افزایش امنیت غذایی با مهار بازار حبوبات

 نریمان خادمی- مرکز آمار ایران هم در تازه‌ترین گزارش خود درباره متوسط قیمت کالای خوراکی در مناطق شهری، ازآغاز افزایش شدید قیمت حبوبات در یک سال گذشته خبر داده که اکنون بیشتر هم شده است. به طور مثال، قیمت لوبیا چیتی در فروردین امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۸/۱۶۶ درصد، لپه ۶/۱۲۶ درصد و نخود ۸/۹۴ درصد افزایش داشته است.
با توجه به آمارهای اعلام شده ،سرانه مصرف حبوبات در کشور برای هر نفر حدود ۹ کیلوگرم است. بنابراین نیاز سالانه کشور به حبوبات حدود ۷۹۲ هزار تن برآورد می‌شود که ۳۰ تا ۳۵ درصد آن با محصولات وارداتی تأمین می‌شود. درواقع باید سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزارتن واردات در این حوزه صورت گیرد تا بازار حبوبات با مشکل مواجه نشود.
اما آمارها نشان می‌دهد در ۱۰ ماهه سال گذشته ۹ هزارتن لوبیا قرمز، ۸ هزارتن لوبیا چیتی و ۳ هزارتن لوبیا چشم بلبلی از گمرکات وارد کشور شده است. اما گویا این میزان پاسخگوی نیاز کشور نیست زیرا باید به علت تولید کمی که سال گذشته به‌خاطر شرایط اقلیمی در این حوزه وجود داشته ۴۰ هزارتن حبوبات به کشور وارد می‌شد تا بازار در ثبات قیمتی باقی بماند.
در سال‌هایی که خشکسالی یا تغییرات اقلیمی بر تولید داخلی تأثیر می‌گذارد، وابستگی به واردات افزایش می‌یابد. اما مسئله اصلی، به‌هم‌ریختگی توازن در عرضه و تقاضاست؛ جایی که ذخایر داخلی پیش از صادرات به درستی تأمین و مدیریت نمی‌شود.
درواقع با تغییر نرخ ارز مرجع واردات حبوبات از ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به ارز مبادله‌ای نزدیک به ۷۰ هزار تومان و همچنین صادرات بی‌رویه این محصولات، شرایط برای افزایش قیمت حبوبات فراهم شده است. با این حال، با فروکش‌کردن نرخ ارز، نه‌تنها شاهد کاهش قیمت حبوبات نیستیم، بلکه روند صعودی این محصولات ادامه دارد که نشان از سودجویی در این بازار دارد.
پس از تغییر نرخ حبوبات، به نظر می‌رسد نظارتی بر قیمت‌گذاری‌ها در بازار این محصولات وجود ندارد و این بازار به‌صورت یله رها شده است. حتی در مواردی گزارش‌هایی از احتکار لوبیا چیتی دریافت شده است.
از سوی دیگر، وزارت جهاد کشاورزی اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که با هدف تنظیم بازار داخلی، صادرات سیب‌زمینی و انواع حبوبات از جمله لوبیا به مدت دو ماه ممنوع شده است. با این حال، به نظر می‌رسد این ممنوعیت هنوز نتوانسته تأثیر ملموسی بر کاهش قیمت‌ها در بازار بگذارد.
بااین وجود، در صورتی که مسیر صادرات این محصول دوباره باز شود- مانندرفع ممنوعیت صادرات سیب زمینی-  شاهد گرانی بیشتری در بازار این محصولات در بازار داخلی خواهیم بود.
دراین باره رضا پاشابیگی داریانی ،رئیس اتحادیه صنف خواربارفروشان تهران با انتقاد از فقدان سیاست‌گذاری مؤثر در حوزه صادرات، تاکید می‌کند: یکی از دلایل اصلی این افزایش نجومی قیمت‌ها، صادرات بی‌رویه محصولات کشاورزی، به‌ویژه حبوبات است. اگر دولت پیش از صدور مجوز صادرات، ابتدا مصرف داخلی را تأمین و ذخیره‌سازی می‌کرد، اکنون با چنین ناهنجاری در بازار مواجه نبودیم.
پاشابیگی از روند رو به رشد قیمت لوبیا چیتی و افزایش بیش از حد قیمت برخی از حبوبات انتقاد و عنوان می کند: قیمت لوبیا چیتی به مرز ۵۰۰ هزار تومان رسیده است. این موضوع نگرانی‌هایی را درباره افزایش فشار اقتصادی بر خانوارها به‌وجود آورده است. برخی صادرکنندگان با مشاهده صرفه اقتصادی بیشتر در فروش خارجی، بدون در نظر گرفتن نیاز داخل، اقدام به صادرات می‌کنند. اینجا باید دولت ورود کند و با ممنوعیت یا محدودیت مقطعی صادرات، تعادل بازار را حفظ کند.
