اهمیت سواد سلامت

نادره علیپور- به تازگی وزیر بهداشت از موفقیت پویش نه به تصادف  و ضرورت مقابله با آلودگی هوا و افزایش سواد سلامت مردم سخن گفت. سواد سلامت، یک نوع سواد است و به انسان امکان این را می دهد که بتواند شرایط جسمانی و روحی خود را از نظر سلامت بررسی کند. افرادی که سواد سلامت و بهداشت را دارند، می توانند نسبت به مسائل مربوط به سلامت نظر دهی کنند و در صورت وجود مشکلی در زمینه ی سلامت، به راه حل های مناسب دست پیدا کنند.اصطلاح سواد سلامت (بهداشتی) به مفهوم یک مهارت شناختی و به عنوان مسأله‌ای مهم و تأثیرگذار در نظام مراقبت سلامت نخستین بار در سال 1974 در یک پانل آموزشی در مورد آموزش بهداشت، مطرح شد. از آن زمان تاکنون این مفهوم در موارد متعددی توسط محققان حوزه‌های سوادآموزی و سلامت، توسط محققان مورد بحث قرار گرفته و تعاریف گوناگونی برای آن ارایه شده است. به طور معمول سواد سلامت را به عنوان طیف گسترده‌ای از دانش و مهارت در زمینه کسب، پردازش، فهم و به کارگیری اطلاعات سلامت تعریف می‌کنند.
اهمیت سواد سلامت در تأثیر بر نتایج سلامتی بیماران به خوبی شناخته شده است و نقش مهمی در تصمیم‌گیری افراد در مورد نیازهای حوزه سلامت خود ایفا می‌‌نماید. سواد سلامت به عنوان یک مهارت اجتماعی و شناختی دارای ابعاد مختلفی از قبیل کسب ، پردازش ، فهم  و اجرای دانش و اطلاعات سلامت به دست آمده  می‌‌باشد که توانایی فهم مفاد آموزشی به عنوان یکی از ابعاد آن، در بیماران اهمیت مضاعف دارد .در سال‌های اخیر سواد سلامت به عنوان یک مهارت مهم شناخته شده است که بیماران برای تصمیم‌گیری مناسب بهداشتی در موقعیت‌های دشوار پیش رو به آن نیاز دارند. بهبود سواد سلامت افراد منجر به پیامدهایی چون افزایش توانایی بالقوه بیماران جهت اخذ تصمیمات آگاهانه، کاهش خطرات تهدیدکننده سلامت، افزایش پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقای امنیت، افزایش کیفیت زندگی و افزایش کیفیت مراقبت از افراد می‌‌شود .
سواد سلامت به توانایی افراد در دسترسی به اطلاعات، درک و استفاده از آن‌ها برای ارتقای سلامت خود، خانواده و جامعه‌شان اشاره دارد. اگرچه تعاریف مختلفی از این مفهوم وجود دارد و همچنان در حال تکامل است، اما توافق بر این است که سواد سلامت چیزی فراتر از «خواندن بروشورها»، «گرفتن وقت ملاقات»، «درک برچسب‌های مواد غذایی» یا «پیروی از دستورات پزشک» است.
سواد سلامت فقط یک توانایی شخصی نیست؛ سطح بالاتر سواد سلامت در جوامع می‌تواند منافع اجتماعی نیز داشته باشد، از جمله کمک به جوامع در مقابله با عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی موثر بر سلامت. به همین دلیل، تأکید می‌شود که مسئولیت سواد سلامت نباید صرفاً بر عهده افراد باشد، بلکه دولت‌ها و سیستم‌های سلامت نیز باید اطلاعاتی شفاف، دقیق، مناسب و در دسترس برای همه گروه‌ها فراهم کنند.
برای آموزش افراد معمولاً به سطح سواد عمومی افراد و نه لزوماً سواد سلامت آن‌ها توجه می‌شود. حال آن که تفاوت بارزی بین سواد سلامت و سواد عمومی وجود دارد. سواد عمومی شامل توانایی خواندن، نوشتن و داشتن مهارت‌های پایه‌ای است. در مقابل سواد سلامت به عنوان یک مهارت شناختی و اجتماعی تعریف می‌شود که توانایی افراد را در دستیابی، فهم و استفاده از اطلاعات در راستای ارتقای سلامت تعیین می‌کند . مطالعات نشان داده‌اند که محدودیت سواد سلامت عوارض متعددی را در حوزه‌های مختلف سلامتی از قبیل عدم دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب، تمایل کمتر به پیگیری درمان، تبعیت دارویی اندک، افزایش میزان مراجعه به اورژانس‌ها، افزایش طول دوره درمان در بیمارستان و افزایش میزان مرگ‌ و میر ایجاد کرده و تأثیر چشم‌گیری در استفاده از خدمات مراقبت سلامت دارد. علاوه بر این موارد، تأثیر اقتصادی منفی ناشی از سواد سلامت پایین بر بیماران و سیستم بهداشت و مراقبت سلامت را نمی‌توان نادیده گرفت. این موارد نشان‌دهنده لزوم توجه به سواد سلامت افراد است. براساس مطالعه‌ای که توسط منتظری و همکاران در ایران صورت گرفته، نشان داده شده است که نیمی از جمعیت ایران دارای محدودیت سواد سلامت بوده و این محدودیت در گروه‌های آسیب‌پذیر، از جمله سالمندان، زنان خانه‌دار، افراد بی‌کار و افراد باسواد عمومی محدود، شایع‌تر است. به گونه‌ای که این امر آنان را در معرض خطر در مورد انحراف از سلامت قرار می‌دهد.