راهبرد هوشمندانه در حکمرانی فضای مجازی

 مانا بیروتی- در حال حاضر، فضای مجازی اهمیت فراوانی در معادلات حکمرانی یافته و نظم سیاسی تازه‌ای را به جهان تحمیل کرده است. در این میان، برای جمهوری اسلامی ایران به ‌عنوان مهم‌ترین منتقد سیاست‌های ناعادلانه در جهان، فهم عمیق اقتضائات مواجهه با این پدیده و مواجهه‌ای عقلانی با فضای مجازی ضروری است.فضای مجازی همانند فضای حقیقی به قانون نیاز دارد و دولت باید وظیفه تأمین امنیت را در این فضا هم انجام دهد بنابراین بدون شک برای اجرای حکمرانی قانون‌مند در فضای مجازی به همراهی همه دستگاه‌های مسئول نیاز است.
حکمرانی قانونمند در فضای مجازی از جمله واژه‌هایی بوده که چند ماهی است بیشتر شنیده می‌شود. در فضای سنتی اشخاص می‌دانند که چطور و کجا فعالیت کنند و نسبت به حقوق خود آگاهی دارند اما در فضای مجازی در حوزه‌های مختلف مانند رمز ارزها این حدود مشخص نیست و اگر این حوزه قانونمند شود، فرصتی برای مردم فراهم خواهد شد. اگر این فضا ضابطه‌مند باشد، مردم با خیال راحت می‌توانند فعالیت کنند و در صورت مواجه با کلاهبرداری قابلیت پیگیری و ساماندهی وجود خواهد داشت.
با این حال به گفته مسئولان حکمرانی در فضای مجازی کشور وجود دارد اما باید توسعه پیدا کند؛ همانند کار سیاست گذاری در مجلس که تمامیت ندارد چون شدت تحولات و سرعت تغییرات در این فضا بسیار زیاد است.
بحث حکمرانی فضای در فضای مجازی به امروز و دیروز مربوط نمی شود و رهبر معظم انقلاب بارها بر ضرورت اهمیت آن در سخنان خود اشاره کردهاند به طور مثال ایشان در اولین دیدار با هیئت دولت چهاردهم در ششم شهریورماه سال جاری، به مسئله حکمرانی قانونمند در فضای مجازی اشاره کرده و فرمودند: «فضای مجازی در کشور باید قانونمند شود؛ آن وقت یک فرصت خواهد شد و اگر ما توانستیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمند داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور یک فرصت می‌شود، و الّا ممکن است تهدید شود».
حکمرانی فضای مجازی به معنای ایجاد ساختارها، قوانین و رویه‌هایی است که بتوانند این فضا را به شکلی مسئولانه و پایدار مدیریت کند. این حکمرانی شامل ابعاد مختلفی از جمله قانون‌گذاری، آموزش و فرهنگ‌سازی، و توسعه زیرساخت‌های امن و مستقل است. قانون‌گذاری شفاف می‌تواند از حقوق کاربران دفاع کرده و جلوی تخلفات را بگیرد. همچنین، آموزش و ترویج سواد رسانه‌ای می‌تواند مردم را در برابر آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی فضای مجازی مصون سازد. توسعه زیرساخت‌های ملی، به‌ویژه شبکه ملی اطلاعات، نیز گامی اساسی در جهت حفظ استقلال سایبری و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی است.
رهبر انقلاب در یکی دیگر از بیانات خود فرموده‌اند: «فضای مجازی همان‌قدر که فرصت است، می‌تواند تهدید باشد. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم این فضا بی‌قانون و بی‌نظارت باشد و هر کس هر کاری می‌خواهد در آن انجام دهد.» این دیدگاه نشان می‌دهد که حکمرانی فضای مجازی علاوه بر حفظ استقلال ملی، ابزاری برای تقویت هویت فرهنگی و مقابله با تهدیدات سایبری است. در جهانی که وابستگی به فناوری‌های خارجی می‌تواند تهدیدی برای امنیت ملی باشد، مدیریت فضای مجازی به معنای کنترل زیرساخت‌های داخلی و کاهش نفوذ خارجی است.
تجربیات کشور‌های مختلف نشان می‌دهد که حکمرانی فضای مجازی نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و جامع است. چین با رویکرد سخت‌گیرانه کنترل گسترده‌ای بر محتوا و پلتفرم‌ها اعمال کرده و استقلال دیجیتال خود را تقویت کرده است. اتحادیه اروپا با تصویب قوانینی مانند GDPR، بر حفاظت از داده‌های کاربران تأکید دارد و ایالات متحده آزادی اقتصادی در فضای مجازی را در اولویت قرار داده است. با این حال، هر کدام از این کشور‌ها با چالش‌هایی نیز روبه‌رو هستند که می‌تواند برای سیاست‌گذاران ایرانی درس‌آموز باشد.
با توجه به تأکید مقام معظم رهبری بر اهمیت این موضوع، ایران باید راهبردی جامع و هوشمندانه در حکمرانی فضای مجازی اتخاذ کند. توسعه زیرساخت‌های ملی، نظیر شبکه ملی اطلاعات، برای تضمین استقلال سایبری ضروری است همچنین تدوین قوانین جامع و شفاف نیز می‌تواند تخلفات را کاهش داده و از حقوق کاربران حمایت کند. علاوه بر این، ترویج سواد رسانه‌ای و آموزش عمومی می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ایفا کند. تعامل و همکاری با کشور‌های دیگر برای تبادل تجربیات و مقابله با تهدیدات مشترک نیز باید مورد توجه قرار گیرد.