پاشابیگی در این‌باره می‌گوید: افرادی هستند که محموله‌های وارداتی را انبار و به صورت قطره‌چکانی وارد بازار می‌کنند. این نوع عرضه، به‌ویژه زمانی که تقاضا در حال افزایش است، به گرانی دامن می‌زند.
همچنین رضا کنگری ، رئیس اتحادیه صنف بنکداران مواد غذایی تهران علت اصلی افزایش قیمت حبوبات را محدودیت در واردات دانسته و تأکید می کند:« کاهش واردات حبوبات موجب شده عرضه و تقاضا در بازار پاسخگوی هم نباشند و قیمت این محصولات دستخوش افزایش شود. در حالی که دولت می‌تواند با اقدامات کوچک در خصوص واردات از چنین افزایش قیمت‌هایی پیشگیری کند.»
دبیر انجمن حبوبات ایران هم دراین باره می‌گوید: «واردات حبوبات دیگر با ارز ترجیحی(ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی)انجام نمی‌شود و واردات این محصولات با ارز ۷۰ هزار تومانی صورت می‌گیرد. همین امر موجب شده قیمت تمام شده این محصولات افزایش قابل توجهی داشته باشد.»
عبدی افتخاری می افزاید: «در حال حاضر حدود ۱۱ هزار تن لوبیا به علت مالیات بر ارزش افزوده در گمرکات مانده که با توجه به شرایط فعلی، دولت باید مشکلات آن را برطرف کند تا این محصولات سریع‌تر ترخیص شده و وارد بازار شوند.»
 وی ادامه می دهد: «با وجود اینکه از آبان ماه سال قبل مکرراً اعلام کردیم که میزان حبوبات موجود در کشور(بخصوص لوبیا چیتی) پاسخگوی مصرف نیست اما وزارت جهادکشاورزی به این هشدارها اهمیتی نداد. تا اینکه در زمستان اقدام به ثبت سفارش کردند در حالی که این سفارش‌ها نیز به علت مشکلاتی که ایجاد شده بود، به موقع صورت نگرفت. به همین دلیل در حال حاضر بازار با کمبود برخی از حبوبات بخصوص لوبیا مواجه است.
وی خاطر نشان می کند: با توجه به اینکه مسئولین به هشدارهای فعالان این صنف بی‌توجه بودند در ششم اردیبشهت ماه انجمن حبوبات ایران نامه‌ای به وزارت جهاد کشاورزی ارسال کرده که در آن تأکید شده اگر برخی اقدامات به موقع انجام می‌شد، این شرایط به‌وجود نمی‌آمد.
لوبیا چیتی؛ عملیات مهار بازار حبوبات آغاز شد‌!
لوبیا چیتی در رقابتی تنگاتنگ با همتای پروتنئینی خود قرار گرفت. این خوراکی پرکاربرد که حالا جنبه تجملاتی به خود گرفته، با عنوان «لوبیا چیتی نیم‌میلیونی» تیتر یک تمام رسانه‌ها را به خود اختصاص داده است.
 جالب آن که قیمت لوبیا چیتی با افزایش 166.8 درصدی نسبت به فروردین سال گذشته، رکورددار بیشترین تورم بین اقلام خوراکی پس از سیب‌زمینی است. بنا بر گزارش مرکز آمار ایران، متوسط قیمت لوبیا چیتی در فروردین 1404 برابر با 265 هزار تومان به ازای هرکیلوگرم است. این رقم برای اقلام درجه یک در فله‌فروشی تا 460 هزار تومان نیز می‌رسد.
در این میان، نوسانات ارزی، تغییر سیاست واردات و تعدد واسطه‌ها از دلایل اصلی افزایش قیمت عنوان می‌شود؛ هرچند فعالان بازار امیدوارند با ثبت سفارش‌های تازه و بازگشت واردات، ثبات به بازار حبوبات بازگردد.
رکوردشکنی لوبیا چیتی در جدول تورم؛ متوسط قیمت به روایت مرکز آمار
لوبیا چیتی هم مانند دیگر اقلام خوراکی از دیرباز هم‌پای تورم، ماهیانه افزایش قیمت اندکی را تجربه می‌کرد. برای مثال، اگر متوسط قیمت لوبیا چیتی در فرودین 1403 برابر 99 هزار و 500 تومان بود، در اردیبهشت ماه تا 107 هزار تومان افزایش می‌یافت و برای ماه خرداد با رقم 112 هزار تومان به فروش می‌رسید؛ این مسیر ثابت اما چند ماه اخیر را با جهش بیشتری سپری کرده است.
بنابراین، این حبوبات محبوب که تا دی ماه سال گذشته با روند ثابتی گرانی را تجربه می‌کرد، بهمن 1403 بیش از 40 هزار تومان گران شد. متوسط قیمت لوبیا چیتی تا پایان فروردین 1404 تا 265 هزار تومان افزایش یافت.
