دمیدن روح در کالبد برجام بی جان

 حمید فرخ پوریان- احتمالاً سه معامله بزرگ می‌تواند توسط ترامپ در سال اول ریاست جمهوری او منعقد شود، یکی بین روسیه و اوکراین، یکی بین اسرائیل و عربستان سعودی و دیگری بین خود ایالات متحده و ایران.
۱۳ ژانویه (۲۴ دی) به عنوان تاریخ جدید گفت‌و‌گو‌های ایران و سه کشور اروپایی در ژنو انتخاب شده است. با توجه به مباحث مطرح شده از سوی طرفین در دور اول گفتگوها، چهار موضوع اصلی، چالش‌های مربوط به روابط دوجانبه، مسائل مرتبط با تحریم‌ها، هسته‌ای و برجام، و دو جنگ اوکراین و غزه مطرح هستند.
الی گرانمایه کارشناس اندیشکده «شورای روابط خارجی اروپا» معتقد است ایران علاقه‌مند به شروع مذاکرات هسته‌ای با سه کشور اروپایی است تا اطمینان حاصل کند تروئیکای اروپایی را از کمپین فشار حداکثری بالقوه ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری اش جدا می‌کند.
شبکه تلویزیونی الجزیره در برنامه اخیر «اینساید استوری» خود با حضور «حسن احمدیان» استاد دانشگاه تهران «الی گرانمایه» از اندیشکده «شورای روابط خارجی اروپا» و «تریتا پراسی» رئیس موسسه «کوئینسی» به بررسی مذاکرات آتی هسته ای میان ایران و تروئیکای اروپایی پرداخت. این برنامه در قالب چند بخش در گروه سیاست خارجی ایرنا منتشر خواهد شد که در ادامه این گفت و گو آمده است.
لازم به ذکر است که انتشار این متون به معنای تایید محتوای آنها نیست و با توجه به پررنگ شدن فضای رسانه ای و تحلیلی پیرامون گفت و گوهای ایران و اروپا و مباحث مربوط به احیای مذاکرات به منظور رفع تحریم، با هدف آشنا شدن ذهن مخاطب ایرانی با رویکردهای متفاوت در قبال این مسائل منتشر می شود.
چرا مذاکرات در زمان کنونی صورت می گیرد؟ چرا فرانسه، انگلیس، آلمان در این مقطع زمانی حساس می خواهند با ایران مذاکره کنند؟
حسن احمدیان: درباره برجام یا تحولات مرتبط با آن اتفاق خاصی رخ نداده است بلکه آنچه اهمیت دارد، بازگشت دونالد ترامپ به قدرت و همچنین مکانیسم «اسنپ بک» است که در توافق تعبیه شده بود. این دو موضوع ممکن است روابط میان ایران با اروپا و آمریکا را دچار تنش کند که البته ایرانی ها در تلاش برای جلوگیری از تشدید تنش ها هستند. موضوعات جدید دیگری مانند مسئله اوکراین و فلسطین هم بر روابط ایران با اروپا تأثیر می گذارند، مواردی که به نظر می رسد به پرونده مذاکرات اضافه شوند. همانطور مقامات ایرانی اعلام کرده اند، تهران در تلاش است تا هرگونه تشدید تنش را متوقف کند که البته با توجه به لفاظی های واشنگتن و همچنین موضع تند طرف های اروپایی در مورد ایران، کار سختی به نظر می رسد.
آقای پارسی، شما کتابی در رابطه با توافق میان ایران با آمریکا نوشته اید. سوالی که اکثر مردم دارند بسیار ساده است، توافقی وجود داشت که ایران به آن پایبند بود و سپس این توافق توسط دونالد ترامپ کنار گذاشته شد. چرا نباید به معامله ای که قبلا وجود داشت برگردیم؟
تریتا پارسی: این دقیقاً همان کاری است که دولت بایدن باید انجام می داد. بایدن به جای بازگشت فوری به توافق از طریق یک فرمان اجرایی، تصمیم گرفت از تحریم های ترامپ به عنوان اهرم فشار علیه ایران استفاده کند تا ببیند آیا می تواند به توافق بهتری دست پیدا کند، اقدامی که هیچ دستاوردی برای او نداشت. بایدن در نتیجه این کار وضعیتی را ایجاد کرد که طی آن برجام دیگر بی جان شده است و همچنین ممکن است اسنپ بک توسط اروپایی ها در چند ماه آینده اعمال شود، اتفاقی که به احتمال زیاد باعث خروج ایران از ان‌پی‌تی می شود و ما شاهد یک فاجعه بزرگ در این پرونده خواهیم بود. اگر بایدن به مذاکرات باز می گشت دچار این مشکلات نمی شدیم ، بلکه به احتمال زیاد شاهد رفتار متفاوت ایران در قبال روسیه در جنگ اوکراین بودیم. این اتفاقات با خروج ترامپ از برجام شروع و با تصمیم بایدن برای عدم بازگشت به توافق تشدید شد.
چرا فرانسه، آلمان و بریتانیا زمان کنونی را برای مذاکرات انتخاب کرده اند؟ استراتژی اروپا چیست؟
الی گرانمایه: بخش بزرگی از اینکه اروپایی ها زمان کنونی را برای مذاکرات انتخاب کرده اند به دلیل وجود عدم اطمینان در مورد دولت‌ ترامپ است. اروپایی‌ها می‌خواهند اطمینان حاصل کنند که هنوز در پرونده ایران در بازی دیپلماسی و سیاست‌گذاری بین‌المللی حضور خواهند داشت، با توجه به اینکه ترامپ که ممکن است سیاستی را که در قبال کره شمالی پیش گرفت در مورد ایران هم دنبال کند و اروپایی‌ها به حاشیه بروند. اروپایی‌ها می‌خواهند پس از ۲۰ سال تلاش برای دیپلماسی هسته‌ای با تهران، در این بازی باقی بمانند، به ویژه فرانسه که دارای نقش مهمی در سیستم بین‌المللی پیرامون اشاعه هسته‌ای است. اروپایی ها می خواهند اطمینان حاصل کنند که در صورت مذاکرات هسته ای، برخی از بازرسی ها و نظارت ها در فعالیت های هسته ای ایران اعمال شود.
