نیازها، مشکلات و گرفتاری‌های هموطنان خود نه تنها احساس بی‌تفاوتی نمی‌کنند، بلکه برخود لازم می‌دانند که در اینگونه موارد به یاری آنها بشتابند. همه ساله در آستانه حلول بهار رسم بر این است که مردم علاوه بر تغییر و تحول در وضع زندگی و ظواهر خود و خانه تکانی و خرید میوه و شیرینی و تهیه لباس و پوشاک نو برای خود و فرزندان، رسیدگی به امور محرومان و مستضعفان که از توانایی مالی لازم برای اینگونه امور را ندارند فراموش نکرده و آنها را در شادی خود شریک می‌کنند.
این رویداد ملی با همکاری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و کمیته امداد امام(ره) با نام «جشن نیکوکاری» برگزار می‌گردد و کمیته امداد امام(ره) پس از جمع‌آوری هدایای مردمی اعم از وجوه نقدی و کالایی اقدام به توزیع آنها در بین محرومان در اسرع وقت می‌نماید.جشن نیکوکاری صرف نظر از هدایایی که طی آن جمع آوری می شود به لحاظ معنوی ، اجتماعی و فرهنگی دارای کارکرد های ویژه ای است که از جمله آنها می توان به گسترش و تقویت هرچه بیشتر فرهنگ احسان و انفاق، کمک به همنوع و انسجام اجتماعی اشاره کرد. نوع دوستی و کمک به همنوع از دیدگاه آیین الهی و جهانی اسلام امری ذاتی و فطری است. در واقع خداوند متعال تمایل به کمک کردن به همنوعان را به صورت یک شناخت در قلب هر بشری الهام کرده است .
  تاثیرات نیکوکاری در جامعه
خداوند به افراد ثروتمند می‌فرماید که در کمک و انفاق به خویشاوندان خود، مسافران و نیازمندان کوتاهی نکنند تا خداوند نیز در حق آن ها آمرزش و احسان داشته باشد.
بنابراین نیکوکاری در ذات و فطرت الهی بشر ریشه کرده است. نیکوکاری منفعتی ماندگار و غنیمتی همیشگی است. اصل و مرکز همه کارهای نیک، کمک به دیگران است. سرمایه ای که بدون شک برای شما سودآوری خواهد داشت و کاشتی که بدون تردید برداشت پرباری خواهد داشت.
لبیک گفتن به توان ذاتی و درونی می باشد چراکه تمایل به نیکوکاری از دسته خوصصیاتی است که پروردگار دانا در وجود بشر قرار داده است. احسان و کمک کردن جواب دادن به ندای خدا است؛ پروردگاری که هیچ کاری را بی‏ پاسخ نمی‏‌گذارد و چندین بار وعده پاداش‌های بسیار را به نیکوکاران داده است.
نیکوکاری، باعث استحکام رابطه دوستی و صمیمت می‌شود و پر رنگ شدن علایق و وابستگی‏‌های احساسی را منجر می‌شود.
نیکوکاری در صورت‌های گوناگونی مانند انعام، بخشش، صدقه، قرض، خوراک، محبت وتوجه، رسیدگی به نیازمندان بی سرپرست و درماندگان انجام پذیر است.
در ایران کار نیک وقف، در زمینه نیکوکاری بسیار رایج است که هم از لحاظ عبادی و نزدیک شدن به پروردگار و هم از نظر اقتصادی، بسیار حائز اهمیت است در حدی که می‌توان بیان کرد در طول تاریخ یکی از ابزارها عمومی شدن ملک‌های شخصی، پخش عادلانه پول و وسایل گرانبها و مراقبت از میراث فرهنگی و … بوده است.
این کار آنقدر در ذات انسان ریشه کرده است که امروزه در کل جهان اشخاص نیکوکار به شکل مستقل یا در قالب سازمان های NGO های کوچک و بزرگ مشغول شده‌اند. برای این اشخاص ملیت، قبیله و نژاد معنایی ندارد. شرکت‌های بزرگی مانند یونیسف، کمک‌‌های انسان دوستانه خود را به تمام نقاط دنیا می‌فرستند.
در ذکر کمال و اهمیت کار نیک از لحاظ اجتماعی همین کافی است که بدانید پایه‌های محکم زندگی‌ها به عنوان استوارترین بستر اجتماعی روی آن ساخته شده و جامعه نیز برای استقرار و استحکام خود به نیکوکاری مردم نیاز دارد.
  تعدیل اقتصادی
بخش قابل ملاحظه‌ای از جرم و جنایت، ناشی از فقر و تنگدستی است؛ چرا که فقر و تنگ دستی، به دین و ایمان انسان لطمه می‌زند، عقل را از کار انداخته، قوت و قدرت تشخیص درست را از او می‌گیرد و باعث کدورت و دشمنی می‌شود. امام علی (ع) خطاب به فرزندش می‌فرماید«ای فرزندم! من از تهی دستی بر تو هراسانم. از فقر به خدا پناه ببر؛ چرا که فقر، دین انسان را ناقص و عقل را سرگردان می‌کند و عامل دشمنی است.»
