بازی بزرگ قدرت‌ها در مرکز و شرق آسیا

 منطقه آسیا و اقیانوسیه در هفته‌ای پرتنش شاهد دیدار سران آسیای مرکزی با رئیس‌جمهوری آمریکا تا افزایش تنش‌ها در شرق آسیا و طوفان‌های مرگبار بود که نشان می‌دهد این منطقه وارد دوره‌ای شده‌ که در آن بحران‌ها مرز نمی‌شناسند و آینده آنها بیش از هر زمان دیگری به تعامل قدرت‌ها گره خورده است.
هفته گذشته برای منطقه آسیا–اقیانوسیه مقطعی عادی نبود؛ مجموعه‌ای از رویدادهای سیاسی، امنیتی و زیست‌محیطی به‌گونه‌ای در کنار هم قرار گرفتند که تصویری از یک منطقه ملتهب، پیچیده و به‌شدت آسیب‌پذیر را پیش چشم ناظران قرار داد.
همچنین در شرایطی که رقابت ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های آسیایی بار دیگر شدت گرفته، وقوع طوفان مرگبار در فیلیپین و هشدارهای اقلیمی در اندونزی نشان داد که چالش‌های طبیعی و انسانی در این پهنه گسترده جغرافیایی، نه‌تنها هم‌زمان رخ می‌دهند بلکه اثر یکدیگر را تشدید نیز می‌کنند. این هم‌زمانی تصادفی نیست؛ بلکه نشانه ساختاری است از منطقه‌ای که در برابر فشارهای سیاسی و ضربه‌های زیست‌محیطی به‌طور همزمان قرار دارد.
 دیدار رئیس‌جمهوری آمریکا با همتایان آسیای مرکزی در واشنگتن
دیدار اخیر دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا با روسای جمهوری قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان در قالب سازوکار «C5+1» نشان‌دهنده افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی برای واشنگتن است؛ منطقه‌ای که میان روسیه، چین و ایران قرار دارد و اکنون به‌دلیل رقابت ابرقدرت‌ها بر سر انرژی، کریدورهای حمل‌ونقل و مواد معدنی کمیاب، به میدان جدید تعاملات راهبردی تبدیل شده است.
در این نشست، موضوع مواد معدنی حیاتی-از جمله لیتیوم، نیکل، کبالت و عناصر نادر خاکی-جایگاه محوری داشت و واشنگتن که بخش عمده‌ای از زنجیره تامین این مواد را در اختیار چین می‌بیند، در تلاش است منابع جایگزینی در خارج از حوزه نفوذ پکن پیدا کند.
ترامپ در این دیدار بر لزوم توسعه همکاری‌های معدنی، زیرساختی و انرژی تاکید کرد و به سران این منطقه اطمینان داد که واشنگتن آماده سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی است که وابستگی این کشورها به اقتصادهای دیگر را کاهش دهد.
همچنین گزارش‌هایی منتشر شده که قزاقستان در حال بررسی پیوستن به توافق ابراهیم است؛ اقدامی که فراتر از چارچوب گفت‌وگوهای منطقه‌ای تلقی می‌شود و نشانه‌ای از تلاش آستانه برای گسترش افق دیپلماسی خود است. چنین تصمیمی می‌تواند جایگاه قزاقستان را در تعاملات خاورمیانه و حتی سیاست خارجی آمریکا تقویت کند.
با وجود این، کارشناسان تاکید می‌کنند که کشورهای آسیای مرکزی سیاست «چندجانبه‌گرایی متوازن» را دنبال می‌کنند و مایل نیستند در رقابت قدرت‌های بزرگ در یک محور قرار بگیرند.
دیدار سران چین و ژاپن
در بخش سیاسی، تعاملات چین و ژاپن بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت و دستگاه دیپلماسی پکن در روزهای اخیر با لحنی تند از دیدار یک مقام ارشد ژاپنی با مسئولان جزیره تایوان انتقاد کرد و این اقدام را «نقض اصل چین واحد» خواند.
