عدالت فروشی نیست، سهامش چطور؟

  مهدی صبوری کاشی – سهام عدالت نوعی یارانه است که طبق نظر دولت نهم، از طریق شرکت‌های تعاونی عدالت استانی به مشمولان آن واگذار می‌شود. دولت، هدف از عرضه سهام عدالت را گسترش سهم بخش تعاون در اقتصاد ایران اعلام کرده‌است. بنا بر طرح «سهام عدالت»، بخشی از سهام شرکت‌های دولتی معین، به قشرهای کم‌درآمدتر فروخته می‌شود.
«آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت» در تاریخ ۹ بهمن ۸۴ و پس از اصلاح متن اولیه که خود در ۲۳ آبان ۸۴ مصوب هیئت وزیران شده بود، به تصویب این هیئت رسید. تصویب اساسنامه شرکت کارگزاری سهام عدالت در همین روز بر عزم راسخ دولت جدید در عملی ساختن این پروژه صحه گذاشت و سهام مزبور پیش از آغاز سال ۱۳۸۵ در چهار استان به تعدادی از مشمولان طرح اعطا شد. در مرحله اول واگذاری سهام عدالت به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.
ارزش این برگه‌ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یک میلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروه‌های کم درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.
در کل به ۴۹ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر سهام عدالت داده‌اند. رئیس سازمان خصوصی‌سازی می گوید: «۳۵ میلیون نفر ارزش سهام ۴۸۰ تا ۵۳۰ هزار تومان و مابقی سهام یک میلیون تومانی دارند». ارزش هر سهم به نرخ امروز بین ۱۱ تا ۱۷ برابر شده است. هرچند که در نهایت ارزش نهایی هر سهم را بازار تعیین خواهد کرد.
* جبر جغرافیایی سهام عدالت
در حالی که فروش سهام عدالت برای سهامدارانی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند نسبت به قبل سخت‌تر شده، کسانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند در ۱۱ استان می‌توانند سهامشان را معامله کنند.
سهامدارانی که در زمان تخصیص سهام عدالت در استان‌های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، قم، گلستان، کرمانشاه، مرکزی، اردبیل، بوشهر، یزد و ایلام حضور داشته‌اند، نماد شرکت‌های سرمایه‌گذاری در این استان‌ها در بورس قابل معامله است و می‌توانند نسبت به فروش سهامشان تا سقف ۶۰ درصد اقدام کنند.
تا دو هفته قبل سهامداران تنها در پنج استان می‌توانستند سهامشان را بفروشند، سقف فروش برای این گروه نیز همانند کسانی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند ۶۰ درصد است و تا دهه فجر این سقف به ۹۰ درصد می‌رسد.
از لحاظ قیمتی نیز ارزش سهام عدالت در سه استان خراسان جنوبی، زنجان و مرکزی نسبت به دیگر استان‌ها بیشتر است، به عبارت دیگر هر سهم از سهام عدالت در شرکت سرمایه‌گذاری استانی خراسان جنوبی با نماد «وسخراج» با قیمت ۲۱۶ تومان گران‌ترین سهم نسبت به سهام عدالت در دیگر استان‌هاست.
همچنین طبق آخرین برآورد‌ها در ابتدای هفته ارزش برگه سهام عدالت ۵۳۲ هزار تومانی معادل ۱۴ میلیون و ۶۶۱ هزار تومان است.
