کائنات به بهانه سفر چهارشنبه مدیرکل آژانس انرژی اتمی، به تهران گزارش می دهد
نقش جدید سیاسی برای رافائل گروسی!
قیصر ذبیحی معاون امور حقوقی و بین المللی وزیر امور خارجه، اعلام کرد: گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چهارشنبه غروب وارد تهران می شود و با وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفتگو خواهد کرد.
«کاظم غریب‌آبادی» ضمن اعلام این خبر افزود: این سفر در چارچوب تداوم تعاملات و همکاری های دو طرف انجام می شود.
پیش از این محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی که به مناسبت ۲۰ فروردین و برگزاری نوزدهمین سالروز ملی فناوری هسته‌ای، در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری حضور یافته بود در پاسخ به پرسشی درباره موضوعات مورد بحث در سفر قریب الوقوع مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران گفت: در پاسخ باید به دو بخش اشاره کنیم: یک بخش مربوط به روابط جمهوری اسلامی ایران با آژانس است و بخش دیگر مربوط به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. روابط ما با آژانس، بر اساس مقررات پادمان و معاهده NPT تعریف شده و در چارچوب ضوابط فنی و حقوقی، یک نظام نظارتی مشخص داریم که باید آن را تسهیل کنیم و طبق برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مشخصی، از سوی آژانس اجرا می‌شود.
اسلامی در ادامه گفت: ما هیچ مشکلی با آژانس نداریم. روابط ما کاملاً روتین، منظم و در چارچوب قانونی برقرار است. اما آنچه جای تأمل دارد، ورود مدیرکل آژانس به مباحث سیاسی است. ما همواره تأکید کرده‌ایم و بار دیگر تکرار می‌کنیم که مدیرکل آژانس نباید وارد حوزه‌های سیاسی شود، چرا که این موضوع خارج از وظایف فنی و حقوقی ایشان است.
معاون رئیس جمهور در گفت و گو فوق در خصوص سفر گروسی به ایران گفت: درخواست سفر مورد موافقت قرار گرفته و تاریخ احتمالی آن برای پایان فروردین‌ماه پیش‌بینی شده است. با این حال، هنوز درباره محورهای گفتگو و برنامه سفر، توافق نهایی صورت نگرفته است. به محض آن‌که سفیر ما در آژانس، گفت‌وگوهای لازم را انجام دهد و چارچوب‌های محتوایی سفر مشخص شود، سفر ایشان به‌طور رسمی انجام خواهد شد.
همکاری ایران و آژانس می‌تواند اختلافات باقی‌مانده را حل کند
سفیر ایران در سازمان ملل، در نشست کمیسیون خلع‌سلاح تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند است و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری سازنده دارد.
امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد، ابتدای امسال در نشست کمیسیون خلع سلاح گفت: مایلم بار دیگر تاکید نمایم که جمهوری اسلامی ایران همچنان به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند بوده و به‌گونه‌ای سازنده با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری می‌نماید تا شفافیت و انطباق با توافق‌های پادمانی تضمین گردد. در همین راستا، ایران بازرسی‌های گسترده‌ای از سوی آژانس را پذیرفته است؛ به‌نحوی که ۲۲ درصد از کل بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است. چنین سطحی از بازرسی در طول تاریخ، در هیچ کشور دیگری سابقه نداشته است.
او تصریح کرد: «ایران و آژانس همکاری طولانی‌مدتی با یکدیگر داشته‌اند؛ همکاری‌ای که در صورت رفع فشارهای سیاسی خارجی بر آژانس و در پیش گرفتن رویکردی مستقل، فنی، بی‌طرف و حرفه‌ای از سوی آن نهاد، می‌تواند منجر به حل‌وفصل معدود اختلافات باقی‌مانده میان طرفین گردد.»
ایروانی تاکید کرد: با شش دهه فریب‌کاری و انباشت پنهانی سلاح‌های کشتار جمعی، رژیم صهیونیستی که تنها دارنده چنین سلاح‌هایی در منطقه خاورمیانه است، با برخورداری از حمایت ایالات متحده، همواره در برابر تمامی ابتکارات برای تحقق منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای، از جمله ابتکار جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۹۷۴، ایستادگی کرده است.
سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل گفت: چنانچه جامعه بین‌المللی خواهان اثبات تعهدی راستین به نابودی کامل سلاح‌های هسته‌ای است، باید به این استثنای فاحش و نظام‌مند رسیدگی کند و رژیم اسرائیل؛ رژیمی یاغی که به‌صراحت دیگران را به نابودی هسته‌ای تهدید کرده و در عین حال، آنان را به دروغ به اشاعه متهم ساخته است، را وادار نماید که زرادخانه هسته‌ای خود را کنار بگذارد، به‌عنوان یک کشور غیرهسته‌ای به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بپیوندد، و کلیه تأسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای خود را تحت نظارت جامع و فراگیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهد.
تعهد ایران به NPT و همکاری با آژانس
در سال ۲۰۱۵، توافق هسته‌ای (برجام) بین ایران و کشورهای P5+1 (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین، و آلمان) بسته شد، که محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد و در ازای آن، تحریم‌ها کاهش یافت. این توافق شامل بازرسی‌های گسترده توسط آژانس بود. با این حال، در ۲۰۱۸، آمریکا به رهبری دونالد ترامپ از برجام خارج شد و تحریم‌ها را دوباره اعمال کرد، که منجر به کاهش تدریجی همکاری ایران با آژانس شد.
در سال ۲۰۲۵، طبق اظهارات ایروانی، ایران همچنان به NPT پایبند است و با آژانس همکاری می‌کند. او اشاره کرد که ایران ۲۲ درصد از کل بازرسی‌های آژانس را پذیرفته، که این میزان بی‌سابقه است و در هیچ کشور دیگری سابقه نداشته است. این همکاری در شرایطی صورت می‌گیرد که فشارهای سیاسی خارجی بر آژانس وجود دارد، و ایران تاکید می‌کند که حل مسائل باقی‌مانده نیازمند رویکرد فنی، بی‌طرفانه، و حرفه‌ای از سوی آژانس است.
تحولات اخیر و فضای دیپلماتیک در سال ۲۰۲۵
در سال ۲۰۲۵، فشارها بر ایران برای مذاکره دوباره درباره برنامه هسته‌ای خود افزایش یافت. آمریکا و متحدانش (بریتانیا، فرانسه، و آلمان) تلاش کردند تا شورای امنیت سازمان ملل را علیه ایران فعال کنند، با اتهام «عدم همکاری کافی» با آژانس. این تلاش‌ها توسط ایروانی به عنوان «سوءاستفاده سیاسی» از شورای امنیت مورد نقد قرار گرفت. او در یکی از جلسات شورای امنیت، این اقدام را «مانور سیاسی آشکار» خواند و تأکید کرد که ایران همکاری خود با آژانس را ادامه می‌دهد
به رابطه سازنده با ایران نیاز داریم
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اسفند گذشته و پس از شرکت در نشست فصلی شورای حکام آژانس، در یک نشست خبری شرکت کرد و به سوالات خبرنگاران پاسخ داد.
گروسی در پاسخ به سوالی درباره اینکه «ایران چه اقدامات حداقلی باید انجام دهد تا برآورد آژانس از همکاری پیرامون برجام و ان‌پی‌تی به طرز معناداری تغییر کند؟» گفت: «من نمی‌دانم بتوانیم درباره اقدامات حداقلی بتوانیم صحبت کنیم یا خیر و اصلا بتوانیم حد حداقلی مشخص کنیم.»
او ادعا کرد: «با توجه به گزارشات منتشر شده می‌توان دید که بسیاری از مسائل به یکدیگر مربوط هستند و می‌توان برخی از موارد را مهم‌تر از دیگری دانست. حل همه مسائل در یک اقدام، غیرممکن است. بلکه به اقدامات سازنده و ثابت در همه زمینه‌ها نیاز داریم.»
مدیرکل آژانس همچنین گفت: «مثلا وقتی به مسئله ذرات اورانیوم کشف شده در برخی از تأسیسات و مناطق مشخص یا میزان غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که مسائل مختلفی وجود دارد. پس انتظار ما این است که با داشتن رابطه‌ای سازنده، به جواب برسیم. به یک رابطه‌ای سازنده نیاز داریم که به سوی جلو حرکت کند.»
او با اشاره به سفر خود به ایران در ماه نوامبر تأکید کرد: «دیدارهای من در ماه ایران چنین چیزی را تا حدی ایجاد کرد. من همیشه سعی می‌کنم سازنده باشم و سفر من به ایران نشان داد که این کشور خواستار همکاری با آژانس است. اما متأسفانه برخی از شرایط خاص (صدور قطعنامه ضدایرانی) مانع حرکت ما به آن جهت شد.»
