تصمیم برای غربالگری و سقط جنین با «مجلس» است یا «مادر»؟

  ماندانا مفتح - غربالگری جنین برای مادران باردار توصیه می شود تا مادران بدانند فرزندی که قرار است به دنیا بیاورند سالم است یا ممکن است معلولیت داشته باشد از این رو برای مشخص شدن وجود بیماری مادرزادی و یا احتمال آن در جنین، آزمایش غربالگری انجام می شود شاید جالب باشد بدانید غربالگری سلامت جنین از اوایل دهه 80 در ایران آغاز شد. هدف این آزمایش‌ها تشخیص زودهنگام نقص‌ها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در جنین است.
  آزمایش غربالگری چیست؟
آزمایش غربالگری برای مادران باردار یک روش پزشکی است تا از وضعیت جنین اطلاع لازم کسب شود. آزمایش های غربالگری غیر تهاجمی یا Noninvasive هستند، یعنی برای انجام آن نیازی به شکافتن بدن نبوده و به راحتی از طریق ابزارهای پیشرفته امکان مشاهده درون بدن میسر می باشد. بعد از مثبت اعلام شدن نتایج غربالگری، برای رسیدن به پاسخ قطعی درباره مشکل جنین باید آزمایش های تشخیصی انجام شود. برخی از آزمایش های رایج غربالگری ساده هستند، برای مثال آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری بوده اما برخی دیگر از انواع آزمایش غربالگری برای موارد خاص تجویز می شود با این روش برخی معلولیت های جنین تشخیص داده خواهد شد. با توجه به اینکه برخی نقایص و سندرم‌های مورد بررسی در خانواده‌هایی که هیچ سابقه‌ای ندارند، نیز به میزان کافی دیده می‌شود بنابراین پزشکان توصیه می کنند همه خانم‌ها در هر سنی، تست‌های غربالگری را انجام دهند.
  مراحل غربالگری جنین چگونه است؟
زمان انجام غربالگری سه ماهه اول از ۱۱ هفته تا ۱۳ هفته و ۶ روز است که احتمال خطر سندرم داون (تریزومی ۲۱) (تریزومی ۱۳) و تریزومی (۱۸) را مشخص می‌کند.
این آزمایش شامل یک آزمایش خون به‌علاوه یک سونوگرافی برای بررسی ضخامت پشت گردن (سونوگرافی ان تی) و وجود استخوان بینی (ان بی) خواهد بود.
  طرح حذف غربالگری در مجلس یازدهم
حذف اجباری غربالگری در مجلس یازدهم مطرح شده که البته هنوز به طور کامل موافقت با آن نشده است و رایزنی‌های نمایندگان پیرامونش ادامه دارد.
این طرح شامل 2بند است که بند اول آن مبنی بر حذف غربالگری اجباری برای تمام سنین مصوب شده و گفته می شود در قانون، لزوم انجام غربالگری دومرحله‌ای به صورت الزام‌آور وجود داشته اگرچه مادر می‌توانست به تشخیص خود هیچکدام از مراحل غربالگری را انجام ندهد اما این امر توسط بسیاری از پزشکان به مادر توصیه می‌شود.
  جنجالی که کبری خزعلی به پا کرد
کبری خزعلی رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در شورای عالی انقلاب فرهنگی روز پنج شنبه توئیتی بحث برانگیز درباره حذف غربالگری اجباری زایمان منتشر کرد که بازتاب و واکنش‌های فراوانی در پی داشت. البته او پس از انتقادات شدید توئیت خود را حذف کرد.
کبری خزعلی نوشته بود: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویز‌های غیراستاندارد وغیرمتقن علمی (که باعث قتل جنین می‌شد) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست. “
آزمایش‌های غربالگری مجموعه‌ای از تست‌های خون و سونوگرافی برای بررسی سلامت جنین از لحاظ بیماری‌های عفونی، سندروم داون و برخی دیگر از نقایص ژنتیکی است.