* ۴ پله تا فروش سهام عدالت
چهار مرحله فروش سهام عدالت برای کسانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند به این شرح است:
مرحله اول: ثبت‌نام در سامانه سجام و احراز هویت در این سامانه
مرحله دوم: ثبت‌نام در یک کارگزاری و گرفتن پنل آنلاین
مرحله سوم: تغییر کارگزار ناظر نماد شرکت سرمایه‌گذاری استانی به کارگزاری که سهامدار در آن ثبت‌نام کرده‌اند
مرحله چهارم: ثبت درخواست فروش سهام عدالت
* سهامداران ۱۹ استان منتظر بازگشایی سهام عدالت
در خصوص ۱۹ استان دیگر هنوز نماد شرکت‌های سرمایه‌گذاری بازگشایی نشده و در حالت «ممنوع – متوقف» یا «مجاز» قرار دارد و معامله‌ای در این نماد‌ها انجام نمی‌شود. وضعیت نماد این استان‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
* تکلیف ۱۳ شرکت غیربورسی سبد سهام عدالت
موضوع آزادسازی سهام عدالت در حالی از بهار امسال کلید خورده و در جریان است که دارندگان این سهام که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند تا کنون اجازه فروش 60 درصد سهام خود را به دست آورده‌اند و مشمولانی هم که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند، رفته رفته با پذیرش شرکت‌های استانی سهام عدالت از این اختیار برخوردار می‌شوند.
این در حالی است که نگاهی به پرتفوی سهام عدالت نشان می دهد از 49 شرکت حاضر در این سبد، 36 شرکت بورسی و فرابورسی هستند که قابلیت فروش آنها برای سهامداران عدالت فراهم شده است.
بر این اساس در خصوص 13 شرکت غیربورسی سبد سهام عدالت نیز باید گفت مطابق وعده مسئولان این 13 شرکت قرار است در قالب هلدینگ غیر بورسی‌های سهام عدالت سروسامان یابند تا بدین ترتیب همه دارندگان سهام عدالت صرف نظر از این که چه روشی را انتخاب کرده‌اند، در این هلدینگ‌ها نیز سهم داشته باشند.
در این راستا قرار است شرکت‌های غیربورسی سهام عدالت بر اساس مصوبه شورای عالی بورس در قالب یک هلدینگ (شرکت مادر) وارد بورس خواهند شد.
این در شرایطی است که به گفته رئیس اتاق تعاون در حال حاضر هلدینگ شرکت‌های غیربورسی با حضور روسای اتاق تعاون ایران، اتاق بازرگانی و سازمان خصوصی‌سازی به عنوان سه عضو هیات موسس باید تشکیل شود که این مسئله به امضا نیز رسیده است.
بر این اساس قرار است این سه نفر به عنوان هیات موسس هلدینگ شرکت‌های غیربورسی سهام عدالت انتخاب شوند تا پس از ثبت این هلدینگ، انتخابات هیات مدیره برگزار شده و بعد از انتخاب مدیرعامل، هلدینگ شرکت‌های غیربورسی حاضر در سبد سهام عدالت تعیین تکلیف و این شرکت‌ها از حیطه دولت خارج و توسط هلدینگ اداره ‌شوند.
نکته قابل بیان در خصوص تشکیل این هلدینگ این است که سهام‌داران عدالت فارغ از این که روش مدیریت مستقیم یا غیرمستقیم را برای آزادسازی سهام خود انتخاب کرده‌اند، به اندازه یکسان در این هلدینگ سهام دارند.
آن طور که متولیان امر وعده داده‌اند حداکثر طی دو ماه آینده تشریفات اداری و قانونی هلدینگ سهام عدالت انجام خواهد شد.
* لغو فروش سهام عدالت عملیاتی می‌شود؟
هفته جاری، روز‌های خوبی برای دارندگان سهام عدالت نبود. فروش سهام عدالت که دو هفته‌ای بود به حالت تعلیق درآمده بود در حالی از ابتدای هفته از سر گرفته شد که با نارضایتی عمیق سهام‌داران همراه بود. افرادی که همزمان با دوران شیوع ویروس کرونا و افزایش شدید قیمت‌ها قصد داشتند بخشی از سهام عدالت خود را به فروش رسانده و در مقابل مبالغ موردنیاز خود را دریافت کنند، این در حالی است که واقعیت بازار سرمایه با تصورات آن‌ها فاصله قابل توجهی داشته است.