مدیرکل آژانس بین‌الملل انرژی اتمی گفت: «ما به جواب نیاز داریم و به روابطی سازنده نیاز داریم. صحبت بس است. باید رو به جلو حرکت کنیم و به جواب برسیم.»
به تعامل بین آمریکا و ایران نیاز داریم
گروسی در پاسخ به سوالی درباره اشتیاق خود برای دیدار با «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران و خواست برای «تعامل» بین تهران و واشنگتن افزود: «پس از سفر خود به ایران، همواره با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در ارتباط هستم. در صحبت‌هایمان درباره سفر من به ایران صحبت شده اما همه این موارد، تحت تأثیر رویکرد دولت تازه در آمریکاست.»
او اظهار داشت: «با دولت تازه آمریکا در ارتباط هستم. بالاترین سطوح سیاسی آمریکا در حال بررسی نحوه تعامل و عملکرد خود پیرامون برنامه هسته‌ای ایران هستند. به‌طور غیررسمی با دولت آمریکا هستم و ایده‌ای برای ایجاد گفت‌وگوهای کلاسیک‌تر داریم که به‌زودی رخ خواهد داد. به تعامل بین آمریکا و ایران نیاز داریم.»
گروسی تصریح کرد: «تعامل بین ایران و آمریکا، چه تعامل رسمی یا غیررسمی یا از طریق خطوط ارتباطی پنهانی و آشکار، جایگزین‌ناپذیر است. یکی از مهمترین اظهارات ترامپ، خواست او برای رسیدن به نوعی توافق با ایران است. این یک مشخصه است و آنها در حال پرسیدن نظر آژانس هستند. در حال کار درباره گزارش جامع هستیم. زمان در حال گذار است. فعالیت هسته‌ای ایران و ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران به‌سرعت درحال گسترش است. به تعامل نیاز داریم».
گروسی ادعا کرد: «ایران همچنان در حال گسترش و توسعه برنامه هسته‌ای خود است. نیازمند تعامل و اقدام عملی هستیم. آژانس برای این تعامل آماده است و همه طرفین این را می‌دانند.»
برنامه هسته‌ای ایران صلح آمیز است
مدیرکل آژانس بین‌الملل انرژی اتمی در پاسخ به سوالی ادعایی درباره «عدم همکاری ایران با آژانس» و «دو برابر شدن ذخایر اورانیوم ایران» و احتمال اتخاذ اقدامی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و آژانس بین الملل انرژی اتمی افزود: «آژانس، تنها دیده‌بان هسته‌ای حاضر در ایران است. ما حاضر به ایفای نقش در روند دیپلماتیک با اروپا، یا بدون اروپا، با آمریکا یا بدون آمریکا هستیم. بدون آژانس، هیچ اقدامی ممکن نخواهد بود.» او افزود: «همواره نظر کارشناسی خود را بیان کردیم. برنامه هسته‌ای ایران صلح آمیز است. یکسری نگرانی‌ها درباره احتمال غیرصلح‌آمیز بودن آن شکل گرفته و ما همواره با گزارشات خود به‌دنبال شفاف‌سازی این نگرانی‌ها هستیم. به گزارش جامع نیاز داریم. با توجه به تنش‌های جهانی، نیاز داریم که روند مسئله هسته‌ای ایران مسیری درست طی کند.»
در حال آماده شدن برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای عربستان هستیم
گروسی همچنین در پاسخ به سوالی درباره برنامه هسته‌ای عربستان سعودی گفت: «عربستان بالاخره از پروتکل مقادیر کم (SQP) خارج شد. این مسئله اجازه می‌دهد تا نظارت‌های پادمانی منظم آژانس شروع شود.»
او افزود: «تا زمان فعالیت تأسیسات بسیار کوچک عربستان و نیروگاه هسته‌ای کوچک این کشور، آژانس بازرسی نخواهد داشت. در حال آماده شدن برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای عربستان هستیم. اما از رویکرد ریاض راضی هستیم. درحال برنامه‌ریزی برای آینده هستیم. در ماه‌های اخیر گفت‌وگوهای عربستان کاهش یافته، اما راضی هستیم.»
گروسی مجددا تأکید کرد: «ریاض خواست خود برای استفاده از نظارت‌های پادمانی منظم را ابراز کرده است. تا پیش از فعالیت نیروگاه هسته‌ای، بازرسی نخواهیم داشت.»
