برندگان و بازندگان دورکاری در اقتصاد ایران

  یحیی موسوی - ویروس کرونا تبعات جانبی برای کشور و تمامی مردم داشت که فارغ از آن می توان آن را به عنوان یک فرصت نگاه کرد. از این لحاظ است که از بیست سال گذشته دنیا از سیستم دورکاری استفاده می کند که نتیجه آن کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری است. با توجه به شیوع کرونا دولت می تواند این موضوع را به فرصتی برای اعمال دورکاری و بهره گیری از نتایج آن تبدیل کند.اما موانع دورکاران چیست؟ در این گزارش با اشاره به تجربه جهان معاصر به معضلات دورکاری در ایران می پردازیم.
نتایج مثبت تجربه دورکاری باعث آن شده است که بسیاری از مسئولان و روسای شرکت‌ها در جهان به فکر تداوم آن حتی پس از فائق آمدن بر بحران کرونا بیافتند.
در سایه همه‌گیری کرونا، ماه‌‌هاست که میلیون‌ها نفر در کشورهای مختلف به جای حضور در محل کار، وظایف خود را از محل خانه‌های خود و از طریق دورکاری انجام می‌دهند.
«انجمن بین‌المللی کار از راه دور» (ITAC) کار از راه دور را این‌گونه تعریف می‌کند: «به‌طور کلی کار از راه دور نوعی آرایش کاری که طی آن، افراد به شکل انعطاف‌پذیر از نظر زمان (پاره وقت یا تمام وقت) و از نظر مکان (در خانه، مراکز از راه دور، دفتر شرکت یا به‌شکل سیار) به انجام وظیفه و پاسخ به امور محوله می‌پردازند.»
کمیسیون اروپایی کار از راه دور نیز، دور کاری را استفاده از کامپیوترها و ارتباطات راه دور برای تغییر موقعیت جغرافیایی محل کار و انجام وظایف شغلی می‌داند. کرونا تاثیرات وسیعی بر نوع زندگی و کار مردم در کشورهای مختلف داشته است. از آن جمله می‌توان به پدیده دورکاری اشاره کرد. دورکاری و کار از منزل می‌تواند بسیاری از شاخه‌های اقتصادی را فلج کرده و حتی به ورشکستگی بکشاند. نتایج مثبت تجربه دورکاری باعث آن شده است که بسیاری از مسئولان و روسای شرکت‌ها به فکر تداوم آن حتی پس از فائق آمدن بر بحران کرونا بیافتند. دانیل اردزیک، کارشناس پژوهش‌های ناظر بر اقتصاد دیجیتال در مرکز مطالعات اقتصادی اروپا پس از تماس با صاحبان و مسئولان ۱۸۰۰ شرکت به این نتیجه رسیده است که بسیاری از شرکت‌ها به علت تاثیرات صرفه‌جویانه دورکاری، خواستار ادامه این شیوه کار در آینده هستند. اما گسترش پدیده دورکاری در عین حال به معنای کاهش تردد در مراکز شهرها است. بنا بر تحلیل شرکت بیمه اعتباری «آلت‌رادیوس» شمار ورشکستگی شرکت‌ها در سایه دورکاری افزایش خواهد یافت. بنا بر اظهارات میشائیل کارن‌برگ، یکی از مدیران شرکت بیمه اعتباری «آلت‌رادیوس»، دورکاری گرچه باعث کاهش جدی کارآیی شرکت‌ها نمی‌شود، اما می‌تواند در اثر جابه‌جایی در محل کار، به بسیاری از حرفه‌ها و مشاغل آسیب برساند.
  کاهش تقاضا برای اجاره ساختمان
دورکاری الزام تامین محل کار برای همه شاغلان یک شرکت را از بین می‌برد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ در حال حاضر اقدام به بررسی امکان عدم تمدید قرارداد اجاره ساختمان‌های خود در شهرهای بزرگ نموده‌اند.
بدیهی است که چنین امری می‌تواند از هزینه‌های شرکت‌ها بکاهد. برخی از شرکت‌ها سالانه میلیون‌ها یورو صرف پرداخت  هزینه اجاره ساختمان‌های خود می‌کنند. اما، عدم تمدید قراردادهای اجاره در عین حال امکان کسب درآمد بسیاری از صاحبان املاک را به مخاطره می‌اندازد.