به استناد اطلاعات یکی از آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی و ژنتیک کشور، غربالگری مرحله اول ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر در سه ماه اول بارداری است. مرحله دوم غربالگری نیز در سه ماه دوم بارداری انجام می‌شود و درصد ریسک ابتلای جنین به ناهنجاری‌های کروموزومی و بیماری‌های مادرزادی را نشان می‌دهد.
ظاهرا برخی نمایندگان مجلس به استناد گزارش‌های دریافتی، معتقدند درصد خطای غربالگری در کشور‌های پیشرفته بین ۶/۱ تا ۲ درصد است، اما میزان خطای این غربالگری در کشور ما در مواردی تا ۱۰ برابر بیشتر است.
خزعلی در حالی مدعی حذف غربالگری اجباری زایمان شده بود که هیچ گزارشی از سوی مراجع رسمی در دست نبود.
  واکنش‌های تند به خبر خزعلی؛ وزارت بهداشت و مجلس چه می‌گویند؟
با توجه به مسئولیت خزعلی در شورای عالی انقلاب فرهنگی این موضوع اهمیت بالایی پیدا کرد. نگرانی‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی در پی داشت. بسیاری معتقدند این کار موجب افزایش تولد نوزادان معلول می‌شود. بسیاری این گمانه را مطرح کردند که ممکن است مجلس با حذف بودجه غربالگری در لایحه بودجه سال آینده به نوعی هزینه‌های غربالگری از زیر چتر بیمه خارج کرده باشد. عباس عبدی در این باره در توئیتی نوشت: «این سیاست منجر به افزایش نوزادان سالم نمی‌شود. فقط معلولان را زیاد می‌کند. این سیاست از مخالفت با دوش و دفاع از گنداب خزینه بدتر است. وزارت بهداشت چگونه اجازه می‌دهد این بدنامی در کارنامه آنان ثبت شود؟ سیاستی که با زحمت فراوان تصویب شد و به راحتی لغو گردید. “
طیبه سیاووشی نماینده پیشین مجلس هم در این باره گفت: «با همین آزمایش غربالگری از به دنیا آمدن کسانی که ناخواسته به دنیا می‌آیند و سختی‌های زیادی متحمل می‌شوند و خانواده‌های خود را نیز دچار مشکل می‌کنند تا حدود زیادی جلوگیری به عمل می‌آید.»
سیاووشی در این باره افزود: «به نظر می‌رسد که بودجه مربوط به غربالگری از لایحه بودجه ۱۴۰۰ در کمیسیون تلفیق حذف شده است. ظاهرا با لابی گری کبری خزعلی به عنوان رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورای انقلاب فرهنگی، این بودجه در کمیسیون تلفیق مجلس حذف شده است. “ این ماجرا موجب واکنش رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شد.
کیانوش جهانپور در صفحه توییتر خود نوشت: «وزارت بهداشت بعنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسوول می‌داند، غربالگری بیماری‌های ژنتیکی که برپایه شواهد علمی و فناوری‌های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است. “
او افزود: «همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست‌های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد میداند.»
جهانپور تاکید کرد «غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچگاه اجباری نبوده و دستورالعمل وزارت بهداشت در این رابطه با مشارکت آگاهانه و داوطلبانه والدین، عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولید بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندرم داون و نظایر آن داشته و خواهد داشت. همه در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاورد‌های دانش نوین بشری مسوولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم. “
در همین حال حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم، در گفتگو با اعتماد آنلاین خبر خزعلی را تکذیب کرد و گفت، مجلس هنوز مصوبه‌ای در این زمینه ندارد.
به گفته او، بحث در این باره در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده طرح شده، اما هنوز این تصمیم گرفته نشده است.