آشنایی با ساختار و عملکرد آژانس بین المللی انرژی هسته ای ( IAEA )
آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ميان رسانه‌هاي منطقه‌ي و بويژه رسانه‌هاي خبري ايران جايگاه خاصي پيدا كرده است و طي ماه‌هاي اخير روزي نبوده كه خبر يا مطلبي درباره اين آژانس در محافل جامعه ايران خصوصا مطبوعات نبوده باشد.با اين وجود هنوز اطلاعات اندكي درخصوص ساختار اين آژانس و نيز نوع عملكرد و مكانيزمهاي دروني فيزيكي و ماهوي اين آژانس بصورت ناشناخته باقي مانده است.
در سال 1957 با توافق 18 كشوربه عنوان نهادي (International Atomic Energy Aency) آژانس بين‌المللي انرژي اتمي يا مستقل از سازمان ملل تشكيل شد .
تشكيل اين آژانس به تبع سخناني بود كه در 1953 آيزنهاور, رييس جمهور وقت آمريكا در كنفرانس اتم براي صلح در مجمع عمومي سازمان ملل مطرح كرد و پيشنهاد داد كه يك نهاد بين‌المللي براي كنترل سلاحهاي اتمي تشكيل شود.(1)اين پيشنهاد در زماني مطرح شد كه آمريكا خود سلاح اتمي در اختيار داشت و حتي تنها كشوري بود كه از آن استفاده كرده بود ضمن اينكه كشورهاي ديگر نيز به شدت در مسير دستيابي به اين سلاح حركت مي‌كردند و حتي برخي از آنها به اين سلاح دسترسي پيدا كرده بودند.
با اينكه اصولا اين آژانس ازسازمان ملل مستقل است و رسما و عملا فعاليت‌هاي آن در چارچوب جداگانه‌اي صورت مي‌گيرد, اما مصوبات و گزارش‌هاي آن براي مجمع عمومي و شوراي امنيت سند معتبري محسوب مي‌شوند كه مي‌توانند براساس آنها به تصويب قطعنامه‌هاي لازم بپردازند.
مقر اين سازمان در وين پايتخت اتريش قرار گرفته است و ماموريت اصلي آن ارتقا استفاده‌هاي صلح‌آميز از انرژي هسته‌يي و مديريت برنامه‌هاي بازرسي, حسابرسي و كنترل منابع هسته‌يي كه مجموعا تحت لفظ بازرسي و نظارت مطرح مي‌باشند, اعلام شده است.طبق اساسنامه‌ي اين سازمان نظارت و بازرسي ياد شده براي تضمين اين امر صورت مي‌گيرد كه مواد هسته‌يي براي توليد سلاحهاي اتمي به كار نروند. امروزه بازرسان آژانس بيش از 800 تاسيسات هسته‌يي را در 110 كشور تحت بازرسي و نظارت دارند, اما عليرغم اين نظارت و بازرسي آژانس هيچ گونه اقتدار مستقلي براي نظارت بر برنامه‌هاي هسته‌يي كشورهايي كه به معاهده‌ي منع تكثير سلاحهاي هسته‌يي نپيوسته‌اند, ندارد. به علاوه آژانس فقط مي‌تواند بر تاسيساتي نظارت كند كه كشورها به آن اجازه بازرسي دهند; عليرغم اين كه نظارت آژانس بر فعاليت‌هاي هسته‌يي عراق از سال 1992 فعالانه و موثر بوده است, اما در موارد ديگر تا خود كشورها به آژانس اجازه ندهند, كه از تاسيسات هسته‌ايشان بازرسي كند, آژانس قادر به اعمال زور و نقض عدم تمايل كشورها نيست. به عنوان مثال, آرژانتين, برزيل, هند, رژيم صهيونيستي وپاكستان تاكنون به آژانس براي نظارت و بازرسي از تاسيسات هسته‌يي خود اجازه نداده‌اند و حتي معاهداتي چون معاهده منع تكثير سلاحهاي هسته‌يي را نيز امضا نكرده‌اند. (3)
در حال حاضر131 كشور جهان عضو آژانس مي‌باشند كه بيشترين عضويت‌ها نيز در همان سال‌هاي اوليه تشكيل آژانس بوده است؛ به طوري كه پس از آن با فواصل زماني چند سال فقط يك كشور به عضويت اين سازمان درآمده است.