بدین ترتیب، متوسط قیمت لوبیا چیتی در حد فاصل فروردین 1403 تا فروردین 1404 نردیک به 167 درصد افزایش یافته است. این میزان در فاصله اسفند سال گذشته تا فروردین امسال به 10.5 درصد می‌رسد.
ثبت سفارش‌ها و بازی پیچیده واردات
در ماجرا افزایش قیمت این خوراکی پرطرفدار عوامل متعددی نقش دارند. از افزایش تقاضا برای لوبیا چیتی به جای محصولات دامی گرفته تا کاهش بارندگی در استان فارس؛ عمده‌ترین علت را اما می‌توان از واردکنندگان پرس‌وجو کرد.
آنگونه که دبیر انجمن حبوبات اظهار کرد، میزان واردات لوبیا چیتی از سال 1401 که بیش از 240 هزار تن بود، تا اواخر سال 1403 به 170 هزار تن کاهش یافت. از آنجا قیمت لوبیا چیتی ناگهان سربه‌فلک کشید، در دو ماهه انتهایی سال گذشته، مجددا 30 هزار تن دیگر وارد کشور شد.
نکته حائر اهمیت در این ماجرا، ثبت سفارش دیرهنگام برای واردات حبوبات است. از آنجا که طی این پروسه کمتر از دو ماه زمان نخواهد برد، زمان رسیدن بازار به تعادل نیز طولانی‌تر شد.
با وجود این، تنها دلیل گرانی حبوبات را نمی‌توان به گردن واردکنندگان انداخت. آنطور که از گفته‌های واردکنندگان پیداست، یکی دو ماه مانده به پایان سال 1403، ناگهان ارز ترجیحی که به واردات کالای اساسی اختصاص داشت به ارز نیمایی تغییر کاربری داد و به گفته رئیس انجمن حبوبات، این ارز سپس به ارز توافقی تغییر پیدا کرد؛ این مسئله در حالی رقم خورد که واردات حبوبات از سال 1403 درگیر سهمیه‌بندی شد.
بنابراین، واردات لوبیا چیتی از پایان سال گذشته با استفاده از دلار 70 هزار تومانی انجام شد. درحالیکه پیشتر از ارز 28 هزار و 500 تومانی در این امر استفاده می‌شد؛ پس این رشد افسارگسیخته احتمالا با واردات لوبیا چیتی به تعادل برسد.
تازه‌ترین خبرها از ثبت سفارش لوبیا چیتی حکایت دارند. بدین ترتیب، واردکنندگان از روز شنبه 27 اردیبهشت تا 30 خرداد مهلت دارند تا برای سفارش این کالا اقدام کنند.
بنابراین، همزمان با واردات در روزهای پیش‌رو، می‌توان منتظر کنترل بازار و ثبات قیمت لوبیا چیتی بود.
لوبیا چیتی لوکس با چه قیمتی عرضه می‌شود؟
در حال حاضر، هر کیلوگرم لوبیا چیتی فله درجه یک «زر بذر» با قیمت تقریبی ۴۶۰ هزار تومان در بازار عرضه می‌شود؛ با این حال، گشت‌وگذاری در بازار نشان می‌دهد که انتخاب‌های دیگری نیز پیش روی مصرف‌کنندگان وجود دارد.
برندهای متنوع با سطوح کیفی متفاوت، این امکان را فراهم کرده‌اند تا با کمی انعطاف در انتخاب، بتوان محصولی مقرون‌به‌صرفه‌تر را تهیه کرد. به عنوان مثال، لوبیا چیتی اعلا خمین با قیمت حدودی ۳۹۶ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم و لوبیا چیتی ایرانی اعلا با نرخ ۳۱۰ هزار تومان، گزینه‌هایی هستند که می‌توانند بخشی از نیاز بازار را با قیمت مناسب‌تر پوشش دهند.
نکته قابل توجه، تأثیر بسته‌بندی و دست‌چین بودن محصول بر قیمت نهایی است. لوبیا چیتی دست‌چین اعلا با بسته‌بندی شالیزار صادق با قیمت حدود ۴۰۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم عرضه می‌شود.
چه اتفاقی در بازار حبوبات کشور رخ داده و چرا قیمت‌ها تا این حد نجومی شده است؟
آمار‌ها نشان می‌دهد در ۱۰ ماهه ابتدایی سال گذشته ۹ هزارتن لوبیا قرمز، ۸ هزارتن لوبیا چیتی و ۳ هزارتن لوبیا چشم بلبلی از گمرکات وارد کشور شده است. اما گویا این میزان پاسخگوی نیاز کشور نیست، زیرا باید به علت تولید کمی که سال گذشته به‌خاطر شرایط اقلیمی در این حوزه وجود داشته ۴۰ هزارتن حبوبات به کشور وارد می‌شد تا بازار در ثبات قیمتی باقی بماند.