احسان و نیکوکاری، اگر به صورت یک فرهنگ، جلوه نموده و در بین اقشار مختلف جامعه، توسعه و گسترش پیدا کند، به طور قطع، بخش عمده‌ای از مشکلات جامعه را که زایده فقر و محرومیت است، از بین برده و ریشه کن می‌سازد.
آنچه از آموزه‌های دینی استفاده می‌شود، این است که بین احسان و نیکوکاری و نجات جامعه از فقر و فلاکت، رابطه تنگاتنگی وجود دارد؛ لذا در قرآن کریم می‌خوانیم: «و انفقوا فی سبیل الله و لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه و احسنوا ان الله یحب المحسنین ؛ و در راه خدا، انفاق کنید و ]با ترک انفاق[ خود را به دست خود ، به هلاکت نیندازید و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
انفاق به طور کلی سبب نجات از مفاسد کشنده اجتماعی می‌شود. اگر انفاق به فراموشی سپرده شود و ثروت‌ها در دست گروهی معدود جمع گردد و در برابر آنان، اکثریتی محروم و بینوا وجود داشته باشد، دیری نخواهد گذشت که انفجار عظیمی در جامعه به وجود آمده، اموال و دارایی ثروتمندان نیز در آتش آن خواهد سوخت. بنابراین، انفاق، قبل از آن که به حال محرومان، مفید باشد، به نفع ثروتمندان خواهد بود؛ زیرا تعدیل ثروت حافظ ثروت است.
پیامبر اکرم (ص) در جمله کوتاهی به این حقیقت اشاره نموده، می‌فرماید: « اموال خویش را با دادن زکات حفظ کنید.» و به تعبیر بعضی از مفسران، خودداری از انفاق فی سبیل الله، هم سبب مرگ روح انسانی به خاطر بخل خواهد شد و هم باعث مرگ جامعه به خاطر عجز و ناتوانی، مخصوصا در نظامی‌همچون نظام اسلام که بر نیکوکاری بنا شده است.
  توشه‌ای برای سختی‌ها
انفاق عملی است محبوب خداوند و دارای اجر فراوان. انفاق سبب می شود، در هنگام مرگ و در روز قیامت، ترس و اندوه از ما دور شود. هم چنین پاداش احسان، ویژه افراد معین نیست و همه مردمان در برابر انفاقی که می کنند به پاداش عمل خود می رسند. پس انفاق کنیم تا توشه ای نیکو برای لحظات سخت خود پیش فرستیم.
   انفاق، تجارتی پرسود
آیه 29 سوره فاطر، در بیانی بلند، احسان در راه خدا را تجارتی سرشار از سود شمرده شده است: «کسانی که کتاب الهی را تلاوت می کنند و نماز به پا می دارند و از آنچه روزی شان داده ایم، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، تجارتی پرسود و بی زیان را امید دارند.» چنین معامله ای با خداوند، بی شک، سودی به عظمت رضوان الهی دربردارد. از حضرت علی علیه السلام هم روایت شده است: «آن کس که با دستی کوتاه ببخشد، از دستی بلند پاداش می گیرد». بنابراین، آنچه در راه خیر انفاق می کنیم، هرچند کم باشد، خداوند از فضل خود بر آن می افزاید و چندین برابر به ما پاداش می دهد. پس تا می توانیم با کالای نیکوکاری با خدا تجارت کنیم که سودی سنگین به دنبال دارد. حضرت علی علیه السلام در این باره نیز فرمودند: «هر گاه تهی دست شدید، با صدقه دادن، با خدا تجارت کنید». و «روزی را با صدقه دادن فرود آورید.»
  اخلاص در انفاق
از مهمترین شرایط انفاق، «اخلاص» است. یعنی آنچه می بخشیم، باید فقط برای خدا و نیت ما تنها رضایت او باشد. وقتی انفاق می کنیم، نباید از کسی توقع مدح داشته باشیم؛ چراکه اگر این توقع در کار بیاید، انفاق، دیگر در راه خدا نیست و نباید منتظر پاداش و گشایش و آمرزش بود. و چنانچه نیت ما برای خدا خالص باشد، خداوند چنان اجری به ما می دهد که در باورمان نگنجد و هر چه اخلاص بیشتر باشد، شایستگی برای پاداش هم بیشتر می شود.
  چه کسانی نیکوکاران واقعی هستند؟
کمک به نیازمندان از قواعد مهم دین آشکار اسلام است که خداوند نیز در قرآن فرموده است افرادی نیکوکاران واقعی هستند که در مقابل نیکوکاری و کمک به نیازمندان انتظار پاداش و جبران نیکی ندارند و صرفا برای رضایت خدا این اعمال صالح را انجام می‌دهند.
به عبارتی نیکوکاری یکی از خصوصیات بزرگ انسانی است. افراد نیکوکار، مهربان، حکیم و باشرافت هستند که توانستند در مقابل موانع نفسانی مانند حسادت و طمع ایستادگی کنند و با فداکاری زمینه هم‌گرایی را در جامعه مهیا کنند. بدون تردید نیکوکاری برای قشری است که در راه هدایت قرار گرفته و ارزش و اعتبار را از سمت پروردگار می‌خواهند.