آژانس سه ارگان مرتبط باهم دارد:
الف) شوراي حكام
ب) كنفرانس عمومي كه شاخه قانونگذاري آژانس مي‌باشد
ج) دبيرخانه كه مسوول اجرا و عملياتي كردن مصوبات است
شوراي حكام:
شوراي حكام سالانه پنج‌بار تشكيل جلسه مي‌دهد. اين شورا متشكل از 35 عضو است كه جلسات آن در ماه‌هاي مارس, ژوئن, دو جلسه در ماه سپتامبر كه قبل و بعد از جلسه سالانه كنفرانس عمومي تشكيل مي‌شود و جلسه‌ي پنجم كه در ماه دسامبر سريعا بعد از جلسه كميته همكاري و پشتيباني تكنيكي آژانس تشكيل مي‌شود.
شوراي حكام در جلسات خود درباره گزارش‌هاي آژانس ، برنامه‌هاي آژانس، بودجه آژانس و درخواست‌هاي عضويت توصيه‌هايي به كميسيون عمومي مي‌كند.
همچنين اين شورا توافقنامه‌هاي نظارت و بازرسي و استانداردهاي ايمني آژانس را نيز تصويب مي‌كند و اختيار انتصاب رييس آژانس را دارد; البته در صورتي كه كميسيون عمومي اين انتصاب را تصويب و تاييد كند. در واقع مي‌توان شوراي حكام را قوه مجريه و كنفرانس عمومي را قوه‌ي مقننه آژانس دانست.
كنفرانس عمومي
جلسات كنفرانس عمومي آژانس سالي يك بار تشكيل مي‌شود. وظيفه اصلي اين كميسيون تصويب گزارش‌ها,برنامه‌ها, بودجه آژانس كه از طرف شوراي حكام به اين كنفرانس ارجاع مي‌شود; و همچنين تصويب پذيرش هرگونه درخواست عضويتي مي‌باشد. كنفرانس عمومي طي جلسه سالانه درباره‌ي خط مشي‌ها و برنامه‌هاي آژانس و موضوعات مختلفي كه توسط شوراي حكام, رييس و دولت‌هاي عضو مطرح مي‌شوند، به بحث و گفت‌وگو مي‌پردازد. هيات‌هاي نمايندگي دول عضو نيز هر ساله در جلسه كنفرانس سخنراني كوتاهي دارند.
دبيرخانه
دبيرخانه آژانس نيز مسوول اجراي برنامه‌ها و مصوبات نهادهاي تصميم‌ساز آژانس است. رييس آژانس مسوول دبيرخانه است كه براي يك دوره چهار ساله انتخاب مي‌شود. رييس فعلي آژانس, محمد البرادعي است كه در اول سپتامبر 1999 به اين سمت منصوب شده است. رييس آژانس شش معاونت دارد كه هر كدام مسوول قسمت خاصي هستند. در راستاي تحقق بخشيدن به وظيفه اصلي آژانس كه نظارت بر فعاليت‌هاي هسته‌يي كشورها و ممانعت از ساخت سلاحهاي هسته‌يي است; در سال 1968 معاهده منع تكثير سلاحهاي هسته‌يي (NPT) تدوين شد كه در سال 1970 به مرحله اجرا درآمد. كشورهاي عضو اين معاهده آژانس را به عنوان ضامن اجراي مواد معاهده در نظر مي‌گيرند.
براين اساس بازرسان آژانس اين حق را دارند كه با اجازه دولت‌هاي عضو به صورت مرتب و برنامه‌ريزي شده از تاسيسات هسته‌يي آنها ديدن كنند و بر مكان‌هايي كه متعلق به مواد هسته‌يي و تاسيسات هسته‌يي مي‌باشند; نظارت داشته باشند. اين بازرسان ابزارهاي نصب شده در اين تاسيسات از جمله دوربين‌هاي مداربسته و پلمپ‌ها را بررسي مي‌كنند و نوع مصرف مواد هسته‌يي را تحت آزمايش قرار مي‌دهند; بازرسان مزبور پس از انجام بازرسي‌ها گزارش‌هاي خود را جداگانه به دولت مربوطه و آژانس و در صورت حاد شدن مساله به مجمع عمومي و شوراي امنيت سازمان ملل جهت اقدامات بين‌المللي ارايه مي‌دهند.
