هوای تازه در روابط تهران -دوشنبه

  با پایان سفر دوروزه رئیس‌جمهور به تاجیکستان، فصلی نو از روابط دو کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری شکل‌گرفت و باید منتظر همکاری‌های جدید بین تهران و دوشنبه ماند.
موضوع روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان همواره با اهمیت زیادی مطرح شده و این امر پیش از هر چیز به سبب پیوندهای تاریخی، فرهنگی و زبانی موجود میان دو کشور و ذکر این حقیقت است که تاجیکستان به‌عنوان تنها کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی است که وضعیت متمایزی با سایر کشورهای این منطقه دارد.
آسیای مرکزی ازجمله مناطقی است که از جایگاهی روزافزون در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، برخوردار است و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیر سیستم‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، از یک سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از فرصت‌ها و زمینه‌های نفوذ و همکاری، برخوردار است و از طرف دیگر با توجه به عوامل واگرایی با چالش‌ها و تهدیداتی مواجه است که برایند این امر، همواره در جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در تاجیکستان تأثیرگذار بوده است.
در این سال‌ها جمهوری اسلامی ایران با مشارکت در راهبرد توسعه ملی تاجیکستان در حوزه‌هایی نظیر تأمین استقلال انرژی، رهایی از بن‌بست ارتباطاتی و امنیت غذایی، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی داشته است. یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها، اجرای چند پروژه موفق ازجمله احداث نیروگاه برقابی و تونل انزاب (استقلال) بود که از آنها به‌عنوان نمادهای همکاری دوجانبه ایران و تاجیکستان در توسعه زیرساخت‌ها یاد می‌کنند. در دهه نود، روابط تهران ـ دوشنبه با بروز سوءتفاهم‌هایی در روابط سیاسی و فرهنگی به سردی گرایید اما با گذر زمان و تلاش برای دیپلماسی تنش‌زدای ایران در سال‌های اخیر، بار دیگر مقامات دو کشور همکاری‌های دوجانبه را از سر گرفته‌اند و در دولت سیزدهم، «امامعلی رحمان» پس از ۹ سال به ایران سفر کرد و در جریان دیدار با شهید سیدابراهیم رئیسی در ۹ خرداد ۱۴۰۱، ۱۷ سند تفاهم همکاری بین دو کشور امضا شد.
لزوم توجه دولت چهاردهم به همکاری با تاجیکستان
ارتباط و تعامل نزدیک با تاجیکستان که دوباره طی سال‌های گذشته در دستور کار قرار گرفت، همچنان برای دولت جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است از این رو، مسعود پزشکیان در جریان نخستین حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در نیورک(مهرماه سال‌جاری) در دیدار با همتای تاجیکستانی خود، روابط دو کشور را ممتاز و متکی بر پیوندهای عمیق تاریخی و خویشاوندی توصیف و تصریح کرد: ما خواهان توسعه و گسترش تعاملات و ارتباطات علمی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی با تاجیکستان هستیم.
این رفت‌وآمدها محدود به روسای جمهور نشد، بلکه دیپلماسی پارلمانی هم به کمک سیاست خارجی دولت آمد و بر تقویت روابط دوجانبه بین تهران و دوشنبه تأکید کرد. «محمدباقر قالیباف» که ۱۸ مهرماه به دوشنبه رفته بود در جمع رسانه‌های تاجیکستانی، گفت: «همانطور که در سه سال گذشته تجارت بین دو کشور ایران و تاجیکستان بیش از دو برابر افزایش پیدا کرده است، به‌طور حتم این میزان تجارت و همکاری در سال‌های آینده با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت.
طی دو الی سه سال گذشته رؤسای جمهور و پارلمان‌ها و همچنین هیأت‌های متفاوت در زمینه‌های مختلف به‌ویژه کمیسیون ویژه اقتصادی ایران و تاجیکستان مرتباً با هم ملاقات داشته و سفرهای کاری برقرار شده است.»
تبیین اهمیت سفر رئیس‌جمهور به دوشنبه
اکنون مسعود پزشکیان در قامت رئیس دولت چهاردهم چهارشنبه هفته جاری عازم دوشنبه شد و با همتای تاجیکستانی خود رایزنی کرد و سپس نشست هیأت عالی‌رتبه با حضور روسای جمهور تشکیل شد و ۲۳ یادداشت و سند همکاری مشترک هم میان دو کشور به امضا رسید.
برگزاری نشست مطبوعاتی مشترک با رئیس‌جمهور تاجیکستان، حضور در جمع استادان و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا، شرکت در همایش تجاری، سرمایه‌گذاری و گردشگری دو کشور، گفت‌وگو با رئیس مجلس ملی تاجیکستان، رئیس مجلس نمایندگان، نخست‌وزیر تاجیکستان و دیدار با ایرانیان ازجمله برنامه‌های رئیس‌جمهور کشورمان در نخستین سفر رسمی به دوشنبه بود.
رئیس قوه مجریه در سفر خود این پیام را به مسئولان تاجیکستان داد که محدودیتی برای گسترش روابط با آنها نداریم و از سوی مقام‌های این کشور نیز عنوان شد که حجم تجارت میان دو کشور باید هر چه زودتر به دو برابر برسد و این کشور همسایه خواهان روابط عمیق و گسترده در همه زمینه‌ها با ایران است.
