فرصت یا تهدید برای اقتصاد ایران؟

 نجف قادریان- جنگ تجاری ایالات متحده که به رهبری رئیس‌ جمهوری دونالد ترامپ آغاز شده، تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی داشته است. اما در عین حال، کارشناسان اقتصادی معتقدند که سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ در تلاش برای کاهش کسری تجاری و بودجه آمریکا، به طور غیرمستقیم بر اقتصاد ایران از جمله از طریق کاهش قیمت نفت و رکود جهانی اثر می‌گذارد.
پیامدهای وضع تعرفه‌های تجاری آمریکا نه تنها برای این کشور، بلکه برای اقتصاد جهانی قابل توجه است. تأثیرات منفی بر رشد اقتصادی، افزایش هزینه‌های تولید و کاهش تقاضا برای کالاهای پایه می‌تواند چالش‌های اقتصادی زیادی برای کشورهای مختلف ایجاد کند.
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا، تعرفه جهانی ۱۰ درصدی «پایه» را بر همه کالاهای وارداتی به ایالات متحده، در روزی که «روز آزادی» (دوم آوریل ۲۰۲۵) نامیده می‌شود، اعلام کرد.ترامپ همچنین از تعرفه ۱۰ درصدی بر کالاهای انگلیسی و ۲۰ درصدی بر کالاهای اتحادیه اروپا در یک برهه‌ خاص تاریخی برای تجارت جهانی رونمایی کرد.ایالات متحده آمریکا برخی از کشورها را با تعرفه‌های بسیار شدیدتری تا ۵۰ درصد، هدف قرار خواهد داد.ترامپ این تصمیم را «اعلام استقلال اقتصادی آمریکا» خوانده و گفته است: «هیچ کشوری نمی‌تواند از آمریکا بهره‌برداری کند.»
در پی این تصمیم، بازارهای مالی جهانی واکنش منفی نشان داده‌ و بسیاری از شاخص‌های سهام و ارزش ارزها در آسیا و اروپا با افت مواجه شده‌اند. کارشناسان اقتصادی هشدار داده‌اند که این اقدام می‌تواند آغازگر دوره‌ای از رکود جهانی و افزایش تورم باشد
تعرفه‌های ترامپ به زبان ساده چیست؟
تعرفه‌های ترامپ و اخبار مربوط به این ماجرا را تقریبا از همان اولین روز‌های روی کار آمدن رئیس‌جمهور فعلی آمریکا به دفعات شنیده‌ایم. چیزی که در رسانه‌ها به جنگ تجاری ترامپ معروف شده، اساسا بخشی از برنامه‌های اقتصادی جدید کاخ سفید به‌حساب می‌آید. تعرفه‌های ترامپ پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد، اما به زبان ساده راه و روشی برای کاهش کسری بودجه آمریکاست و در قدم‌های بعدی می‌تواند به تقلیل بدهی‌های دولت کمک کند. تعرفه‌های ترامپ همانطور که از ظاهر امر پیداست، درآمد دولت آمریکا را بالا می‌برد و طبق ادعای نزدیکان رئیس‌جمهور آمریکا، مرحله به مرحله به بهبود تراز تجاری و تقویت اوضاع تولید در این کشور کمک می‌کند.
تعرفه‌های ترامپ طبق آن چیزی که مشاوران و اطرافیان رئیس‌جمهور آمریکا می‌گویند، رویای آمریکای دهه ۶۰ میلادی را دوباره زنده می‌کند و ورای همه حرف‌ها و تحلیل‌ها، به یکی از مهمترین اخبار این روز‌های دنیا تبدیل شده است.
تعرفه‌های ترامپ برای هر کشوری متفاوت است. طبق استدلال مشاوران ترامپ هر کشوری که کسری تجاری بیشتری با آمریکا دارد، با تعرفه‌های بالاتری رو‌به‌رو شده و مثلا برای کشور‌های حاضر در جنوب شرق آسیا بحث تعرفه‌های نزدیک ۵۰ درصد به میان آمده است. تعرفه‌های ترامپ شامل ایران هم می‌شود، اما نگاهی به آمار مبادلات ایران و آمریکا می‌تواند تا حدود زیادی ابهامات ماجرا برای ما ایرانی‌ها را برطرف کند.