روند بازرسي‌هاي آژانس پس از جنگ خليج فارس در سال 1991 با بازرسي از برنامه‌هاي هسته‌يي احتمالي عراق شدت گرفت و تا امروز نيز ادامه دارد. در اواخر سال 1996 شوراي حكام تصميم به ايجاد يك كميته دايم براي مذاكره درباره برقراري يك ابزار قانوني براي اعمال موثرتر اقتدار آژانس گرفت. اين كميته درباره متن پروتكل الحاقي براي تضمين هرچه بيشتر توافقنامه‌هاي دول عضو و آژانس به بحث پرداخت كه نهايتا اين پروتكل در ماه مه 1997 به تصويب شوراي حكام رسيد; طبق پروتكل الحاقي كه موسوم به پروتكل 2+93 نيز مي‌باشد; دولت‌ها موظف به فراهم كردن اطلاعاتي براي آژانس درباره تمامي جنبه‌هاي چرخه سوخت هسته‌ايشان, تحقيق و توسعه مرتبط با چرخه سوخت هسته‌يي و تمام تاسيسات و تكنولوژي‌هاي هسته‌يي, طرح‌هاي بلندمدت توسعه چرخه سوخت هسته‌يي و دسترسي گسترده و آسان آژانس به برنامه‌ها و تاسيسات هسته‌ايشان مي‌باشند.
با وجود همه اين امكانات و فرصت‌هاي نظارتي،آژانس هنوز با چالش‌هاي جدي‌يي در ممانعت از توليد و تكثير سلاحهاي هسته‌يي توسط كشورها مواجه است; اين چالش را مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد
اول) هنوز اين مساله كه كشورها مرجع نهايي تصميم‌گيري درباره اين هستند كه آژانس از تاسيسات هسته‌يي آنها بازرسي كند; مانع عمده‌يي بر سر راه بازرسي‌هاي مطمئن, آشكار و غيرمخفي از تاسيسات و فعاليت‌هاي هسته‌يي كشورها مي‌باشد. براساس همين مانع است كه هند و پاكستان به سلاح هسته‌يي دست يافتند و تاكنون به آژانس اجازه بازرسي از تاسيسات هسته‌يشان را نداده‌اند.
دوم) توسعه تكنولوژيكي از جمله توسعه و گسترش سريع تكنولوژي‌هاي رايانه‌يي به كشورها اجازه مي‌دهد كه برنامه‌هاي نظامي و هسته‌يي خود را ناملموس‌تر پيگيري كنند; كه اين امر موفقيت بازرسي‌هاي آژانس را در يافتن واقعيت‌هاي مربوط به نوع فعاليت هسته‌يي كشورها مشكلتر مي‌سازد.
اما در پس جدي يا غيرجدي عمل كردن آژانس در مقابل كشورها اراده قدرت‌هاي بزرگ خصوصا آمريكا در شرايط پس از جنگ سرد است,كه نقش بسيار زيادي در ايجاد حساسيت زياد بر روي يك كشور و ناديده انگاشتن يك كشور ديگر دارد. در اين رابطه مثال بارز مورد رژيم صهيونيستي است كه به دليل حمايت‌هاي آمريكا با اينكه زرادخانه‌ي عظيم هسته‌يي دارد, اما تاكنون از تن دادن به بازرسي و حتي امضاي معاهده‌ي منع تكثير سلاحهاي هسته‌يي سرباز زده است.
ترامپ از ایران چه می‌خواهد؟
«دونالد ترامپ هنوز نتوانسته به هیچکدام از وعده‌های خود در مورد موضوعات مهم بین‌المللی نظیر جنگ غزه، جنگ اوکراین، روابط با چین، ارتباط با اروپا و البته آتش‌بس میان اسرائیل و لبنان عمل کند. حال در این وضعیت، دستیابی به یک توافق فوری با ایران می‌تواند تا حد زیادی وی را نجات دهد و یک کارت طلایی را علیه رقبا و مخالفانش به او اعطا کند.»
مدت زمان زیادی از پایان نخستین دور از مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در مسقط پایتخت عمان نمی‌گذرد. رویدادی که با بازتاب‌های بین المللی گسترده‌ای همراه شده و تحلیل و تفسیرهای مختلفی در مورد این مذاکرات و پیامدها و نتایج احتمالی آن مطرح می‌شود. بر اساس آنچه طرف‌های مذاکراتی و منابع آگاه اعلام کرده‌اند، قرار است ادامه مذاکرات در روز شنبه هفته آینده دنبال شود.