ایران یکی از تولیدکنندگان مهم حبوبات در جهان است. در واقع حبوبات یک محصول راهبردی برای کشاورزان خرده‌پا و کشور‌های در حال توسعه محسوب می‌شود که کشت آن به تنوع بخشی محصولات کشاورزی، بهبود درآمد کشاورزان و افزایش تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. از همین‌رو برخی از مناطق کشور مانند آذرشهر، ممقان، لرستان، کرمانشاه و فارس، نقش کلیدی در تولید این محصولات دارند.
با توجه به آمار‌های اعلام شده سرانه مصرف حبوبات در کشور برای هر نفر حدود ۹ کیلوگرم است؛ بنابراین نیاز سالانه کشور به حبوبات حدود ۷۹۲ هزار تن برآورد می‌شود که ۳۰ تا ۳۵ درصد آن با محصولات وارداتی تأمین می‌شود. درواقع باید سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزارتن واردات در این حوزه صورت گیرد تا بازار حبوبات با مشکل مواجه نشود.
آمار‌ها نشان می‌دهد در ۱۰ ماهه ابتدایی سال گذشته ۹ هزارتن لوبیا قرمز، ۸ هزارتن لوبیا چیتی و ۳ هزارتن لوبیا چشم بلبلی از گمرکات وارد کشور شده است. اما گویا این میزان پاسخگوی نیاز کشور نیست، زیرا باید به علت تولید کمی که سال گذشته به‌خاطر شرایط اقلیمی در این حوزه وجود داشته ۴۰ هزارتن حبوبات به کشور وارد می‌شد تا بازار در ثبات قیمتی باقی بماند.
محدودیت واردات منجر به گرانی حبوبات شد
رئیس اتحادیه صنف بنکداران مواد غذایی تهران عنوان کرد: «در چند وقت اخیر لوبیا چیتی کیلویی ۲۸۰ هزار تومان در بنکداری‌ها عرضه می‌شود، اما در حال حاضر این محصول را بنکداران با قیمت ۳۱۰ هزار تومان در اختیار مغازه داران و مشتریان قرار می‌دهند. در واقع به این مبلغ ۱۵ درصد توسط فروشنده‌ها افزوده شده و به دست مصرف کننده نهایی می‌رسد.»
رضا کنگری علت اصلی این افزایش قیمت را محدودیت در واردات دانست و تأکید کرد: «کاهش واردات موجب شده عرضه و تقاضا در بازار پاسخگوی هم نباشند و قیمت این محصولات دستخوش افزایش شود. در حالی که دولت می‌تواند با اقدامات کوچک در خصوص واردات از چنین افزایش قیمت‌هایی پیشگیری کند.»
ارز ترجیحی حبوبات حذف شد
دبیر انجمن حبوبات ایران بیان کرد: «واردات حبوبات دیگر با ارز ترجیحی (ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی) انجام نمی‌شود و واردات این محصولات با ارز ۷۰ هزار تومانی صورت می‌گیرد. همین امر موجب شده قیمت تمام شده این محصولات افزایش قابل توجهی داشته باشد.»
عبدی افتخاری افزود: «در حال حاضر حدود ۱۱ هزار تن لوبیا به علت مالیات بر ارزش افزوده در گمرکات مانده که با توجه به شرایط فعلی، دولت باید مشکلات آن را برطرف کند تا این محصولات سریع‌تر ترخیص شده و وارد بازار شوند.»
وی تأکید کرد: «با وجود اینکه از آبان ماه مکرراً اعلام کردیم که میزان حبوبات موجود در کشور (بخصوص لوبیا چیتی) پاسخگوی مصرف نیست، اما وزارتخانه اهمیتی نداد. تا اینکه در زمستان اقدام به ثبت سفارش کردند در حالی که این سفارش‌ها نیز به علت مشکلاتی که ایجاد شده بود، بموقع صورت نگرفت. به همین دلیل در حال حاضر بازار با کمبود برخی از حبوبات بخصوص لوبیا مواجه است.
با توجه به اینکه مسئولین به هشدار‌های فعالان این صنف بی‌توجه بودند در ششم اردیبشهت ماه انجمن حبوبات ایران نامه‌ای به وزارت جهاد کشاورزی ارسال کرده که در آن تأکید شده اگر برخی اقدامات بموقع انجام می‌شد، این شرایط به‌وجود نمی‌آمد.»
نگاهی به میزان واردات حبوبات
با توجه به آمار منتشره از سوی گمرک میزان واردات چهار محصول (نخود، لپه، لوبیا چیتی و لوبیا قرمز) در سال گذشته ۹۵ میلیون و ۲۷۴ هزار و ۹۱۵ کیلو بوده (بیش از ۹۵ هزار تن) که هزینه آنها نیز ۱۱۳ میلیون و ۵۲۶ هزار و ۷۴ دلار ثبت شده است.