تعرفه‌های ترامپ شامل کدام کالا در ایران می‌شود؟
تعرفه‌های ترامپ و چیزی که به اسم جنگ تجاری آمریکا معروف شده، مشمول ایران هم می‌شود، اما برای اینکه از ابعاد ماجرا بهتر باخبر شویم، بد نیست نگاهی به آمار مبادلات ایران و آمریکا داشته باشیم.  در ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته ارزش دلاری حجم صادرات ایران به آمریکا فقط چیزی در حد ۱۷۳ هزار دلار بوده است. حتی با احتساب دلار آزاد روز، این عدد معادل تنها ۱۷ میلیارد تومان برآورد می‌شود. گمرک ایران حجم ارزش دلاری کل صادرات کشور را در همین بازه زمانی قریب ۱۸۰ میلیون دلار اعلام کرده که می‌تواند ابعاد و اهمیت ماجرای تعرفه‌های ترامپ و تاثیرات این اتفاق را به خوبی نمایان کند. سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت می‌گوید تقریبا ۶۵ تا ۷۰ درصد کالایی که از ایران به شکل مستقیم سر از آمریکا در می‌آورد، خوراکی‌هایی مثل زعفران، میوه خشک، نان و خمیر خشک، سوهان، بیسکویت، خیارشور و چیز‌هایی ازجمله خوراکی‌های چاشنی‌دار و انواع عرقی‌جات سنتی هستند. این وسط کالا‌هایی مثل فرش و مجسمه‌های تزئینی هم از ایران راهی آمریکا می‌شوند که حداقل به شکل مستقیم و در ابعاد بزرگ تاثیری در مکانیزم اقتصادی کشور ندارند. در طرف مقابل دارو و مکمل‌های غذایی مهمترین کالا‌های وارداتی از آمریکا به ایران هستند، اما به‌خاطر ناچیزبودن مبادلات ایران و آمریکا، در این بخش هم نمی‌توانیم انتظار شوکی بزرگ داشته باشیم.
تعرفه‌های ترامپ آیفون و خودرو در ایران را گران می‌کند؟
تعرفه‌های ترامپ شاید نتواند به‌شکل مستقیم تاثیری در بازار ایران داشته باشد، اما اغلب پیش‌بینی‌ها از تاثیر غیرمستقیم حکایت دارد. فقط یک روز بعد کنفرانس خبری دونالد ترامپ در کاخ سفید، رسانه‌ها از افزایش قیمت آیفون نوشتند.
تعرفه‌های ترامپ به زبان ساده، هزینه‌های تولید را برای خیلی از تولید‌کننده‌ها بالا می‌برد. تعرفه‌ها طبق تعریف خودمانی یکجور مالیات روی کالاست و شرکت تولید‌کننده برای جبران ناترازی به‌ناچار روی افزایش قیمت مصرف‌کننده دست می‌گذارد. مثلا پیش‌بینی می‌شود آیفون ۱۶ نسخه پایه که چیزی نزدیک ۸۰۰ دلار ارزش دارد، با اعمال تعرفه‌های ترامپ می‌تواند برای مصرف‌کننده تا هزار و ۱۵۰ دلار هزینه‌تراشی کند.
قیمت آیفون با این اوصاف می‌تواند تا ۴۰ درصد ارتقا پیدا کند و به‌همین اندازه روی قیمت آیفون در ایران موثر باشد. نگرانی بعدی کارشناسان اقتصادی درباره افزایش قیمت خودرو‌های وارداتی است.
همین الان گفته می‌شود شرکت‌هایی که قطعات آمریکایی کمتری در محصولاتشان استفاده می‌کنند، ضرر بزرگتری از اعمال تعرفه‌های ترامپ متحمل می‌شوند و در صدر این فهرست، اسم برند‌هایی از جمله مزدا، تویوتا و هیوندای به‌چشم می‌خورد.
تعرفه‌های ترامپ به‌وضوح باعث افزایش قیمت خودرو‌های غیرآمریکایی می‌شود و می‌تواند میزان فروش آنها را هم کاهش دهد.
آمریکا دو نوع کسری دارد؛ کسری تجاری و کسری بودجه
وحید شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی، می‌گوید: «ترامپ برای کاهش کسری‌های تجاری و بودجه‌ای آمریکا به دنبال راه‌هایی بود که از جمله آن می‌توان به اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای وارداتی، بویژه از چین اشاره کرد.»
بنا به گفته شقاقی، آمریکا دو نوع کسری دارد؛ کسری تجاری و کسری بودجه. برای جبران این کسری‌ها، ترامپ اقداماتی همچون ایجاد وزارت بهره‌وری را در دستور کار قرار داد و تلاش کرد با کاهش هزینه‌های دولتی، اقتصاد آمریکا را تقویت کند. در کنار این، تعرفه‌ها به‌عنوان ابزاری برای کاهش کسری تجاری و ایجاد فشار بر شرکای اقتصادی آمریکا از جمله چین و دیگر کشورها، مورد استفاده قرار گرفت.
افزایش تعرفه‌ها و بازگشت به دوران پیشین
بر اساس گفته شقاقی شهری، میانگین تعرفه‌ها در آمریکا به ۲۳ درصد رسیده است که این رقم به‌طور چشمگیری نشان‌دهنده بازگشت به سیاست‌های تجاری قرن بیستم است. این در حالی است که در دهه‌های اخیر میانگین تعرفه‌ها کمتر از ۵ درصد بود و آمریکا یکی از کشورهای با کمترین تعرفه‌های تجاری محسوب می‌شد.