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بارها به صراحت اعلام کرده که اگر توافقی حاصل شود، این مساله به نفع ایران نیز خواهد بود والا سناریوهای بدی در ادامه پیش خواهد آمد. اشاره ترامپ به احتمال حمله به تاسیسات اتمی ایران است. ترامپ تاکید کرده که ایران نمی‌تواند تسلیحات اتمی داشته باشد. البته که منابع مختلف سیاسی و رسانه‌ای نیز تایید کرده‌اند که ترامپ در جریان پیام‌های اخیر خود به ایران صرفا بر مساله هسته‌ای تهران متمرکز شده و از صحبت در مورد دیگر حوزه‌های قدرت ایران نظیر شبکه نفوذ منطقه‌ای تهران یا توان موشکی و پهپادی این کشور، خودداری کرده است. در نقطه مقابل، ایران تاکید کرده که آماده دیپلماسی اتمیِ معطوف به نتیجه است و مذاکرات با آمریکا را یک فرصت و آزمون بزرگ برای طرف آمریکایی ارزیابی می‌کند. ایران ضمن رد تهدیدات دولت ترامپ تاکید کرده که برای حراست از منافع و امنیت ملی خود آمادگی کافی دارد. البته که گزارش‌های مختلف مبنی بر آماده‌باشِ حداکثری نیروهای مسلح ایران نیز گواهی روشن بر این موضع‌گیری مقام‌های ارشد ایرانی است. با این همه، ورای مواضع اعلامی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و تیم متحد وی در قدرت، اینطور به نظر می‌رسد که او به طور خاص در رابطه با ایران و مذاکرات اتمی با این کشور، معطوف به تحقق ۳ هدف عمده است که توجه به آنها ضروری به نظر می‌رسد.
دستیابی به یک توافقِ فوری
بیش از سه ماه از حضور ترامپ در کاخ سفید نمی‌گذرد، اما او هیچ دستاورد روشن و برجسته‌ای را در حوزه سیاست خارجی آمریکا نداشته است. در خاورمیانه، او به یک توافق آتش‌بس نیم‌بند و ضعیف میان حزب الله لبنان و اسرائیل دست یافته که هر لحظه احتمالی فروپاشی آن می‌رود. در غزه وی به توافق آتش بسی دست یافته که اکنون به کل فروپاشیده است.
در مور جنگ اوکراین ترامپ وعده داده بود که جنگ مذکور را ظرف ۲۴ ساعت به پایان خواهد رساند. گزاره‌ای که فاصله دوری با واقعیت‌های میدانی دارد. در مورد چین وی از تحمیل اصول مطلوب آمریکا به این کشور خبر داد، اما اکنون می‌بینیم که چینی‌ها در قالب جنگ تجاری با آمریکا، پا به پای واشینگتن پیش آمده‌اند و به تازگی تعرفه‌های ۱۲۵ درصدی را بر کالاهای آمریکایی وضع کرده‌اند.
البته که ترامپ و تیم امنیت ملی و سیاست خارجی او، تا حد زیادی به روابط ترانس آتلانتیک و ترانس پاسیفیک آمریکا نیز خسارت زده‌اند و طیف قابل توجهی از متحدان آمریکا را از این کشور دور کرده و می‌کنند. حال در این شرایط، ترامپ به مذاکرات اتمی با ایران به مثابه حوزه‌ای می‌نگرد که می‌تواند یک دستاورد بزرگ و طلایی را برای وی محقق کند. از این رو، او خواستار یک توافق فوری با تهران است تا بتواند آن را به مثابه اولین و مهمترین دستاورد دولتش در حوزه سیاست خارجی آمریکا معرفی کند.
تردیدی نیست که ترامپ با وضعیت نه چندان مطلوب فعلیِ دولتش در عرصه سیاست خارجی آمریکا با چالش‌های جدی رو به رو خواهد شد. اساسا به همین دلیل هم است که برخی صاحب نظران تاکید می‌کنند که این وضعیت دولت ترامپ، فرصت خوبی برای ایران محسوب می‌شود و تهران می‌تواند برخی اهداف مطلوب خود را در مواجهه با واشینگتن محقق کند. ترامپ برنامه‌های زیادی برای خاورمیانه دارد که می‌توان گفت به هیچکدام از آنها بدون دستیابی به یک توافق با ایران نمی‌تواند فکر کند. از این رو، او هم از حیث کارنامه کاری خود در قدرت برای توافق با ایران ارزش زیادی قائل است و هم یکچنین توافقی را مقدمه‌ای برای طرح‌های کلان‌ترش در قبال منطقه خارومیانه ارزیابی می‌کند. البته که ترامپ این ادراک را دارد که موفقیت دولتش در حصول یک توافق با ایران سبب خواهد شد تا وی با اعتماد به نفس بیشتری به تقابل با چین به عنوان اصلی‌ترین رقیب بین‌المللی آمریکا بپردازد.