این موضع‌گیری از سوی چین درحالی رخ داد که روابط دو کشور که پیشتر نیز بر سر موضوعات دریای شرقی چین و همکاری‌های امنیتی توکیو با واشنگتن حساس شده بود، تحت‌تاثیر تحرکات جدید وارد مرحله تازه‌ای از تنش شده است. همچنین ژاپن نیز در چارچوب بازتعریف راهبردی دفاعی خود، اعلام کرده که همکاری‌های دریایی و هوایی با آمریکا و برخی دولت‌های منطقه را افزایش خواهد داد؛ اقدامی که تحلیلگران آن را پاسخی مستقیم به گسترش ظرفیت‌های نظامی چین می‌دانند.
افزون بر این، سفر پیت هگست وزیر جنگ آمریکا به ویتنام بار دیگر نگاه‌ها را به جنوب شرق آسیا معطوف کرد.
واشنگتن در طول‌ سال‌های اخیر تلاش کرده روابط دفاعی خود با هانوی را در سطحی بی‌سابقه گسترش دهد؛ تلاشی که همزمان با رقابت فزاینده آمریکا با چین و جست‌وجوی کشورهای کوچکتر برای ایجاد توازن میان این ۲ قدرت انجام می‌شود. ویتنام هم در عین استقبال از توسعه همکاری‌ها با آمریکا، همچنان در پی حفظ تعادل دیپلماتیک با پکن است؛ روندی که پیچیدگی موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور را برجسته می‌کند. همچنین افزایش رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان پایتخت‌های آسیایی و بازیگران خارجی نشان می‌دهد که منطقه وارد دوره‌ای از بازآرایی راهبردی شده است؛ دوره‌ای که بازیگران برای افزایش قدرت چانه‌زنی خود در مسابقه جدید قدرت تلاش می‌کنند.
رویترز پیشتر در یک گزارشی اعلام کرده بود که مقام‌های نظامی آمریکا و ویتنام از گفت‌وگوها برای فروش هواپیماهای لاکهید سی-۱۳۰ (C-۱۳۰)هرکولس به هانوی و ۲ فروند بالگرد سیکورسکی اس-۹۲ (Sikorsky S-۹۲) خبر داده بود. همچنین احتمال خرید ۲ یا سه فروند بالگرد ترابری نیمه سنگین دوموتوره بوئینگ سی‌اچ-۴۷شینوک (Boeing CH-۴۷ Chinook) برای نیروهای پلیس ویتنام مطرح شده است.
آزمایش موشک بالستیک کره‌شمالی و انتقادات از سوی همسایگان آن
در همین حال، آزمایش اخیر یک موشک بالستیک دیگر توسط پیونگ‌یانگ، واکنش سریع همسایگان از جمله کره‌جنوبی و ژاپن را به‌دنبال داشت. سئول در بیانیه‌ای اعلام کرد که پرتاب‌های موشکی کره‌شمالی نه‌تنها تهدیدی مستقیم برای امنیت شبه‌جزیره، بلکه خطری برای ثبات گسترده‌تر آسیا–اقیانوسیه است. درحالی که پیونگ‌یانگ این اقدامات را «پاسخی به تحرکات نظامی دشمنان» توصیف کرد و بر ادامه برنامه‌های دفاعی خود تاکید کرد. همچنین تحلیلگران معتقدند که با بن‌بست مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای و ادامه حضور نظامی آمریکا در منطقه، احتمال کاهش تنش‌ها در کوتاه‌مدت بسیار اندک است.