تأثیرات جنگ تجاری بر اقتصاد جهانی
شقاقی شهری، سیاست تعرفه‌گذاری ترامپ را عمدتاً بر اساس دو معیار اصلی معرفی می‌کند و می‌گوید: «میزان کسری تجاری آمریکا و تعرفه‌های وضع‌شده توسط کشورهای دیگر بر کالاهای آمریکایی، بویژه در سطح جهانی تأثیرگذار بوده است. در سال‌های اخیر، با افزایش تعرفه‌ها، بسیاری از شرکای تجاری آمریکا مجبور به بازنگری در استراتژی‌های اقتصادی خود شدند. در این میان، کشورهای در حال توسعه، نظیر ایران، تأثیرات غیرمستقیم این سیاست‌ها را بیشتر از طریق کاهش قیمت نفت و رکود جهانی احساس می‌کنند.»
اثر غیرمستقیم بر اقتصاد ایران
این کارشناس اقتصادی درباره اثرگذاری جنگ تجاری ترامپ بر اقتصاد ایران می‌گوید: «هرچند ایران به‌طور مستقیم تحت تأثیر تعرفه‌های جدید آمریکا قرار ندارد، اما کاهش قیمت جهانی نفت، که به دنبال این سیاست‌ها به وقوع پیوسته، می‌تواند تأثیرات منفی بر درآمدهای نفتی کشور داشته باشد.
از طرفی، کاهش قیمت‌های جهانی کامودیتی‌ها مانند مس، فولاد و پتروشیمی نیز می‌تواند به تضعیف صادرات غیرنفتی ایران منجر شود.
همچنین، رکود اقتصادی جهانی که ناشی از این سیاست‌ها است، بر بازارهای جهانی و بویژه کشورهای شرکای تجاری ایران اثرگذار خواهد بود.»
بر اساس تحلیل‌ شقاقی، سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ به‌عنوان یک استراتژی کوتاه‌مدت برای فشار آوردن به کشورهای دیگر طراحی شده است.
به گفته شقاقی شهری، هدف اصلی ترامپ این است که شرکای تجاری را مجبور به بازنگری در سیاست‌های اقتصادی خود و دادن امتیازات به آمریکا کند. این روش در سیاست خارجی ترامپ نیز مشاهده می‌شود، جایی که فشارهای اولیه به کشورها وارد می‌شود و سپس مذاکره برای اصلاحات صورت می‌گیرد.
این تحلیلگر ارشد اقتصادی می‌گوید: «اگر ترامپ در این مسیر موفق شود، ممکن است شاهد بازنگری در نظام تعرفه‌ای و تجاری کشورهای مختلف باشیم، اما به‌طور کلی، احتمالاً این سیاست‌ها در بلندمدت به ‌سود آمریکا و سایر کشورها نخواهد بود.»
کاهش رشد اقتصادی و اخلال در زنجیره‌های تأمین جهانی
به گفته حسین درودیان، تحلیلگر اقتصادی، تعرفه‌گذاری آمریکا می‌تواند در کوتاه‌مدت رشد اقتصادی این کشور را بهبود بخشد. اما در سطح جهانی، این سیاست‌ها باعث کاهش رشد اقتصادی و اخلال در زنجیره‌های تأمین جهانی خواهند شد. در حالی که آمریکا با تقویت تولید داخلی به دنبال کاهش وابستگی به واردات است، این امر بر قیمت تمام‌شده کالاها در سطح جهانی تأثیرگذار خواهد بود. درودیان معتقد است که در بلندمدت، این سیاست می‌تواند به تضعیف جایگاه ایالات متحده در سطح جهانی منجر شود. او توضیح می‌دهد که آمریکا با تلاش برای حفظ جایگاه رهبری خود در جهان، ممکن است در معرض تهدیداتی قرار گیرد که منجر به کاهش تأثیرگذاری‌اش در عرصه‌های جهانی می‌شود.
تأثیرات تعرفه‌ها بر تولید جهانی و تقاضای کالا
تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که سیاست تعرفه‌گذاری آمریکا نه تنها برای این کشور، بلکه برای کشورهای تجاری کلیدی مانند چین، آلمان و ژاپن نیز چالش‌هایی ایجاد خواهد کرد. بویژه اینکه بسیاری از کشورها امروز در زنجیره تولید جهانی شریک هستند و سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا می‌تواند به بروز رکود در این کشورها منجر شود.
افزایش هزینه تولید و قیمت تمام‌شده محصولات در سطح جهانی از دیگر پیامدهای این سیاست است. این مسأله می‌تواند بر کیفیت زندگی مردم در سراسر جهان تأثیر بگذارد و باعث کاهش رفاه عمومی شود.
چگونه کشورها به این سیاست‌ها واکنش نشان خواهند داد؟
درودیان بر این باور است که کشورهای جهان، بویژه اتحادیه اروپا و چین، به احتمال زیاد واکنش نشان خواهند داد و تعرفه‌هایی مشابه بر کالاهای آمریکایی وضع خواهند کرد. اما از آنجا که آمریکا خود با کسری تجاری مواجه است، این مقابله به ضرر شرکای تجاری‌اش خواهد بود و تأثیرات منفی بیشتری برای آنها به دنبال خواهد داشت.