تقریبا اغلب تحلیلگران اذعان دارند که حریف اصلی آمریکایِ ترامپ که بخش زیادی از توجهش معطوف به آن است، کشور چین می‌باشد. از این رو، او باید با دست‌های پُر به میدان تقابل با پکن گام بگذارد. در این مسیر، دستیابی به یک توافق اتمی با تهران، بسیار راهگشا خواهد بود.
پیشبرد یک جنگ تبلیغاتی هدفمند علیه ایران
یکی از نکاتی که در بحبوحه روزهای اخیر به نحوی بارز در جنس رویکردهای ترامپ نسبت به ایران قابل مشاهده است، جنگ تبلیغاتی و شوهایی است که ترامپ علیه ایران به راه می‌اندازد. به عنوان مثال، در وضعیتی که مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط غیرمستقیم بود، ترامپ مدام از مذاکرات مستقیم صحبت می‌کرد. موضوعی که حتی تعجب مقام‌های ایرانی را نیز به دنبال داشت. در عین حال، گزارش‌های مختلف حاکی از این بوده‌اند که ترامپ خواستار پوشش جهانی مذاکرات با ایران در عمان شده است.
در این نقطه این سوال مطرح می‌شود که ترامپ حقیقتا از این قبیل اقدامات خود چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ به نظر می‌رسد این رویکرد ترامپ تا حد زیادی در راستای طرحواره کلان او برای ضعیف نشان دادن ایران قرار دارد. این خط پیشتر به نحوی منسجم از سوی رسانه‌های غربی نظیر خبرگزاری رویترز دنبال شده و البته که ترامپیست‌ها و رسانه‌های غربی سعی دارند به هر نحو ممکن که شده خط تبلیغاتی القای ضعف به ایران و یا ایجاد این تصور که مذاکره کردنِ ایران با آمریکا نشانه ضعف این کشور است را به افکار عمومی منطقه و جهان القا کنند.
گزاره‌ای که از منظر ترامپیست‌ها می‌تواند موقعیت آنها در مواجهه با ایران و جبهه مقاومت را تقویت کند. این مساله مخصوصا از منظر مولفه‌های جنگِ شناختی در جهان جدید، از معانی قابل توجهی برخوردار است.
نگاه ترامپ به سیاست داخلی آمریکا
در نهایت باید گفت که ترامپ در مساله مذاکرات اتمی با ایران، نگاهی جدی به سیاست داخلی آمریکا هم دارد. او می‌خواهد دولت بایدن و به طور کلی دموکرات‌ها را در حوزه سیاست خارجی آمریکا به شدت بی‌عرضه و ناکارآمد نشان دهد. در عین حال، وی قصد دارد یک موقعیت برجسته را برای خود و دولتش نزد افکار عمومی آمریکا بسازد و از این رهگذر، بر این مساله که او ناجی حقیقی آمریکا است، تاکید ورزد.
البته که ترامپ و متحدانش در صورت حصول یک توافق با ایران می‌توانند این ادعا را تکرار کنند که از دستیابی ایران به تسلیحات اتمی جلوگیری کرده‌اند. اگر از این زاویه به ماجرا بنگریم، دستیابی به یک توافق با محوریت پرونده اتمی کشورمان برای دولت ترامپ، از اهمیت فراوانی برخوردار است. توافقی که می‌تواند سرمایه سیاسی ترامپ و متحدانش در قدرت را تقویت کند. ورای همه این ها، ترامپ به خوبی می‌داند که ایران در نقطه‌ای قرار دارد که تبدیل شدن این کشور به یک قدرت اتمی در دوره جدید حضور وی در قدرت، می‌تواند یک شکست بزرگ برای او باشد. از این رو، او نمی‌خواهد در دوره وی اتفاقی بیفتد که تا ابد یک شکست بزرگ برای واشینگتن خواهد بود. شکستی که سند آن به نام شخصِ وی خواهد خورد.