براساس آمار اعلامی از این مرکز سال گذشته ۱۲ میلیون و ۲۶۰ هزار و ۷۰۸ کیلو گرم لوبیا چیتی از ۷ کشور به ارزش ۱۸ میلیون و ۶۸۵ هزار و ۲۰ دلار وارد کشور شده است. این آمار نشان می‌دهد بیشترین واردات این محصول از کشور امارات متحده عربی به میزان ۷میلیون و ۵۲۷ هزار و ۸۷۹ کیلو گرم بوده است. علاوه بر آن این محصول از کشور‌هایی همچون اتیوپی، ازبکستان، افغانستان، ترکیه، فدراسیون روسیه و هنگ کنگ نیز وارد شده است.
در دوازده ماه سال گذشته ۱۰ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۶۰۷ کیلو گرم لوبیا قرمز به مبلغ ۱۶میلیون و ۳۶۴ هزار و ۹۵۵ دلار از ۷ کشور اتیوپی، قرقیزستان، ترکیه، فدراسیون روسیه، افغانستان، امارات متحده عربی و قزاقستان وارد کشور شده که ۶ میلیون و ۴۸۷ هزار و ۹۳۲ کیلوگرم آن یعنی بیشترین حجم آن از کشور امارات بوده است. در واقع این میزان واردات از امارات ۹ میلیون و ۷۵۶ هزار و ۹۳۹ دلار هزینه در بر داشته است.
ثبات بازار حبوبات در گرو اصلاح سیاست‌های ارزی و تجاری؛ حذف موانع و حمایت از تولید داخلی
رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، اصلاح سیاست‌های ارزی و تجاری و حمایت از تولید داخلی را راهکار اصلی ثبات بازار حبوبات و کاهش فشار بر معیشت مردم دانست.
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، در مصاحبه با خبرنگار ایانا، با اشاره به چالش‌های اخیر بازار حبوبات در کشور، بر ضرورت بازنگری در برخی رویه‌های وارداتی، ارزی و ترخیص کالا تأکید کرد.
 محدودیت واردات، ارز چندنرخی و انحصار؛ عوامل افزایش قیمت حبوبات
کنگری با اشاره به افزایش قیمت حبوبات در هفته‌های اخیر، محدودیت واردات، چند‌نرخی بودن ارز و انحصار در ورود کالا را سه عامل اصلی بروز این وضعیت دانست و اظهار داشت: “در صورت حذف این موانع، بازار با مکانیزم عرضه و تقاضا به تعادل خواهد رسید.”
واگذاری توزیع به اتحادیه‌ها و اتاق‌های اصناف
رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی با بیان اینکه دولت می‌تواند با واگذاری مسئولیت توزیع به اتحادیه‌ها و اتاق‌های اصناف، از بروز اختلال در شبکه توزیع جلوگیری کند، گفت: “تجربه نشان داده که صنوف توانمندی لازم برای عرضه کالا به نرخ مصوب و نظارت بر چرخه توزیع را دارا هستند.”
 تأخیر در تخصیص ارز و رسوب کالا در گمرک
کنگری با اشاره به اینکه بخشی از کالاها به دلیل تأخیر در تخصیص ارز یا بلاتکلیفی در نرخ‌گذاری در گمرک باقی مانده و وارد بازار نمی‌شود، گفت: “این زمینه‌ساز کاهش عرضه و در نتیجه، افزایش قیمت شده است.”
 تسریع در تخصیص ارز و روان‌سازی فرآیند ترخیص کالا
وی با تاکید بر اینکه تسریع در تخصیص ارز و روان‌سازی فرآیند ترخیص کالا می‌تواند ثبات را به بازار بازگرداند، تصریح کرد: “اگر فعالان اقتصادی بتوانند مانند سال‌های گذشته بر اساس مدارک و سوابق خود ارز دریافت کنند، کالا با سرعت بیشتری به بازار خواهد رسید و از نوسان قیمت جلوگیری می‌شود.”
 اعتمادسازی میان دولت و بخش خصوصی
کنگری ضمن تاکید بر ضرورت توجه بیشتر به نظرات و هشدارهای تخصصی اصناف، و اعتمادسازی میان دولت و بخش خصوصی افزود: “اگر واردکنندگان بتوانند با نرخ روز ارز و تحت نظارت دقیق فعالیت کنند، نیاز بازار به صورت اصولی تأمین خواهد شد و پدیده‌هایی چون عرضه بدون فاکتور کاهش می‌یابد.”
 حمایت از تولید داخلی و خودکفایی
این مسئول صنفی با اشاره به ظرفیت‌های تولید داخلی برای تامین حبوبات گفت: “صرف خرید تضمینی کافی نیست؛ بلکه باید حمایت‌های عملی مانند تأمین نهاده‌ها، ارائه تجهیزات آبیاری و تسهیل مکانیزاسیون در دستور کار قرار گیرد تا کشاورزان به تولید بیشتر ترغیب شوند؛ که در این صورت، کشور به سمت خودکفایی حرکت کرده و حتی امکان صادرات فراهم خواهد شد.”