ایران و تأثیرات احتمالی سیاست‌های تجاری آمریکا
در این میان، ایران نیز به‌عنوان کشوری که در زنجیره تولید جهانی جایگاهی ندارد، ممکن است تأثیرات این سیاست‌ها را از طریق کاهش تقاضا برای کالاهای پایه خود احساس کند. اما در عین حال، فشارهای اقتصادی و سیاسی بین آمریکا و برخی کشورهای دیگر می‌تواند فرصتی برای ایران ایجاد کند تا روابط اقتصادی جدیدی برقرار کند.
سؤالی که بسیاری از تحلیلگران اقتصادی به آن پرداخته‌اند این است که آیا سیاست‌های ترامپ به معنای پایان جهانی‌سازی است؟ درودیان معتقد است که اگر این سیاست‌ها صرفاً در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ محدود بماند، ممکن است این یک دوران گذرا باشد. اما اگر این رویکرد به گفتمان غالب در آمریکا تبدیل شود، ممکن است شاهد بازگشتی به دنیای پیش از جهانی‌سازی باشیم.
آیا تعرفه آمریکا صادرات ایران را فلج می‌کند؟
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت ایران گفت: هزینه حمل کالا از ایران به امریکا بالا است و اعمال تعرفه ۱۰ درصدی به واردات کالاهای ایرانی در برابر هزینه حمل رقم چشمگیری به شمار نمی‌آید، در نتیجه این تعرفه به کاهش و یا توقف صادرات ایران به امریکا نمی‌انجامد، مگر اینکه دولت امریکا واردات کالاهای ایرانی به این کشور را ممنوع کند.
، سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت ایران درباره اعمال تعرفه ۱۰درصدی به واردات کالا از ایران به امریکا گفت: دولت امریکا بر ورود کالا از ۱۸۵ کشور از ۱۰درصد تا ۹۰درصد تعرفه وضع کرده و این تعرفه‌ها هم شامل شرکای تجاری و هم‌پیمانان امریکاست و هم شامل کشورهایی می‌شود که در فهرست هم‌پیمانان این کشور قرار ندارند.
وی افزود: در حالی در فهرست این کشورها نام ایران نیز مشاهده می‌شود که براساس آخرین آمار گمرک ایران در ۱۱ ماهه ۱۴۰۳، صادرات ایران به امریکا ۸۴ تن به ارزش ۱۷۲ هزار و ۶۲۱ دلار بوده است و در این مدت واردات ایران از امریکا نیز حدود یک‌هزار و ۴۳۱ تن به ارزش ۹۳ میلیون و ۶۸۴ هزار و ۶۶۵ دلار برآورد شده است ضمن اینکه این آمار مربوط به کالاهایی است که به طور مستقیم به امریکا صادر شده در حالی که حجم قابل‌توجهی از کالاهای ایرانی به طور غیرمستقیم به امریکا می‌رود.
لطیفی تصریح کرد: از آنجا که تعرفه‌های یادشده برای ورود کالا به امریکا است بنابراین واردات کالا از امریکا به ایران از این موضوع تاثیر نمی‌پذیرد از سوی دیگر میزان صادرات ایران به امریکا نیز چنانچه اشاره شد ۸۴ تن است که رقم چشمگیری نیست، این رقم البته در گذشته بیش از اینها بود اما با اعمال تحریم‌های امریکا کاهش یافته و به رقم کنونی رسیده است.
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت ایران خاطرنشان کرد: ۵۵درصد از کل صادرات ایران به امریکا را مواد غذایی و ۲۸ درصد آن را کالاهای فرهنگی مانند سررسید، کتاب و از این قبیل دربرمی‌گیرد در نتیجه افزایش قیمت این کالاها با اعمال تعرفه ۱۰ درصدی نمی‌تواند به کاهش صادرات کالاهای ایرانی به امریکا بینجامد ضمن اینکه هزینه حمل کالا از ایران به امریکا بالاست و این تعرفه ۱۰درصدی در برابر هزینه حمل رقم چشمگیری به شمار نمی‌آید در نتیجه این تعرفه به کاهش و یا توقف صادرات ایران به امریکا نمی‌انجامد مگر اینکه دولت امریکا واردات کالاهای ایرانی به این کشور را ممنوع کند.
لطیفی از میوه‌های خشک از قبیل انجیر، زردآلو و آلوی خشک، نان و خمیر خشک، زعفران، سوهان، بیسکوییت، آب مرکبات و خوراکی‌های چاشنی‌دار و انواع عرقیجات سنتی، لوازم پلاستیکی آشپزخانه، فرش، مجسمه‌های تزئینی، لوستر، وسایل جشن و کارناوال و ابزار چدنی به عنوان مجموع کالاهایی نام برد که در ۱۱ ماهه ۱۴۰۳ از ایران به امریکا صادر شده است.