  پیامدهای زنجیره‌ای برای سرمایه‌گذاران
دورکاری و کار از منزل می‌تواند تاثیراتی بسیار وسیع‌تر بر اقتصاد کشورها داشته باشد. درآمد بانک‌ها، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های خدماتی، شرکت‌های بیمه‌های اجتماعی، بیمه‌های درمانی، انجمن‌‌ها و بنیادها نیز می‌تواند در اثر دورکاری به شدت کاهش یابد. ناهارخوری‌های شرکت‌ها و حتی کافه‌ها و رستوران‌ها نیز می‌توانند در اثر دورکاری به شدت از کاهش درآمد خود در اثر کاسته شدن از تردد شاغلان در شهر و محل کار آسیب ببینند.
  صنعت تولید کاغذ و نساجی
از سوی دیگر، دورکاری عملا استفاده از ابزارهای دیجیتال را شتاب بخشیده است. بر اساس تحلیل شرکت بیمه «آلت‌رادیوس» مصرف کاغذ در سایه این تحول در شیوه کار، کاهش جدی خواهد یافت.
استفاده از امکانات دیجیتال، بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه صنایع کاغذسازی و چاپ را وادار به تن دادن به ورشکستگی کرده بود. اکنون احتمال می‌رود، که ادامه چنین وضعیتی، بر شمار شرکت‌های ورشکست شده خواهد افزود.
  کاهش سفرهای کاری
از سوی دیگر سفرهای کاری نیز کاهش یافته است. شرکت‌ها بیشتر به کنفرانس‌های ویدیویی و تلفنی روی آورده‌اند. همین امر می‌تواند به رستوران‌ها و هتل‌هایی که از طریق تردد شاغلان کسب درآمد می‌کردند، از منظر مالی آسیب برساند. افزون بر آن، نیاز به خرید کت‌وشلوار و لباس‌های رسمی نیز در سایه دورکاری به شدت کاهش خواهد یافت. همین موضوع می‌تواند تاثیراتی مخرب بر صنایع نساجی و مد برجای نهد.
صنایع خودروسازی و همچنین پمپ‌بنزین‌ها نیز در اثر دورکاری بخشی از درآمدهای خود را از دست خواهند داد.
  برندگان دورکاری
این در حالی است که برخی دیگر از شاخه‌های اقتصادی و از جمله فروشگاه‌های آنلاین از جمله برندگان دورکاری به شمار می‌آیند.
شرکت‌هایی که در عرصه فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی فعالیت می‌کنند نیز در شمار برندگان دورکاری به حساب می‌آیند.
این شرکت‌ها با فروش بیشتر نوت‌بوک‌ها، تلفن‌های موبایل، دستگاه‌های تلفن، نرم‌افزارهای ارتباطی و همچنین راه‌حل‌های ناظر بر انتقال و ارسال داده‌ها، در سایه دورکاری سود‌های هنگفتی برده‌اند.
  مشکلات دورکاری در ایران
۱.قطعی و یا کند بودن اینترنت مشکل مهم تمام افراد در کشورمان است؛ از آنجا که اینترنت منازل و یا موبایل، قطعا کندتر از پهنای باند در محیط کار است، بیشتر با دردسر اینترنت در دورکاری مواجه هستید. ۲.نبود قوانین مشخص دورکاری در کشورمان باعث می شود کسب و کارها ، سازمان ها و حتی کارمندان هم به درستی از قواعد اداری دورکاری مانند مرخصی، اضافه کاری و ساعت های ورود و خروج مطلع نباشند؛ همین موضوع می تواند باعث بروز برخی ناهماهنگی ها و سوء تفاهم بشود. ۳.نداشتن تجهیزات کافی رایانه ای مشکل دیگر دورکاری است. یک رایانه و لپ تاپ معمولی، ابزار ضروری برای دورکاری است.به دلیل بالا بودن قیمت تجهیزات رایانه ای در کشورمان بسیاری از کارمندان متناسب با وضعیت شغلی خود سیستم رایانه ای مناسب ندارند. ۴.هزینه های بالای اینترنت و مکالمات تلفن همراه مشکل دیگر کارمندان در زمان دورکاری است؛ در زمان دورکاری نیاز است که بسته های اینترنتی گوشی موبایل و یا اینترنت خانه را پشت سر هم شارژ کنید. تعداد تماس های تلفنی شما هم در مقایسه با قبل بسیار بیشتر شده است. ۵.تایپ های طولانی در دورکاری بیشتر از هر موضوعی ما را خسته می کند؛ این موضوع یک مشکل عمومی دورکاری است؛ شما از همکارانتان دور هستید بنابراین مجبورید برای ارتباطات و مکاتبات کاری خود مدام چت کنید تا کارها را پیش ببرید. ۶.بی اعتمادی مدیران به کارکنان معضل دیگر دورکاری است که البته مختص کل دنیاست؛ مدیران دیگر به صورت حضوری کارکنان را نمی بینند و نظارت حضوری ندارند. اگر لیست مشخصی برای شرح وظایف روزانه کارمندان وجود نداشته باشند، ممکن است نسبت به کارکرد کارمندان بی اعتماد شوند. ۷. زمان بیشتری برای انجام وظایف کاری می گذاریم و بیشتر از پیش خسته می شویم. ۸.انزوای اجتماعی و دلتنگی یکی از مشکلات پنهان دورکاری است؛ برای تمام افرادی که مدت ها با همکاران شان در محیط کار بوده اند گاهی بسیار سخت است که بخواهند تنهایی کار کنند و این موضوع روی روحیه آنها هم تاثیرتاثیر می گذارد.