آغاز ثبت سفارش برای واردات ۳۷ هزارتن حبوبات
 دبیر انجمن‌حبوبات گفت: روز ۲۷ اردیبهشت ثبت سفارش برای واردات حدود ۳۷ هزارتن حبوبات از طریق وزارت جهاد آغاز شده است.
سید عبدی افتخاری، دبیر انجمن حبوبات گفت:  ثبت سفارش کالا صورت پذیرد، تا زمانیکه تخصیص ارز انجام نشود، امکان ترخیص کالا از گمرکات به سختی انجام‌ گیرد، کمااینکه برخی تجار، ترخیص ثبت سفارش قبلی نگرفتند و امیدواریم کوتاه مدت ترخیص ارز بانک مرکزی در دستور کار قرار دهد تا منجر به حفظ و ثبات بازار و تنظیم قیمت شود. گفتنی است برخی تجار از ۱۴۰۲ و برخی هم از ۱۴۰۳ تخصیص ارز نگرفتند.
افتخاری ادامه داد: در حال حاضر مشکل اساسی بحث مالیات بر ارزش افزوده و تعرفه گمرکی است که متاسفانه از یک درصد سال قبل به ۱۰ درصد رسیده است، درحالیکه اگر دولت خواستار ثبات بازار است، جای این سوال مطرح است که چرا مالیات بر ارزش افزوده کالاهای اساسی را از یک به ۱۰ درصد افزایش داده است؟ حبوبات هم مستثنی از این قاعده نیست.
دبیر انجمن حبوبات با اشاره به تاثیر افزایش تعرفه گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده بر بازار حبوبات بیان کرد: افزایش ۱۰ درصدی قیمت مالیات بر ارزش افزوده منجر به افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی قیمت حبوبات در بازار می شود. با توجه به آنکه حبوبات کالای دهک پایین جامعه است و نگاه دولت تنظیم بازار است، چرا تورم باید به اینکحد افزایش یابد.
وی گفت: بنابر آمار سالانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزارتن حبوبات از طریق واردات تامین می شود.
بازار حبوبات به آرامش رسید؟
رئیس اتحادیه صنف عمده‌فروشان مواد غذایی مشهد گفت: اگرچه در روزهای پایانی سال گذشته شاهد افزایش قیمت حبوبات بودیم اما در یک ماه اخیر قیمت حبوبات بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش‌ یافته و بازار حبوبات به آرامش رسیده‌ است.
حبوبات به عنوان یکی از اجزای کلیدی تغذیه سالم با داشتن ترکیبات مغذی، نقش مهمی در سلامت بدن ایفا می‌کنند و قیمت مناسب این اقلام باعث گنجاندن در برنامه تغذیه خانوارها می‌شود. علاوه براین، حبوبات مواد غذایی سرشار از پروتئین گیاهی، جایگزین مناسبی برای منابع حیوانی هستند به‌ویژه با گران شدن قیمت پروتئین‌های جانوری و انواع گوشت، مردم به مصرف حبوبات بیشتر روی ‌آورده و آن را در رژیم غذایی روزانه‌شان قرار داده‌اند؛ لذا گران شدن این اقلام برای مردم نگران‌کننده است و حتی ممکن است امنیت غذایی آنان را به خطر ‌اندازد.
سیدحسینعلی شرف زاده با بیان اینکه در اسفندماه قیمت حبوبات با توجه به بالا رفتن نرخ ارز گران شد، گفت: خوشبختانه در یک ماه اخیر شاهد کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی قیمت حبوبات بودیم و بازار آشفته این اقلام به آرامش رسید. اکنون وضعیت قیمت حبوبات کاهشی است.
نوسانات ارزی در قیمت حبوبات و واردات این اقلام مؤثر است
رئیس اتحادیه صنف عمده‌فروشان مواد غذایی مشهد با اشاره به اینکه در استان خراسان کشت و تولید حبوبات کم است اما در استان‌های مرکزی و آذربایجان شرقی و غربی کشت و تولید حبوبات صورت می‌گیرد، با این‌ حال با توجه به تقاضا و کسری تولید، مجبور به واردات هستیم، اظهار کرد: از میزان واردات حبوبات به این استان از استان‌های دیگر آمار دقیقی در دست نیست هرچند به‌اندازه نیاز مصرفی مردم حبوبات به استان واردشده و مشکل تأمین و توزیع نداریم و اکنون قیمت‌ها هم‌ روند کاهشی دارد.
وی با اشاره به دلایل افزایش قیمت حبوبات افزود: حبوبات منبع غنی پروتئین و موردنیاز خانوارهاست و هر کالایی با توجه به تقاضا در صورت عدم عرضه گران می‌شود اما در خصوص حبوبات، از یک‌سو کاهش تولید به دلیل نوسانات جوی و خشکسالی منجر به افزایش قیمت شد و از سوی دیگر با توجه به اینکه برای واردات حبوبات ارز دولتی اختصاص می‌یابد، نوسانات نرخ ارز بر حبوبات وهمه مواد غذایی اثر می‌گذارد. البته در ماه‌های پایانی سال، شرکت‌های واردکننده حبوبات این اقلام را بالاتر از قیمت مصوب عرضه کردند و همین باعث افزایش قیمت شد.