وی اظهار کرد: ۷۵ درصد کالاهایی که از امریکا به ایران وارد می‌شود شامل دارو و کالاهای بیمارستانی است.
سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت ایران ادامه داد: دولت امریکا یکی از شروط کاهش تعرفه‌ها را سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی تولیدکننده در خاک این کشور تعیین کرده و این نشان می‌دهد دولت امریکا در تلاش است در راستای مقرون‌ به صرفه‌کردن قیمت‌ها در این کشور تولید را از نقاط مختلف جهان به داخل امریکا سوق دهد تا جذب سرمایه خارجی به جهش اقتصادی در امریکا بینجامد.
وی درباره نبود روسیه در فهرست کشورهایی که مشمول تعرفه‌های واردات کالا به امریکا قرار دارند، توضیح داد: روسیه به این دلیل در این فهرست نیست که در حال پیشبرد مذاکرات با ترامپ است و اعمال تعرفه بر واردات کالا از روسیه به این امریکا مشروط به این است که دو کشور در مذاکرات با یکدیگر به توافق نرسند ضمن اینکه امریکا موضوع تحریم روسیه را دارد دنبال می‌کند و این موضوع هم مانند تعرفه‌ها به نتیجه مذاکرات گره خورده است و در صورت تحریم شدن روسیه صادرات این کشور به امریکا کاهش قابل‌توجهی پیدا خواهد کرد.
تعرفه های ترامپ متحدین واشنگتن را نیز تحت تاثیر قرار می دهد
 «دایان ابوتینه» در طی مقاله ای که در سایت تحلیلی عرب نیوز منتشر شد نوشت: کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تحت سیاست تجاری جدید «دونالد ترامپ» با تعرفه ۱۰ درصدی ایالات متحده مواجه خواهند شد که هدف آن پرداختن به آنچه وی اقدامات ناعادلانه دیرینه می نامد است.
در حالی که شورای همکاری خلیج فارس از شدیدترین مجازات‌ها در امان بوده و با تعرفه ده درصدی مواجه شدند، سایر کشورهای عربی آسیب بیشتری دیدند - سوریه و عراق به ترتیب با تعرفه‌های ۴۱ درصد و ۳۹ درصد، لیبی با ۳۱ درصد، الجزایر با ۳۰ درصد، تونس با ۲۸ درصد و اردن با ۲۰ درصد تعرفه‌ها مواجه شدند. مصر، مراکش، لبنان و سودان همان ۱۰ درصد خط مبنا را دریافت کردند که نشان دهنده روابط تجاری نسبتاً پایدار آنها با ایالات متحده، به ویژه در صادرات نفت و پتروشیمی است.
در حالی که تعرفه های ترامپ از نظر فنی بر واردات به ایالات متحده آمریکا اعمال می شود، اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با این کشور آمریکای شمالی کسری تجاری دارند، به این معنی که آنها بیش از صادرات به آمریکا ، کالا از این کشور وارد می کنند. به این ترتیب هر گونه افزایش قیمت در ایالات متحده آمریکا به دلیل تعرفه های گمرکی بر کالاهای جهانی می تواند هزینه واردات محصولات ساخت ایالات متحده آمریکا را به کشورهای خلیج فارس به ویژه در بخش هایی مانند ساخت و ساز و الکترونیک افزایش دهد. بخش‌های غیر انرژی در شورای همکاری خلیج فارس که در برابر تعرفه‌های جدید آسیب‌پذیر هستند، شامل الکترونیک، خودرو، ساخت‌وساز، خرده‌فروشی و کالاهای مصرفی است
بخش‌های غیر انرژی در شورای همکاری خلیج فارس که در برابر تعرفه‌های جدید آسیب‌پذیر هستند، شامل الکترونیک، خودرو، ساخت‌وساز، خرده‌فروشی و کالاهای مصرفی است. این صنایع به شدت به کالاهای وارداتی متکی هستند و افزایش تعرفه ها می تواند منجر به افزایش قیمت برای مصرف کنندگان و کاهش رقابت پذیری در بازار شود. بخش خدمات مالی منطقه ممکن است با چالش هایی روبرو شود، زیرا افزایش عدم اطمینان جهانی می تواند جریان سرمایه گذاری را مختل کند و بر بازارهای مالی منطقه تأثیر بگذارد.
نگرانی‌هایی مطرح شده است که حتی یک تعرفه پایه می‌تواند اثرات موج‌دار در سراسر زنجیره‌های تامین شورای همکاری خلیج فارس به ویژه در بخش‌های فلزات، مواد شیمیایی و صنعتی داشته باشد. تلافی جهانی یا سرریزهای تجاری یک احتمال است و می تواند به طور غیرمستقیم بر اقتصادهای خلیج فارس تأثیر بگذارد.