طوفان «کالماگی» در مانیل
در کنار همه این تحولات سیاسی و امنیتی، بلایای طبیعی به‌ویژه در فیلیپین و اندونزی، فشار مضاعفی بر منطقه وارد کرد. طوفان «کالماگی» که از قوی‌ترین طوفان‌های سال‌های اخیر در فیلیپین بود، با سرعت‌ بادهای بسیار شدید و بارندگی‌های سنگین، مناطق وسیعی را در مرکز این کشور درنوردید و دستکم 204 نفر را به کام مرگ کشاند.
دولت مانیل هم با اعلام وضعیت فوق‌العاده، عملیات نجات و امدادرسانی را در گستره‌ای وسیع آغاز کرد اما شدت تخریب به‌گونه‌ای بود که دسترسی به برخی مناطق همچنان دشوار است. همچنین کارشناسان هواشناسی هشدار داده‌اند که تغییرات اقلیمی، الگوی شکل‌گیری طوفان‌ها را در این منطقه به‌شدت دگرگون کرده و احتمال تکرار حوادث مشابه را افزایش داده است. اندونزی نیز طی همین هفته شاهد سیلاب‌های گسترده در استان‌های غربی بود؛ سیلاب‌هایی که علاوه بر جان‌باختگان، هزاران نفر را بی‌خانمان کرد و خسارات سنگینی بر زیرساخت‌های محلی وارد آورد. دولت جارکارات هم اعلام کرده که با توسعه سامانه‌های هشدار سریع و مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها می‌کوشد آثار تغییرات اقلیمی را کاهش دهد اما سرعت افزایش وقایع شدید افلیمی، سیاست‌گذاران را نگران کرده است. این رخدادها بار دیگر نشان داد که بخش بزرگی از آسیای جنوب‌شرقی به‌ویژه کشورهایی با اقتصادهای آسیب‌پذیر و زیرساخت‌های ضعیف، در برابر شوک‌های اقلیمی به‌شدت حساس هستند. از منظر اقتصادی نیز هفته گذشته برای این منطقه آرام نبود و بازارهای سهام آسیا به‌دنبال افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی و نگرانی درباره رکود جهانی، شاهد افت محسوس بودند. شاخص‌های منطقه‌ای به‌ویژه شاخص‌های مرتبط با سهام فناوری، تحت فشار فروش قرار گرفتند. درهمین راستا، تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که این منطقه در معرض ترکیبی از عوامل اقتصادی و سیاسی قرار گرفته که نوسانات بازار را تشدید می‌کند. همچنین افزایش نرخ بهره در برخی اقتصادهای بزرگ، فشار بر زنجیره تامین و ادامه تنش میان چین و آمریکا درحوزه فناوری، همگی از عوامل موثر در کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران بوده‌اند. بنابراین، وضعیت بازارها بازتابی از چشم‌انداز مبهمی بود که تحولات هفته بر اقتصاد منطقه تحمیل کرد.مجموعه رویدادهای هفته گذشته در دو پهنه گسترده آسیا-اقیانوسیه، تصویری واحد از واقعیتی بزرگ‌تر ارائه کرد؛ در شرق و جنوب شرق آسیا، تنش‌های ژئوپلیتیکی میان چین، ژاپن، آمریکا و کره‌شمالی در کنار طوفان‌های مرگبار و حوادث اقلیمی، ساختار امنیتی و انسانی منطقه را به چالش کشیده است و به همان اندازه در آسیای مرکزی نیز رقابت فزاینده میان آمریکا، چین و روسیه، نشانه‌ای از بازآرایی موازنه قدرت در منطقه‌ای است که تا همین اواخر در حاشیه توجهات جهانی قرار داشت. درواقع، کشورهای آسیای مرکزی تلاش می‌کنند روابط خود را میان واشنگتن، پکن و مسکو متوازن نگه دارد اما کشورهای شرق آسیای نیز که درگیر شدیدترین صف‌آرایی نظامی و اقلیمی سال‌های اخیر است، هر دو نشان می‌دهند: آینده امنیت و اقتصاد اوراسیا بیش از هر زمان دیگری به تعامل میان این دو حوزه گره خورده است.