رئیس اتحادیه صنف عمده‌فروشان مواد غذایی مشهد، کاهش قیمت حبوبات در یک ماه اخیر را متناسب با افزایش قیمت این اقلام در ماه‌های پایانی سال ندانست و ادامه داد: در بین اقلام مختلف حبوبات، قیمت لوبیاچیتی به نسبت سایر حبوبات، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای قبل از عید داشت والان قیمت آن۲۰ درصد کاهش داشته، در سایر اقلام هم بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش قیمت داشتیم.
شرف زاده با اشاره به اینکه هم‌اکنون عرضه حبوبات بیش از تقاضاست و پاسخگوی مصرف مردم  و نیاز آنها هستیم، گفت: در صورت افزایش تولید و ثبات نرخ ارز، امکان کاهش قیمت حبوبات وجود دارد؛ این در حالی است که اکنون نسبت به‌روزهای پایان سال گذشته آرامش در بازار حبوبات حاکم است و امیدواریم این آرامش ادامه داشته باشد.
وی با تأکید بر اینکه نظارت بر بازار عرضه مواد غذایی از سوی اتحادیه، سازمان جهاد کشاورزی و صمت صورت می‌گیرد، اظهار کرد: ما همه تلاش خود را برای ایجاد آرامش در بازار داریم؛ همچنین اگر واحدهای صنفی مواد غذایی مرتکب تخلف اعم از گرانفروشی، احتکار و ... شوند با آنها برخورد می‌شود.
رئیس اتحادیه صنف عمده‌فروشان مواد غذایی مشهد اعلام کرد: در این صنف در رسته عمده‌فروشان تعداد ۱۵۰۰ واحد صنفی دارای مجوز فعالیت دارند و در رسته خرده‌فروشی بالغ‌بر ۱۰ هزار واحد صنفی فعال‌اند. البته تعداد محدودی واحد صنفی درزمینهٔ مواد غذایی فاقد پروانه صنفی هستند که از طریق اتحادیه، برای اخذ مجوز فعالیت اقدام می‌کنند.
کاهش شدید قدرت خرید خانوارها
بر اساس آخرین آمارهای رسمی؛ خط فقر مطلق بر‌اساس محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در سال ۱۴۰۲ برای هر فرد حدود ۳ میلیون و ۷۹۸ هزار تومان محاسبه شده بود. بر‌ مبنای بعد معادل خانوار‌، خط فقر مطلق برای یک خانوار سه ‌نفره در سال ۱۴۰۲ حدود ۸ میلیون و‌ ۳۵۶ هزار تومان بود و در سال ۱۴۰۳، با رشد (۳۴.۲ درصدی)، برای یک خانوار سه‌نفره حدود ۱۱ میلیون و ۲۱۴ هزار تومان و خط فقر مطلق برای سال ۱۴۰۴ رقمی حدود ۳۰ میلیون برآورد شده است.
افزایش قیمت‌ها به دلیل سیاست‌های ارزی است
آلبرت بغوزیان، اقتصاددان درباره افزایش قیمت کالاهای اساسی، به‌ ویژه در بخش حبوبات در اردیبهشت ماه می‌گوید: در این حوزه نکاتی قابل تامل وجود دارد، چراکه از زمانی که سیاست تک ‌نرخی کردن ارز و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی اجرایی و نرخ توافقی برای کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی جایگزین شد، طبیعتا قیمت تمام‌ شده واردات این کالاها افزایش پیدا کرد. او می‌افزاید: حتی محصولاتی که در داخل کشور تولید می‌شوند، به دلیل وابستگی به نهاده‌های وارداتی مانند بذر، کود شیمیایی و سایر مواد اولیه گران شدند. از طرف دیگر، صادرات برخی محصولات نیز در افزایش قیمت‌ها بی‌تاثیر نبوده است و همه این عوامل دست ‌به ‌دست هم دادند تا قیمت حبوبات به عنوان یکی از مهم‌ترین اقلام جایگزین گوشت و پروتئین افزایش پیدا کند.