عدم اطمینان در سیاست و پتانسیل تغییرات سریع بر بازارهای جهانی از جمله بازارهای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس سنگینی می کند. تمرکز منطقه باید بر تنوع بخشیدن به روابط تجاری و تقویت روابط با مناطق تحت تاثیر قرار نگرفته باشد تا زیان های احتمالی را کاهش دهد.
نفت معاف از تعرفه
جهت تسکین صادرکنندگان نفت و گاز منطقه خلیج فارس، کاخ سفید تایید کرده است که واردات نفت و گاز از تعرفه های جدید معاف خواهد بود. این تصمیم - که در مورد واردات انرژی از کانادا، مکزیک و اروپا نیز اعمال می شود - برای جلوگیری از اختلال در بازارهای انرژی ایالات متحده آمریکا و افزایش قیمت سوخت است.
برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس این معافیت از حیاتی ترین بخش صادرات منطقه محافظت می کند، زیرا نفت و گاز بیش از ۶۰ درصد صادرات عربستان سعودی به ایالات متحده را تشکیل می دهد و همچنان یکی از ستون های اصلی تجارت خلیج فارس و ایالات متحده آمریکاست. با توجه به اتکای شورای همکاری خلیج فارس به صادرات نفت، هر گونه کندی اقتصاد جهانی ناشی از تنش‌های تجاری این پتانسیل را دارد که بر قیمت نفت تأثیر منفی بگذارد و فشار مضاعفی بر اقتصاد آن‌ها وارد کند.
تعرفه ها سنگ بنای استراتژی اقتصادی «دونالد ترامپ» بوده است که ریشه در دستور کار «اول آمریکا» برای حفاظت از صنایع داخلی و کاهش کسری تجاری دارد. رئیس‌جمهور آمریکا این رویکرد را با تعرفه‌های جدید وارداتی احیا کرد و استدلال کرد که شیوه‌های تجاری ناعادلانه در طی دهه‌های گذشته به کارگران آمریکایی ضرر رسانده است.
کشورهایی که بیش از همه از افزایش تعرفه‌ها آسیب دیده‌اند - از جمله چین، اتحادیه اروپا، استرالیا و ژاپن - به شدت از این اقدام انتقاد کرده‌اند و تعرفه های تلافی‌جویانه بر کالاهای آمریکایی وضع کرده‌اند. اقدامات گسترده در سطح جهانی هشدارهایی را به صدا درآورده است و نگرانی‌ها را در مورد افزایش حمایت‌گرایی، اختلالات زنجیره تامین و خطر یک جنگ تجاری گسترده‌تر افزایش داده است.
کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات - که نرخ ارز ثابتی را نسبت به دلار آمریکا حفظ می‌کنند، در برابر شرایط سخت‌تر پولی آسیب‌پذیر هستند
در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس جزو کشورهایی نیستند که به شدت آسیب دیده اند، تحلیلگران هشدار داده اند که صادرکنندگان منطقه ممکن است همچنان با افزایش هزینه ها، اختلال در زنجیره تامین و افزایش اصطکاک تجاری - به ویژه در بخش هایی مانند آلومینیوم، پتروشیمی و کالاهای صنعتی مواجه شوند.
کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات - که نرخ ارز ثابتی را نسبت به دلار آمریکا حفظ می‌کنند، در برابر شرایط سخت‌تر پولی آسیب‌پذیر هستند، زیرا فدرال رزرو آمریکا ممکن است نرخ‌های بهره را بالا نگه دارد تا فشارهای تورمی ناشی از اختلالات تجاری را مهار کند.
دلار قوی‌تر می‌تواند رقابت صادراتی را از بین ببرد و تراز تجاری در این اقتصادهای تحت فشار را تضعیف کند. نرخ‌های بهره بالای ایالات متحده آمریکا همچنین می‌تواند جریان ورودی پول جهت حل بدهی‌های بازارهای نوظهور را کاهش دهد و به طور بالقوه باعث خروج سرمایه و فشار نقدینگی شود - به ویژه در کشورهایی مانند مصر و تونس که تحت فشار بدهی هستند.
اگرچه موقعیت مصر از طریق سرمایه گذاری های خلیج فارس و برنامه صندوق بین المللی پول بهبود یافته است، چرخه طولانی مدت کاهش نرخ بهره ایالات متحده آمریکا می تواند این بهبود را تضعیف کند. علاوه بر این، اگر قیمت نفت در بحبوحه کندی اقتصاد جهانی کاهش یابد، صادرکنندگان نفت شورای همکاری خلیج فارس ممکن است مجبور شوند هزینه‌های زیرساختی را به تاخیر بیندازند و بر برنامه‌های متنوع‌سازی در مقیاس بزرگ فشار وارد کنند.
غول کشتیرانی مرسک نسبت به اثرات موجی جهانی تعرفه های جدید ایالات متحده آمریکا هشدار داده است که تشدید تنش های تجاری می تواند زنجیره تامین را مختل کند و هزینه های حمل و نقل را در سراسر جهان افزایش دهد.