شهریاری تصریح کرد: «این مساله در حد پیشنهاد است و می‌گوید اجبار به این مساله حذف شود، اما مادرانی که مایل به انجام این کار هستند یا دکتر متخصص برای آن‌ها چنین امری را لازم می‌داند کماکان می‌توانند غربالگری را انجام دهند». خزعلی پس از آنکه توئیتش با واکنش‌های متفاوتی روبرو شد، آن را حذف کرد.
  توضیحات کوتاه خزعلی درباره توئیت خود
کبری خزعلی همچنین در گفت و گویی با روزنامه خراسان در توجیه توئیت خود گفته است: «برخی پزشکان به خاطر این که اجازه سقط نمی‌دهند و تصمیم به قتل نمی‌گیرند، مجازات می‌شوند. حالا ما می‌خواهیم مجازات پزشکان حذف شود و قطعا بدانید این طرح برای دفاع قاطع از پزشکان است.» خراسان همچنین با برخی نمایندگان دیگر مجلس صحبت کرده است که ان‌ها نیز از طرح حذف غرابلگری اجباری دفاع کرده اند با این حال به توضیح بیشتر در این باره نشده اند.
  آمار معلولیت در ایران
“انوشیروان محسنی بندپی» رئیس پیشین سازمان بهزیستی، در اواخر تیر ماه ۱۳۹۷ گفت که حدود یک میلیون و ٣۵٠ هزار معلول تحت پوشش خدمات بهزیستی هستند. اما «همایون هاشمی»، نماینده سابق مردم میاندوآب، شاهین‌دژ و تکاب و عضو کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس، روز پنجشنبه ۱۸ مرداد ۱۳۹۷ در گفت‌وگو با خبرگزاری مجلس شورای اسلامی «خانه ملت»، اعلام کرد که هم اکنون ۱۰ میلیون معلول در ایران وجود دارد که از این تعداد ۴ میلیون تن دچار معلولیت شدید و یا بسیار شدید هستند همچنین دبیر وقت انجمن ژنتیک پزشکی ایران «مسعود گرشاسپی»، در اسفندماه سال ۱۳۹۴ اعلام کرد که بالا بودن هزینه انجام آزمایشات ژنتیکی و تحت پوشش قرار نگرفتن آن توسط بیمه‌ باعث شده است که در ایران حدود ۴ تا ۵ درصد از نوزادان به صورت معلول متولد شوند. بر طبق گفته رئیس انجمن ندای معلولان ایران «محمود کاری»، حدود ۶۴ درصد از معلولین در ایران فاقد شغلند و هر سال ۶۰ هزار تن به تعداد معلولان کشور افزوده می‌شود.
بنا بر آمار، حدود ۱۲ درصد از جمعیت ایران را معلولین تشکیل می دهند که از این میزان در حدود ۲ میلیون نفر دارای معلولیت شدید و ۵/۶ میلیون نفر معلول کم توان در ایران زندگی می کنند.