چرخه معیوب افزایش دستمزد و قیمت‌ها
این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: در این شرایط، دولت به جای آنکه قیمت این کالاها را کنترل یا کاهش دهد، صرفا وعده حمایت می‌دهد؛ حمایتی که یا به ‌صورت کالابرگ است یا افزایش یارانه نقدی. در حالی که هیچ برنامه‌ای برای کاهش قیمت تمام‌ شده این کالاها یا نظارت موثر بر بازار ارایه نمی‌شود. از طرف دیگر، یارانه‌های دیگر نیز به تدریج حذف می‌شوند و بسیاری از خانوارها حتی از دریافت کالابرگ نیز محرومند. او می‌گوید: در چنین شرایطی، مردم برای تامین مایحتاج خود ناچارند هزینه‌های بیشتری متحمل شوند و برای جبران آن قیمت خدماتی را که ارایه می‌دهند، افزایش می‌دهند. مکانیک، قصاب یا هر صنف دیگر نرخ‌هایشان را بالا می‌برند و این روند وارد یک چرخه معیوب از افزایش دستمزد و قیمت می‌شود که نتیجه‌اش فقط گرانی بیشتر و کاهش رفاه عمومی است. بغوزیان ادامه می‌دهد: یکی دیگر از اقلام جایگزین که مردم به آن پناه می‌برند، ماکارانی است. اما اکنون زمزمه‌هایی درباره افزایش قیمت آرد نیز شنیده می‌شود که این موضوع می‌تواند سبد غذایی اقشار ضعیف را با تهدید جدی مواجه کند. این در حالی است که قبل از این مردم ماکارانی را با گوشت یا قارچ درست می‌کردند، اما این روزها شاید تنها با کمی سس بتوانند ماکارانی بخورند و اگر قیمت آرد هم افزایش یابد، حتی همین غذای ساده نیز از سفره‌ها حذف می‌شود.
این اقتصاددان می‌افزاید: دولت در این شرایط نه ‌تنها کنترل موثری بر بازار ندارد، بلکه برخی کالاهای در اختیار خودش را هم گران‌تر عرضه می‌کند و به نظر می‌رسد که سیاست‌های اقتصادی دولت نیز به افزایش قیمت‌ها دامن زده است. در نهایت، تنها امیدی که باقی می‌ماند، بهبود شرایط درآمدی دولت از محل توافقات اقتصادی و استفاده از آن برای واردات و حمایت واقعی از اقشار آسیب‌پذیر است.
مردم چاره‌ای جز جایگزینی کالاها ندارند
مصطفی شریف، کارشناس اقتصادی در مورد افزایش قیمت کالاهای اساسی در طول سه ماه گذشته می‌گوید: در سراسر دنیا، میزان کالری مصرفی خوراکی‌ها مشخص شده است و بارها نیز در رسانه‌ها اعلام شده که هر فرد در طول یک ماه به چه میزان گوشت، نان، سبزیجات، لبنیات و سایر اقلام نیاز دارد. اما زمانی که شرایط اقتصادی دچار اختلال می‌شود و قیمت چند کالای اساسی افزایش می‌یابد، مردم ناچار به جایگزینی کالاها می‌شوند؛ یعنی کالایی را که قدرت خریدش را ندارند، با کالایی که ارزان‌تر است، جایگزین می‌کنند. اما این جایگزین‌ها معمولا خواص و ویژگی‌های کامل کالای اصلی را ندارند.
شریف ادامه می‌دهد: به عنوان مثال وقتی مردم توان خرید گوشت قرمز را ندارند، به سمت مصرف حبوبات می‌روند و با افزایش تقاضا برای حبوبات، قیمت این کالا نیز بالا می‌رود. در حالی که حبوبات به اندازه‌ای مشخص در برنامه غذایی نیاز است، اما به دلیل نبود گزینه مناسب، مصرف آن بیش از حد می‌شود.
سازوکار مناسبی برای تنظیم بازار وجود ندارد
این اقتصاددان در ادامه می‌افزاید: در این شرایط کالاهایی مانند مرغ نیز به عنوان جایگزین گوشت قرمز مورد استفاده قرار می‌گیرد، چون قیمت مناسب‌تری دارد و راهکار اصلی برای حل این مشکل، ایجاد توازن در بازار و برنامه‌ریزی صحیح برای تولید و واردات کالاهای اساسی است. او ادامه می‌دهد: این در حالی است که اگر نیاز به واردات وجود دارد یا اگر باید یارانه‌ای پرداخت شود، بر اساس برنامه‌ای منسجم و هدفمند انجام گیرد تا امنیت غذایی مردم تامین شود. شریف می‌گوید: در کشور ما، سازوکار مناسبی برای تنظیم بازار وجود ندارد و حمایت‌های دولتی نسبت به نیاز واقعی کافی نیست.
حتی کالاهای یارانه‌ای نیز تا زمانی که به دست مصرف‌کننده برسند، با هزینه‌های اضافی همراه می‌شوند که هم برای دولت و هم برای مردم گران تمام می‌شود. او می‌افزاید: بنابراین مشکل اصلی در بخش عرضه کالاست، چراکه مسیر عرضه از تولید یا واردات تا مصرف‌کننده نهایی، هم از نظر ساختاری و هم از نظر هزینه، کارآمد نیست و نیاز به اصلاح اساسی دارد و نهادهایی مانند جهاد کشاورزی باید در این زمینه اقدامات جدی‌تری انجام دهند.