برای منطقه شورای همکاری خلیج فارس که جهت صادرات مواد نفتی و غیرنفتی به شدت به تجارت دریایی متکی است، چنین اختلالاتی خطر قابل توجهی را به همراه دارد. در حالی که صادرات نفت خلیج فارس به ایالات متحده آمریکا معاف از تعرفه است، بخش هایی مانند آلومینیوم، پتروشیمی و کالاهای صنعتی می توانند به طور غیرمستقیم تحت تأثیر روند کندتر تقاضای جهانی و افزایش هزینه های حمل و نقل قرار گیرند. شورای همکاری خلیج فارس به طور بالقوه می تواند از تغییر الگوهای تجارت جهانی سود ببرد - به ویژه اگر تعرفه های ایالات متحده بر رقبا در مناطق دیگر متمرکز بماند.
واکنش بازار سهام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس
بر اساس داده های بلومبرگ، بازارهای سهام منطقه ای در شورای همکاری خلیج فارس به دنبال اعلام تعرفه ها تا حد زیادی کاهش یافت.
شاخص اصلی عربستان سعودی ۷۲.۷۸ واحد یا ۰.۶۱ درصد سقوط کرد، در حالی که بازار موازی نومیو ۰.۷۷ درصد کاهش یافت. امارات متحده عربی با کاهش ۲.۸۶ درصدی شاخص ابوظبی و کاهش ۲.۶۴ درصدی شاخص DFM دبی مواجه شد. شاخص بورس اوراق بهادار مسقط عمان ۰.۷۶ درصد کاهش یافت، شاخص کل سهام بورس بحرین ۰.۵۰ درصد و شاخص عمومی بورس اردن ۱.۷۰ درصد کاهش یافت.
در مقابل، همه شاخص‌های اصلی قطر حرکت مثبتی را نشان دادند. بورس قطر ۰.۴۶ درصد افزایش یافت که احتمالاً نشان دهنده اعتماد سرمایه گذاران به موقعیت اقتصادی متنوع این کشور و کمتر تحت تاثیر مستقیم خطرات سیاست تجاری ایالات متحده آمریکاست.
در حالی که صادرات نفت از این منطقه از تعرفه‌های جدید معاف است، سهام بازار به دلیل نگرانی‌ها در مورد تأثیرات غیرمستقیم تعرفه ها بر بخش‌های کلیدی مانند فلزات، تولید و کالاهای صنعتی کاهش یافته است
در حالی که صادرات نفت از این منطقه از تعرفه‌های جدید معاف است، به نظر می‌رسد که احساسات بازار به دلیل نگرانی‌ها در مورد تأثیرات غیرمستقیم بر بخش‌های کلیدی مانند فلزات، تولید و کالاهای صنعتی کاهش یافته است. این واکنش بر حساسیت فزاینده سرمایه گذاران به تشدید تنش های تجاری جهانی و اثرات سرریز احتمالی آن بر اقتصادهای منطقه تاکید می کند.
اقدامات شورای همکاری خلیج فارس جهت کاهش خطرات تعرفه ای ترامپ
اگرچه آخرین تعرفه های آمریکا عمدتاً چین، مکزیک و کانادا را هدف قرار می دهد، صادرکنندگان شورای همکاری خلیج فارس نمی توانند منفعل بمانند. با توجه به اینکه ایالات متحده صراحتاً سیاست تجاری خود را به امنیت ملی گره می زند و همه معاملات تجاری جهانی را تحت «طرح منصفانه و متقابل» بازنگری می کند، مشاغل مستقر در خلیج فارس با افزایش مواجه هستند.
بر اساس گزارش مشاوره تجاری ماه مارس پی دبیلو سی، تعرفه های جدید اعلام شده بر آلومینیوم و فولاد در همه کشورها - از جمله امارات متحده عربی، بحرین و عمان - اعمال خواهد شد که توافق نامه های تجارت آزاد موجود را لغو می کند. این گزارش همچنین هشدار می دهد که این امر هزینه ها را برای صادرکنندگان شورای همکاری خلیج فارس افزایش می دهد و بر رقابت در بازار ایالات متحده امریکا تأثیر می گذارد.
پی دبلیو سی توصیه می‌کند که شرکت‌های شورای همکاری خلیج فارس با مدل‌سازی اثرات هزینه، بازنگری مجدد طبقه‌بندی‌های تجاری و استفاده از ابزارهایی مانند مناطق آزاد تجاری و استراتژی‌های بهینه‌سازی گمرک، فوراً مواجهه خود را ارزیابی کنند. کسب‌وکارها همچنین باید انطباق تجاری را تقویت کنند، در راه‌حل‌های زنجیره تامین دیجیتال سرمایه‌گذاری کنند و تنوع بازار را برای کاهش وابستگی به ایالات متحده بررسی کنند.
با تغییر فضای تجارت جهانی به سمت سیاست‌های حمایت‌گرایانه‌تر، این گزارش نتیجه می‌گیرد که رویکرد «انتظار و دیدن» دیگر برای منطقه قابل اجرا نیست و باید راه حل های کاربردی را مد نظر قرار داد.