این شروع دوباره چند ویژگی داشت که گلایه و نارضایتی سهامداران را به‌دنبال داشته است؛ کاهش ارزش سهام، واریزی‌های نامنظم و خُرد از صد هزار تومان تا صد تک تومانی و تاخیر‌های طولانی و عدم پاسخگویی بانک‌ها و کارگزاری‌ها همگی منجر به نارضایتی شدید سهامدران شده تا آن‌ها نام «سهام عذاب» را روی سهام عدالت خود بگذارند و خواستار امکان لغو فروش شوند.
* بازار دو سر باخت سهام عدالت
بازار بورس بعد از جهش بی‌سابقه، مدتی ریزشی است و سیاست‌های حمایتی دولت مانند بازارگردانی حقوقی‌ها و الزام آن‌ها به خرید سهام و تزریق نقدینگی هم کمکی به آشفته‌بازار بورس نکرد. در این میان سهام عدالت با بیش از ۴۰ میلیون نفر سهام‌دار دچار نوسان سقوط شده است.
هر برگه سهام عدالت ۴۹۰ هزارتومانی دارندگان این سهام، به ۱۴ میلیون و هفتصد هزار تومان رسیده است. سهام داران عدالت که اکثرا از طبقات با درآمد پایین هستند، وضعیت شکننده‌ای در بورس پیدا کرده‌اند و سیاست‌هایی مربوط به این حوزه و در کنار آن عملکرد کارگزاری‌ها هم این وضعیت را تشدید کرده است. صاحبان سهام عدالت که به پول خود احتیاج داشته و سهامشان را برای فروش گذاشتند، حالا هم ارزش سهامشان به شدت افت کرده و هم پولی دستشان را نگرفته است.
از یک ماه و نیم پیش قرار بود واریزی‌های خرد برداشته و پول سهام عدالت به صورت عمده واریز شود، اما در پرداختی‌های این هفته حتی واریزی‌های کمتر از ۲۰ هزار تومان وجود دارد و موجب انتقادات تند سهامداران شده است؛ انتقاداتی که عملکرد دو سمت را نشانه گرفته: دولت و کارگزاری‌ها.
یکی از سهام‌داران عدالت که سهامش را فروخته است، می‌گوید: «کارگزاری آگاه بعد از اولین واریزی که حدود ۸۰۰ هزار تومن بود، بقیه واریزی‌ها را به‌صورت حداکثر ده تا بیست هزار تومانی آن‌هم هر چند مدت یکبار انجام داده است. من باید انصراف بدهم، چون واقعا بهم ضرر وارد می‌شود، اما امکان انصراف هم ایجاد نشده است.»
یکی دیگر از سهام‌داران وضعیت فعلی خود را این‌طور شرح می‌دهد: «۶۰درصد سهام عدالتم رافروختم. ۳۰درصد اول را ۴ ماه پیش و۳۰درصد دوم را ۲ ماه پیش فروختم، ولی پرداخت سهم فروشم اصلا کامل انجام نشد. دلمان خوش بود که می‌فروشیم یه کمی از بدهی‌هام را می‌دهم، ولی افسوس که دروغ بود.»
* ابهامات فروش سهام عدالت
بسیاری از سهام‌داران عدالت با مشکل واریز مواجه هستند، آن مقدار از سهامشان را که فروخته‌اند یا کارگزاری مربوطه پولش را به حسابشان واریز نکرده یا به‌صورت خرد و اندک اندک در حال واریز است. «در سایت سهام عدالت برای من نوشته شده است که ۲۵شهریور مبلغ۲۹۵هزارتومن و۹و۱۲مهر مبلغ ۱۷۷و ۱۷۵هزارتومن به از سهامم فروخته شده، اما کارگزاری بانک سپه هنوز به حسابم واریز نکرده است.»
