تغییر نوع مهاجرت از علمی به شغلی

 مینا ابویی - منابع انسانی نخبه و کارآمد در عرصه های مختلف ملی، نقش حیاتی دارند و به همین دلیل، مدیریت مطلوب آنها بسیار مهم تلقی می‌شود. مهاجرت نخبگان یا فرار مغزها در بین کشورهای در حال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه این کشورها در فرآیند جریان بین‌المللی سرمایه انسانی، سرمایه های بیشتری را از دست داده و معمولاً توسعه آن‌ها تحت تأثیر این پدیده، کند می شود.
سال پیش همین موقع ها بود که  رئیس بنیاد ملی نخبگان  گفته بود نوع مهاجرت دارد به ‌سمت سرمایه‌گذاری و مهاجرت شغلی می‌رود و از آن حالت علمی بیرون می‌آید. البته طبق آمارهای کلی مهاجرت ما و آمارهایی که هر سال سازمان ملل به ‌صورت مشخص ارائه می‌دهد، ما جزء ۲۰ الی ۳۰ کشور دنیا در بحث مهاجرت نیستیم، ما اصولاً جزء کشورهایی هستیم که نه مهاجرپذیرند و نه مهاجرفرست، ولی این به معنی این هم نیست که الان مهاجرت نداریم یا اینکه نباید نسبت به آن حساس باشیم.
بر مهاجرت مغزها قصه امروز و دیروز ما نیست، سال‌هاست کشورهای جهان سوم با این مشکل دست به گریبان هستند و هر روز شاهد رشد آمار رسمی و غیر رسمی خروج نخبگان از کشور هستیم در این میان باید توجه کنیم نیروی انسانی ثروت و سرمایه اصلی هر کشوری محسوب می‌شود، سرمایه‌هایی که هزینه هنگفتی بابت آن صرف می‌شود و در پایان دو دستی تقدیم کشورهای اروپایی و آمریکایی می‌شود بدون اینکه کسی اعتراضی داشته باشد و تلاشی در راستای نگه داشتن آن انجام دهد. فرار مغزها برای ایران و کشورهای جهان سوم به تراژدی غمگینی تبدیل شده است که متاسفانه کشور ما در این آسیب، بحران، پدیده نو  و یا هر اسمی که بر روی آن می‌گذارند عقب نمانده و رتبه‌های نخستین را به خود اختصاص داده است و تاکنون فکری برای پایان دادن این قصه غمگین صورت نگرفته است.
فرار مغزها از ایران به مهاجرت متخصصین و نخبگان علمی از ایران گفته می‌شود که یکی از معضلات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی این کشور است. بنابر آمار مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۹، ۶۰ هزار نفر از ایرانیانی که در این سال مهاجرت کرده‌اند در زمره  مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیادهای علمی بوده یا جزء نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها می‌باشند.
با وجود آنکه تلاش شده از این روند کاسته شود،اما درصد قابل توجهی از دانش‌آموختگان علمی هنوز تمایل دارند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند. صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده‌است ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست. و برخی مسئولان حتی وجود فرار مغزها از ایران را منتفی می‌دانند.صندوق بین‌المللی پول، بیکاری، سطح پائین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی-علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان ذکر کرده‌است.
ایران در زمینه فرار مغزها با خروج سالانه بین ۱۵۰ هزار تا ۱۸۰ هزار متخصص تحصیل کرده، پیشتاز جهان است و رتبه اول را در سطح جهانی دارد.مهاجرت فارغ‌التحصیلان براساس برآوردهای منابع بین‌المللی هر سال میلیاردها دلار به مردم ایران ضرر می‌زند.روز ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ امیر واعظی آشتیانی کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی اعلام کرد که آموزش هر فرد از دبستان تا دوره دکترا حدود ۱۱ میلیارد تومان برای مردم ایران خرج بر می‌دارد.
وی گفت:« بهره‌وری اروپا و آمریکا و مراکز علمی مثل ناسا از متخصصان ایرانی  بی‌شک حاصل بی‌لیاقتی مسئولان ارشد کشور در حوزه سیاستگذاری‌های علمی و اقتصادی است.»از دید این کارشناس اقتصادی: «روشن است که کشورهای توسعه‌یافته، نخبگان تحصیلکرده را از کشورهای درحال توسعه جذب می‌کنند.»
به عبارت دیگر، آنچه دولت و خانواده‌های ایرانی طی سالیان صرف پرورش علمی و فرهنگی فرزندان خود می‌کنند، با مهاجرت آنها به جیب کشورهایی می‌رود که زمینه‌های مساعد را برای جلب استعدادها فراهم کرده‌اند.صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۸ میلادی بیکاری، سطح پایین درآمد نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را مهم‌ترین دلایل فرار مغزها از ایران دانست.مهاجرت نخبگان در پی خروج آمریکا از برجام و از سرگرفتهشدن تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی شدتی بیشتر یافته است.