  توصیه هایی برای مدیران
همه مدیران باید این موضوع را در نظر بگیرند که ایجاد یک نیروی کار کاملاً دورکار، مؤثر و خوشحال نیاز به برنامه‌ریزی دارد. در این مقاله به شما می‌گوییم که برای موفقیت کارکنان خود در این زمینه به چه مواردی نیاز دارید. خبر خوب این است که این برنامه‌ریزی، چندان هم به زمان نیاز ندارد.
  در دورکاری خروجی کار مهم‌تر از زمان انجام آن است
اغلب شرکت‌ها برای بررسی عملکرد کارکنان خود، همچنان از یک معیار بیهوده «ساعت کاری» استفاده می‌کنند که این یک اشتباه بزرگ است. مهم‌ترین نکته‌ای که باید برای تضمین بهره‌وری دورکاری در نظر بگیرید، اندازه‌گیری و بررسی خروجی کار است و نه ساعت‌های کاری.
مدیران باید خروجی کار را بررسی کنند، نه ساعت‌ کاری. چرا؟ چون با این کار نسبت سود به کارکنان را بالا می‌برند و کارکنان شادتری خواهند داشت. اگر کارکنان شما مسئولیت‌های شغلی خود را محقق کنند، کار منسجمی ارائه دهند و با تیم‌های خود به خوبی همکاری کنند، دیگر میزان، مکان و زمان کار آن‌ها برای شما چه اهمیتی خواهد داشت؟ لذا بهتر است مدیران محل کار را به یک مکان نتیجه‌محور تبدیل کنند تا کارمندان بازدهی بهتری داشته باشند، بیشتر در کار شرکت کنند و خوشحال‌تر باشند.
  از نرم‌افزارهای ارتباطی خوب استفاده کنید
در یک محیط دورکار، نیاز به نرم‌افزارهای آنلاین که دسترسی افراد را سریع و آسان کند، کاملاً بدیهی و واضح است. نرم‌افزارهای فوق‌العاده‌ای در این زمینه وجود دارند که به ارتباط روزمره، کنفرانس ویدیویی و مدیریت پروژه کمک می‌کنند. تمام این نرم‌افزارها را می‌توان در عرض چند دقیقه فعال کرد، استفاده از آن‌ها بسیار ساده است و نیاز به هیچ آموزشی هم ندارد.
مدیریت پروژه
مدیریت پروژه در زمان دورکاری، کار آسانی نیست. شما می‌توانید از Google Calendar برای برنامه‌ریزی و زمان‌بندی جلسات و همچنین از trello برای اداره و کنترل پروژه‌های کاری استفاده کنید. پیشنهاد می‌شود از todoist برای مدیریت زمان، برنامه‌ریزی روزانه و اولویت‌بندی کردن کارها نیز استفاده کنید.
   ارتباطات
در دورکاری اینترنتی ارتباطات حرف اول را می‌زند زیرا ارتباط نوشتاری بیان احساسات ظاهری، ارتباطات غیرکلامی یا تن صدا را نشان نمی‌دهد، بنابراین به‌راحتی می‌تواند به‌صورت دستوری‌تر، منفی‌تر یا بی‌ادبانه‌تر از ارتباط حضوری به نظر برسد لذا باید از ابزارهای ارتباطی و کنفرانسی مانند Zoom، WhatsApp و Skype استفاده کنید. برای ارسال اطلاعات و اشتراک‌گذاری فایل‌های شرکت می‌توانید از ابزارهایی نظیر «گوگل درایو»، «دراپ باکس» و «Gmail» استفاده کنید.