یکی دیگر از سهام‌داران عدالت هم با همین مشکلات روبه‌رو شده و می‌گوید: «من دقیقا ۱۳/ ۵/ ۹۹ دو تا از سهام سبد پرتفوی عدالتم را فروختم؛ یعنی کل شتران و شب‌ریز را. قیمتی که در آن تاریخ سهامم به فروش رسید، حدود سه ملیون وهفتصد هزارتومان بود. اما کارگزاری مفید طی این سه ماه فقط سیصد هزارتومان از آن را واریز کرده است. این درحالی است که کارگزاری در تاریخ ۲۲/ ۷/ ۹۹ این سهام را به مبلغی حدود سه برابر قیمت فروخته، اما هنوز پول سهام فروخته شده من را پرداخته نکرده است.»
دبیر کل کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار سهام عدالت درباره دلایل واریز خرد پول حاصل از فروش سهام عدالت به حساب مشمولان به ایرنا گفته است: «در زمان فروش تجمیع می‌شود. برای مثال ۱۰۰ مشتری در یک روز به کارگزاری سفارش فروش ۱۰۰۰ سهم را می‌دهند؛ بنابراین درخواست فروش ۱۰۰ هزار سهم تجمیع و سفارش ارسال و برای فروش ۱۰۰ هزار سهم اقدام می‌شود. با توجه به شرایط بازار ممکن است تمام این سفارش، مورد معامله قرار نگیرد و در یک روز کاری فقط ۱۰ هزار از این میزان سهام به فروش برسد. حال اینکه درآمد حاصل از فروش آن باید به کدام یک از مشمولان سهام عدالت که درخواست فروش آن را داده بودند، برسد؟ وش جدید که برای توزیع پول حاصل از فروش سهام عدالت به اجرا می‌رسد به این نحو است که مشتری که زودتر برای فروش درخواست داده، زودتر هم پول آن را دریافت می‌کند؛ بنابراین از این پس ارقامی که مشتریان سهام عدالت بابت فروش سهام خود دریافت می‌کنند، بیشتر خواهد بود.»
اما تجربه سهامداران نشان می‌دهد، این توضیح دبیر کل کارگزاران بورس عملا در واقعیت اتفاق نیفتاده و کارگزاری‌ها با تاخیر ماهانه نسبت به تاریخ فروش و به صورت خرد واریزی‌ها را انجام می‌دهند. این وضعیت به‌قدری سهام‌داران را دچار نگرانی و تشویش کرده که درخواست حذف سفارش فروش را دارند، اما این امکان وجود ندارد.
* لغو فروش سهام عدالت عملیاتی می‌شود؟
محمدجواد فرهانیان مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه در این باره اعلام کرده: «قبل از اینکه سفارش وارد سیستم شود و در نوبت اجرا برود امکان لغو سفارش نیز وجود دارد، اما بعد از انتقال و اجرای سفارش امکان کنسل کردن وجود ندارد.»
اما در میان سخنان جدید سخنگوی آزادسازی سهام عدالت خبر خوشی برای صاحبان سهام عدالت آمده که تحقق آن می‌تواند اندکی از نگرانی‌های آن‌ها کم کند. حسین فهیمی در این باره به ایرنا گفته است: «درخواست حذف سفارش فروش در مرکز پیام از سوی تعدادی از مشمولان سهام عدالت مطرح شده و اکنون چند روزی است که اجرای آن در دستور کار قرار گرفته و به‌طور جدی در حال پیگیری‌های لازم برای عملیاتی شدن آن هستیم. در صدد هستیم تا کارگزاری و سیستم‌های مستقر در شرکت سپرده‌گذاری این امکان را برای سهامداران فراهم کند تا چنانچه تمایلی به ادامه روند فروش نداشته باشند، درخواست فروش را لغو کنند.»
به گفته سخنگوی آزادسازی سهام عدالت، زیرساخت‌های تحقق امکان انصراف از فروش در حال انجام است تا حتی اگر چنانچه سفارش فروش به سامانه ارسال شده باشد بتوان آن را حذف کرد. هرچند سهام‌داران نگران هستند که این قول در حد حرف باقی بماند، اما به گفته حسین فهیمی این اقدام ممکن است ظرف روز‌های آینده عملیاتی شود.