  تصمیم  برای غربالگری و سقط جنین ناهنجار به عهده جامعه علمى و وزارت بهداشت است
ناهید خدا کرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران در واکنش به طرح حذف غربالگری جنین در مجلس یازدهم گفت: جدا از اینکه بحث کنیم غربالگری لازم است یا نه که به نظر من لازم است و سه مورد از ناهنجاری هایی که باعث عسر و حرج خانواده شود را تشخیص می دهد اما  طرح این مسائل برای افزایش جمعیت یک بیراهه بزرگ و پاک کردن صورت مسئله در کشور است. خداکرمی با بیان اینکه در حال حاضر پس از غربالگری، تصمیم برای نگهداشتن یا سقط جنین های دارای نقص به انتخاب مادر انجام می شود، گفت: برخی تصور می کنند ممانعت از 12 هزار سقط درمانی می تواند به توسعه جمعیت کمک کند. این سقط ها، بچه های ناهنجاری هستند که هزینه سرباری برای خانواده و نظام سلامت دارند ولی البته  حق هر انسانی است که زنده بماند اما ساده انگاری است که تصور شود با قطع غربالگری می توان نقشی در توسعه جمعیت داشت.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران ادامه داد: متاسفانه امروز جوانان سالم و به ثمر رسیده در آستانه ازدواج از کشور خارج می شوند. سالی 200 هزار نفر ایرانی از ایران خارج  می شود که زنگ خطر بزرگتری برای کاهش جمعیت است. او اضافه کرد: اگر مجلس می خواهد رشد جمعیت موزون و متوازن داشته باشد به این مسئله فکر کند چرا جوان ایرانی نمی خواهد در کشور خود بماند و مهاجرت را ترجیح مى دهد . باید موانع را از جلو پای جوانان بر دارید. زنگ خطری که برای کشور وجود دارد این است که تنها معدود افرادی که در المپیاد موفق می شوند در ایران می مانند و هر دانشجویی نگاه به خروج از کشور دارد. به جای انرژی روی بحث غربالگری باید معضلات مهمی که منجر به کاهش نرخ باروری شده را بررسی کرد.
خداکرمی با اشاره به اینکه اقدامات لازم برای سیاست های غربالگری ماموریت وزارت بهداشت است، افزود: وزارت بهداشت باید بگوید غربالگری باشد یا نه و این موارد جز ماموریت مجلس نیست.
عضو شورای شهر تهران گفت: باید در قوانین اجتماعی تجدید نظر کنیم. وقتی برنامه تنظیم خانواده توسط دولت ها پیش رفت بسیاری از کارشناسان و خود من هم هشدار دادیم که این برنامه ضرورتی ندارد و باید بازنگری کنیم و همان زمان گارد می گرفتند که چرا مخالفت مى کنید و الان هم بیراهه می رویم.
او افزود: ضمن تشکر از نمایندگان مجلس که نگران کاهش نرخ بارورى و جمعیت هستند و بنده هم این نگرانی را دارم اما مشکل ما این نیست که برای افزایش جمعیت جلو غربالگری را بگیریم بلکه مشکل ما این است که نیروی انسانی به ثمر رسیده در کشور نمی ماند و این خطر بزرگی است چرا که خلا مدیریتی و خلا نخبگان و عاشقان این سرزمین آسیب بیشتری می زند. خداکرمی با بیان اینکه چرا  در کشور میل به ازدواج و فرزند آوری وجود ندارد، تصریح کرد: ابتدا باید به مسائل اجتماعی و بعد از آن به اقتصادی در این خصوص توجه کرد.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران با بیان اینکه برای لزوم غربالگری از نظر پزشکی مستنداتی وجود دارد، گفت: پزشکان و متخصصان باید بگویند غربالگری باشد یا نه. غربالگری فرصتی برای خانواده است و نباید این فرصت از خانواده ها سلب شود.
  غربالگری جنین؛ آری یا خیر!
آزمایش غربالگری روش علمی برای تشخیص برخی از معلولیت های موجود در دوره جنینی است که مشخص می کند مادر جنین سالمی به دنیا خواهد آورد یا خیر. پس از اینکه مشخص شد جنین ممکن است ناقص باشد سقط درمانی با رضایت مادر صورت می گیرد حال مجلس نمایندگان در پی حذف اجبار این روش علمی هستند روشی که به گفته وزارت بهداشت هیچ اجباری در آن وجود ندارد و مادران باردار به توصیه متخصصان دست به غربالگری جنین می زنند از این رو به نظر می رسد مجلس به دنبال افزایش جمعیت ایران به هر قیمتی است غافل از اینکه با اینگونه اقدامات منجر به افزایش معلولین در ایران خواهد شد و افرادی که به واسطه این معلولیت نمی توانند نیروی مولد باشند و همچنین اعضای خانواده خود را از کار، تکاپو و اشتغال و... می اندازند چرا که نیاز به مراقبت دارند .