تعرفه‌های ترامپ پایدار خواهند ماند؟
بررسی‌های روزنامه «فایننشال تایمز» نشان می‌دهد که تعرفه‌های جدید «دونالد ترامپ» بر واردات کالاها به آمریکا، به دلایل اقتصادی و سیاسی از جمله فشارهای ناشی از افزایش تورم، واکنش تلافی‌جویانه دیگر کشورها و کاهش محبوبیت رئیس‌جمهور آمریکا پایدار نخواهند ماند.
«فایننشال تایمز» در گزارشی با بررسی اینکه «چرا نرخ تعرفه‌های آمریکا برای مدت طولانی بالا نخواهد ماند»، گزارش داد: احساسات رای‌دهندگان و کسب‌وکارها، بر دستورکار دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اعمال تعرفه‌های تجاری گسترده فشار وارد خواهد کرد.
این روزنامه با اشاره به فشار و «رنج اقتصادی» ناشی از تعرفه‌ها نوشت: بیشتر پیش‌بینی‌کنندگان انتظار دارند که تعرفه‌های وارداتی ترامپ در آینده نزدیک باعث افزایش قیمت‌ها و کاهش فعالیت اقتصادی شود.
این گزارش می‌افزاید: احساسات مصرف‌کنندگان [نشانگری در اقتصاد که دیدگاه و میزان خوش‌بینی مصرف‌کنندگان نسبت به وضعیت مالی و شرایط کلی اقتصاد را بازتاب می‌دهد] در انتظار دوران سخت پیش‌رو در حال کاهش است. با این حال، با تاثیر واقعی تعرفه‌های جدید بر زنجیره‌های تامین، این [احساسات مصرف‌کنندگان] به شدت کاهش خواهد یافت.
کالاهای بادوام و اقلام فاسدشدنی مانند غذا و برخی محصولات شیمیایی و دارویی، حدود ۳۰ درصد از هزینه‌های خانوارهای آمریکایی را تشکیل می‌دهند. این اقلام به درجات مختلفی تحت تاثیر تعرفه‌های بالاتر قرار خواهند گرفت.
به نوشته «فایننشال تایمز»، یک برآورد حاکی از آن است که در صورت انتقال کامل هزینه‌های تعرفه‌ای به مصرف‌کنندگان، قیمت آیفون ۱۶ پرو مکس ممکن است از یک هزار و 599 دلار به 2هزار و 300 دلار افزایش یابد.
تعرفه‌هایی که ترامپ پیش از ۲ آوریل (۱۳ فروردین) اعمال کرده، پیش‌تر موجب افزایش قیمت‌ تمام‌شده برای تولیدکنندگان شده بود. این در حالی است که افزایش قیمت‌های تولیدکنندگان به سرعت به تورم کالاهای مصرفی منجر می‌شود.
بر اساس این گزارش، با توجه به گستردگی و مقیاس تعرفه‌های جدید رئیس‌جمهور آمریکا، تورم ممکن است بالاتر و سریع‌تر از حد انتظار افزایش یابد. تعرفه‌های فراگیر، توانایی تامین‌کنندگان آمریکایی برای یافتن جایگزین‌های ارزان‌تر را به‌سرعت محدود می‌کند. از سوی دیگر، رویکرد هدفمندی که شرکای تجاری در اقدامات تلافی‌جویانه‌شان اتخاذ می‌کنند، این وضعیت را بدتر خواهد کرد. به عنوان مثال، اتحادیه اروپا در پاسخ به تعرفه‌های ترامپ بر فولاد و آلومینیوم، در حال تدوین تعرفه‌هایی است که هدف آن ایالت‌های تحت کنترل جمهوری‌خواهان است، از جمله دانه‌های سویا در لوئیزیانا، گوشت گاو در کانزاس و محصولات کشاورزی در آلاباما.
این روزنامه افزود: این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که میزان محبوبیت سیاسی به‌طور مستقیم با احساسات مصرف‌کنندگان نسبت به وضعیت اقتصادی مرتبط است، به‌ویژه برای جمهوری‌خواهان زمانی‌که ترامپ در قدرت است. همچنین نگرانی‌های سیاسی حتی پیش از اعلام تعرفه‌های متقابل نیز در حزب جمهوری‌خواه رو به افزایش بود. «فایننشال تایمز» با اشاره به اینکه مذاکرات می‌توانست منجر به کاهش تعرفه‌های وضع شده توسط ترامپ در روزی که آن را «روز آزادی» خواند، شود، خاطرنشان کرد: البته میزان تعرفه‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت حتی بیشتر هم شود. اما با توجه به افزایش سریع فشارهای اقتصادی، سیاسی و علاقه رئیس‌جمهور آمریکا به مذاکره، شاید احتمال بیشتری وجود داشته باشد که تعرفه‌ها زودتر از آن چیزی که تصور می‌شد، کاهش یابد.