  بیش‌ازحد ارتباط برقرار کنید
در هنگام دورکاری، هیچ فضایی برای نوشیدن آب، خوردن نهار و به دست آوردن اطلاعات وجود ندارد، ازاین‌جهت همه افراد شرکت باید در زمینه ارتباط همراهی و همکاری لازم را انجام دهند. تیم‌ها باید ارتباطات خود را برنامه‌ریزی نمایند و تصمیم بگیرند که کدام اطلاعات نیاز به اشتراک‌گذاری دارد، چه کسی باید در جریان قرار بگیرد، چگونه به اشتراک برسد و چه زمانی به اشتراک‌گذاری نیاز دارند. به یاد داشته باشید که افراد باید برخی از مسائل را چند بار بشنوند لذا می‌توانید یک یادداشت را در گروه یا کانال قرار دهید تا همه از تصمیمات، فعالیت‌های لازم و به‌روزرسانی‌های ضروری در تماس‌های ویدئویی باخبر شوند.
   همکاری را با دقت انجام دهید
یکی از رایج‌ترین سؤالاتی که از افراد در خصوص کار از راه دور می‌شنویم این است: چگونه با هم همکاری می‌کنید؟ بااینکه ممکن است وایت برد فیزیکی در اختیار نداشته باشید اما ابزارهای فوق‌العاده‌ای برای همکاری شما وجود دارد. به جای وایت بر می‌توانید در Google به‌صورت غیر هم‌زمان بر روی اسناد یا اسلایدها کار کنید. می‌توانید ایده‌های ذهنی خود را در یک تماس ویدئویی یا یک کانال گروهی با همکاران به اشتراک بگذارید. تنها محدودیت برای تعامل، اشتیاق شما برای انجام این کار است.
  از دوربین استفاده کنید
یکی از مشکلات کار از راه دور این است که هیچ‌چیز جای ارتباط حضوری با افراد را نمی‌گیرد. خوشبختانه دیدن آن‌ها در قالب ویدئو هم شباهت زیادی به ملاقات حضوری دارد و مهم‌ترین نکته در این قسمت، مشاهده و درک حالت چهره و زبان بدن فرد خواهد بود. البته باید این مورد را در نظر بگیرید که تحت هیچ شرایطی تماس‌های ویدئویی کاری را در زمان حضور دوستان یا آشنایان خود انجام ندهید.
  تعارض‌ها را به‌صورت رودررو حل کنید
در زمینه خواندن زبان بدن، اطمینان حاصل کنید که همه افراد روی یک تماس ویدئویی حضور دارند و در آن‌ها سوءتفاهم یا حتی سردرگمی وجود نداشته باشد. پیام‌های نوشتاری، تن صدا را منتقل نمی‌کنند و افراد می‌توانند آن را با لحن‌های مختلف بخوانند. آنچه به نظر یک فرد کوتاه، رک و حتی عصبانی می‌رسد ممکن است برای دیگری واضح، مختصر و مفید باشد. پس اگر احساسات به سمت خشم رفت یا احساس کردید افراد دچار سوءتفاهم شده‌اند، در این حالت همه را به نرم‌افزار ویدئویی دعوت کنید.
  دورکاری با ویدئو
اینکه شرکت و تیم کاری به‌صورت دورکاری فعالیت کند، سخت نیست. در حقیقت فقط اگر مجبور به انجام یک کار فیزیکی مثل کار با آجر و ملات باشید، نمی‌توانید از راه دور کار کنید. تحقیقات نشان داده است افرادی که از طریق دورکاری فعالیت می‌کنند خوشحال‌تر هستند، زیرا:
۲ تا ۴ ساعت در روز را صرف رفت‌وآمد نمی‌کنند
در محیطی کار می‌کنند که دما، دکوراسیون و میزان سروصدای مناسب دارد
بازدهی بیشتری دارند، زیرا حواسشان توسط دیگران پرت نمی‌شود
به لحاظ اقتصادی مقرون به‌صرفه‌تر است زیرا هزینه رفت‌وآمد و تغذیه بیرون ندارند
سالم‌تر باقی می‌مانند زیرا در معرض انتقال بیماری سایر افراد قرار نمی‌گیرند.
از منظر یک شرکت، کارکنان شادتر به معنی درگیری بیشتر، بازده بالاتر، گردش مالی پایین‌تر و رضایت از فراهم آوردن توانمندسازی محیط کاری است. به نظر این یک بازی برد-برد محسوب می‌شود.
مسئله مهم دیگر، بهره‌وری است. همان‌طور که در کتاب «غیرقابل انکار» توسط نیر ایل توضیح داده شده است، منبع شماره یک حواس‌پرتی محل کار، رسانه‌های اجتماعی یا تلفن‌های همراه نیست بلکه همکاران هستند زیرا سر و صدایی که در محیط کار ایجاد می‌شود موجب حواس‌پرتی و اختلال در کار می‌شود.