  آثار انقلاب اسلامی بر نیکوکاری
زمانی که در ایران انقلاب اسلامی پیروز شد، کمک به نیازمندان در اولویت قرار گرفت. در این زمینه کمیته امداد نیز تاسیس شد. این سازمان به منظور ایجاد رفاه، ارائه امکاناتی در زمینه کمک‌رسانی به نیازمندان جامعه و کمک به افراد محروم به ویژه برای خودکفا نمودن تاسیس شد. قطعا می‌دانید که از 14 تا 21 اسفند ماه هفته نیکوکاری است برای جمع آوری کمک‌‌ها و هدایای مردم به نیازمندان برگزار می‌شود. در سال‌های گذشته شاهد فعالیت مجموعه‌های خیریه دیگری نیز در ایران بوده‌ایم که برخی از این موسسه‌ها علاوه بر جمع آوری کمک های مردمی، سایر فعالیت‌ها مانند وام ازدواج، یافتن شغل، تهیه جهیزیه و… را نیز انجام می‌دهند.
  نقش رسانه ها در نیکوکاری
رسانه ‌ها در ایجاد روحیه انجام کار نیک در جامعه نقش موثری دارد. وظیفه رسانه‏ها در زمینه نیکوکاری، افزایش حضور مردم، رقابت و ابتکار انسان ها، درونی و سازمانی کردن نظام ارزشی و اعتقادات و ارائه روش های حل و فصل تعارض‌ها و … است.”
رسانه‌‏ها توانمند هستند که با ایجاد همبستگی در میان مردم و ایجاد یکپارچگی بین قسمت های گوناگون جامعه به گونه ای یک همدلی ملی به وجود آورند، برای نمونه در همین رابطه می‌توان به تاثیر رسانه در ایجاد این همدلی در میان اکثریت مردم کشور در برگزاری هرچه بهتر جشن نیکوکاری و تشویق مردم به نیکوکاری اشاره نمود.
  نیکوکاری در سایر کشورها
در آمریکا بخشش تاریخی دیرینه دارد و به صورت یک فرهنگ عامیانه مرسوم گشته‌ است. بسیاری از دانشگاه‌های کنونی آمریکا یا توسط وقف‌های ارضی و مالی احداث شده‌اند، و یا توسط هدایای افراد خیّر به فعالیت‌های علمی خود ادامه می‌دهند. در میان اعمال بخششی که در تاریخ آمریکا (به غیر از موارد فراوان موسسات آموزش عالی همانند تاسیس دانشگاه هاروارد) معروف می‌باشد، می‌توان به تاسیس ۱۰۵ کتابخانه عمومی توسط اندرو کارنگی،و اهدای ۲۰۰ میلیون دلاری به ان پی آراشاره کرد. بسیاری از پارک‌های ملی آمریکا نیز (همانند پارک ملی گراند تیتون) توسط ثروتمندان و برای حفظ طبیعت و عموم خریداری شدند. در سال ۲۰۱۰ میلادی، ۴۰ میلیاردر آمریکایی متعهد شدند لااقل نصف ثروت خود را برای مقاصد نیکوکاری و بشردوستانه به سازمان‌های غیرانتفاعی و ان جی او ببخشند. در میان این افراد خیّر می‌توان اسامی بیل گیتس، مایکل بلومبرگ، جورج لوکاس، وارن بافت، لری الیسون، پیر امیدیار، و پل آلن را دید.
امروزه در آمریکا، بخشش و اوقاف حتی یک رشته تحصیلی نیز می‌باشد که در سطوح دکترا و کارشناسی ارشد مدارک ارائه می‌دهد.
  احسان و نیکوکاری از منظر بزرگان دین و ادب پارسی
 خداوند درباره احسان می فرماید: هرکسی عمل نیکی آورد پس برای او ۱۰ برابرش است. (انعام، آیه ۱۶۰)
 کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، یکصد دانه باشد و خداوند آن را برای هرکس بخواهد (و شایستگی داشته باشد)، دو یا چند برابر می کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسعت دهنده و (به همه چیز) داناست. (بقره، آیه ۲۶۵)
 کسی که حاجت برادر مؤمن اش را برآورد، مانند کسی است که همه عمرش را به عبادت گذارنده است. (حضرت علی(ع))
 آنکه پاداش الهی را باور دارد در بخشش سخاوتمند است. (حضرت علی (ع) )
 و نیکوکاری هرگز ضایع نشود و جزای بدکرداران به هیچ تأویل در توقف نماند. (کلیله و دمنه)
 تو هرگز رسیدی به فریاد کس/ که می خواهی امروز فریادرس؟ (سعدی)
 ببخش مال و مترس از کمی که هرچه دهی/ جزای آن به یکی، ده ز دادگر یابی (سلمان ساوجی)
 دراز است دست فلک بر بدی/همه نیکویی کن اگر بخردی/ چو نیکی کنی، نیکی آید برت/ بدی را بدی باشد اندرخورت (فردوسی)
 بر این رواقِ زبرجد نوشته اند به زر / که جز نکوییِ اهلِ کرم نخواهد ماند (حافظ)