فتح‌الله توسلی، رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و تاجیکستان، سفر مسعود پزشکیان به تاجیکستان را گام مهمی در توسعه و تحکیم روابط دوکشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، دانست و گفت که سفر او به تاجیکستان تحولی بزرگ در روابط میان دو کشور فارسی‌زبان است و می‌تواند باعث تقویت و افزایش روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی میان دو کشور شود.
نگاهی‌گذرا به داشته‌های تاجیکستانی‌ها خواهیم انداخت تا بیشتر به اهمیت سفر رئیس‌جمهور به دوشنبه پی ببریم.
روابط اقتصادی ایران و تاجیکستان
کشور تاجیکستان با ۱۴۳ کیلومترمربع مساحت و جمعیت ۹.۵ میلیون نفری تا سال ۲۰۲۱، از چهاردهم درصد ذخیره آب جهانی برخوردار است. تولید ناخالص داخلی این کشور ۹.۶ میلیارد دلار، سرانه تولید ناخالص داخلی ۸۵۹ دلار و حجم تجارت خارجی ۶.۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۲ بوده است.
مهم‌ترین اقلام صادراتی کشور تاجیکستان شامل آلومینیوم، پنبه (به‌صورت نخ)، برق، خشکبار، سنگ‌های قیمتی، میوه و سبزی و اقلام وارداتی شامل مشتقات نفتی، اکسید آلومینیوم، ماشین‌آلات، مواد غذایی و دارو است.
عبدالناصر همتی که با هیأت همراه رئیس‌جمهور در سفر تاجیکستان به سر می‌برد، روز گذشته و در پایان دیدار با همتای تاجیکستانی خود در صفحه شخصی‌اش در فضای مجازی نوشت: حجم تجارت ۳۸۰ میلیون دلاری ایران و تاجیکستان با رشد ۵۰ درصدی در یک سال، نشانگر ظرفیت بالقوه بالای دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی است که با گسترش ارتباط گردشگری بین دو ملت، با یک زبان و فرهنگ مشترک، قابل تعمیق بین آحاد مردم است.
صدور خدمات فنی و مهندسی، احداث شرکت‌های مشترک تولیدی در مناطق آزاد تاجیکستان، همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان درخصوص انتقال فناوری، استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی کشورمان و فروش نفت و فراورده‌های نفتی به تاجیکستان ازجمله ظرفیت‌ها در جهت گسترش روابط تجاری و اقتصادی دو طرف به شمار می‌روند.
به هرحال مزیت‌هایی در این کشور وجود دارد که هیچ‌کدام از کشورهای آسیای‌ مرکزی ندارند و آن فقط بحث زبان فارسی نیست، بلکه بحث تعلق مشترک، زبان، فرهنگ و تاریخ است که با این کشور داریم. به‌دلیل احیای فرهنگ ایرانی در داخل تاجیکستان، ایران به تبادلات فرهنگی ازطریق کنفرانس‌ها، رسانه‌ها و جشنواره‌های فیلم کمک کرد؛ پتانسیل‌ها و پیوندهای فرهنگی و تمدنی میان دو کشور وجود دارد که با هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان از آنها بهره‌مند شد و ایده‌های مشترک را با موفقیت به سرانجام رساند.
دولت وفاق و هوای تازه در روابط تهران -دوشنبه
بالاخره نمی‌توان ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی دو کشور را نادیده انگاشت؛ تهران و دوشنبه از پتانسیل‌های خوبی برخوردار هستند اما پیش روی خود موانعی را هم مشاهده می‌کردند که رئیس‌جمهور در این سفر دغدغه‌های تجار و بازرگانان را شنید و اطمینان داد که ما در دولت ایران حاضریم تمام موانع افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بین ایران و تاجیکستان را حذف کنیم.
این فقط رئیس‌جمهور ایران نبود که با دست پُر با طرف تاجیکستانی صحبت کرد، بلکه همتای او هم خبر از حذف روادید میان دو کشور داد و خطاب به رئیس‌جمهور ایران و هیأت همراه گفت: چه سرمایه‌گذاری کنید و چه سرمایه‌گذاری نکنید. شما را دعوت می‌کنم به این کشور سفر کنید. روادید را حذف کردم تا گردشگران ایرانی بدون هیچ مانعی به تاجیکستان سفر کنند.
از سوی دیگر همکاری‌های امنیتی ایران و تاجیکستان نیز حائز اهمیت است. محمد شمس‌الدین، کارشناس روابط بین‌الملل، در این‌باره می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی حساس هر دو کشور در نزدیکی مناطقی چون خاورمیانه و افغانستان، تقویت این همکاری‌ها نه‌تنها به حفظ ثبات و امنیت دو کشور، بلکه به نفع کل منطقه آسیای مرکزی خواهد بود.
با توجه به سفر رئیس‌جمهور کشورمان به تاجیکستان، فصلی نو از روابط دو کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری شکل‌گرفت و باید منتظر همکاری‌های جدید بین تهران و دوشنبه ماند.