اما در مورد اسنپ بک، این واقعا آخرین اهرم باقیمانده ای است که اروپایی ها در حال حاضر در قبال تهران دارند و این مساله به نوعی از جانب اروپا به عنوان شمشیری زیر گلوی ایران است که اگر بخواهد فعالیت‌ های هسته‌ای‌اش را از یک حدی بیشتر افزایش دهد اسنپ‌بک را اجرا کنند. اروپایی ها همچنین می توانند از این اهرم با توجه به تحولات منطقه و چشم انداز آن، برای فشار آوردن به تهران به سمت دیپلماسی هسته ای با ایالات متحده تحت شرایطی که لزوماً از طرف ایران مطلوب نباشد، استفاده کنند.
البته مذاکره با اروپایی ها برای ایران نیز منافعی را به دنبال خواهد داشت. ایران علاقه مند است اطمینان حاصل کند تروئیکای اروپایی را از کمپین فشار حداکثری بالقوه ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری اش جدا کند. بنابراین علاقه هر دو طرف برای ادامه این مذاکرات دو طرفه دیپلماتیک، تا زمانی مشخص شود سیاست ایالات متحده در مورد ایران دقیقاً چه خواهد بود، وجود دارد.
آیا استراتژی ایران این است که مذاکرات هسته ای را با کشورهای اروپایی دنبال کند تا چارچوبی آماده شود که زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا وارد مذاکرات شد، مجبور به پیروی از آن شود؟
حسن احمدیان: ایران و اروپا طی مذاکرات یک چشمشان به کاخ سفید خواهد بود تا ببینند چه گزینه‌هایی روی میز قرار دارد. برای اروپایی‌ها یک سهم خواهی در قبال مذاکرات با ایران وجود دارد و می‌خواهند در بازی باقی بمانند. فکر می‌کنم ایرانی‌ها این را درک کرده و از آن استقبال می‌کنند. اروپا قرار نیست کاسه داغ تر از آش باشد و فشاری بیشتر از آمریکا بر تهران وارد کند. اکنون درخصوص مساله غنی سازی اورانیوم، آنها خواهان تشدید تنش ها نیستند و شاید در فرصت کوتاهی که با روی کار آمدن دولت جدید در واشنگتن به وجود خواهد آمد، نتیجه ایده‌آل برای آنها بهبود روابط با ایران باشد. مصالحه ای که اساساً می تواند به نوعی توافق با ایران را احیا کند که می تواند چیزی شبیه برجام باشد ولی در عین حال تحریم هایی را که به طور یکجانبه از سوی ایالات متحده علیه ایران اعمال شده است، کاهش دهد. در حال حاضر مکانیسم اسنپ بک در صورت فعال شدن برعکس عمل خواهد کرد و اساساً به تحریم هایی را که اکنون یکجانبه هستند چارچوب حقوقی بین المللی بیشتری می دهد.
یکی از دلایلی که ترامپ برای خروج از توافق اعلام کرد این است که ایران به روح توافق پایبند نبود و از محور مقاومت، حمایت می کرد. آیا مساله محور مقاومت احتمالاً بخشی از هر معامله جدید خواهد بود؟
تریتا پارسی: به احتمال زیاد توافق بعدی شامل موضوعات دیگری باشد که در آن جنبه‌های منطقه‌ای بسیار مهم خواهد بود، اما اینکه آیا این مساله یک مرکزیتی در مذاکرات داشته باشد جای سوال است. من فکر می‌کنم در واقع نگرانی اصلی ترامپ جنبه منطقه‌ای نیست، بلکه این است که چرا برجام به شرکت‌های آمریکایی اجازه ورود به بازار ایران را نداد. شرکت های بزرگ چینی، اروپایی و روسی وارد بازار ایران شدند، اما این شامل شرکت‌های آمریکایی نشد.
آمریکا به دنبال یک توافق بهتر است تا به نفع اقتصاد آمریکا و کسب‌وکارهای باشد، هیچ کاهش پایدار تحریم‌های آمریکا وجود نخواهد داشت مگر اینکه شرکت‌های آمریکایی بتوانند در ایران حضور داشته باشند. اگر آمریکا تحریم‌ها را دوباره اعمال کند، شرکت‌های اروپایی که وارد ایران می‌شوند همان لحظه از ایران خارج می‌شوند، اما اگر شرکت‌های آمریکایی در ایران باشند، این امر برای ایالات متحده دشوار خواهد بود که دوباره تحریم ها را علیه ایران برگرداند. سوالی که مطرح می شود این است که که آیا مکانیسم و تحرکات دیپلماتیک واقعاً دو طرف را قادر می‌سازد که حتی به مرحله بحث درباره این موضوعات اصلی برسند.
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری اهل معامله است او می‌خواهد منافع آمریکا در اولویت قرار گیرد، هرچند ممکن است این موضوع برای اروپایی‌ها جالب نباشد. به نظر این مساله ای است که می تواند باعث ایجاد انسجام در مذاکرات شود.
همسایگان ایران آن نقشی را که به طور سنتی دیده بودیم اروپا آن را ایفا میکند برعهده خواهند گرفت.الی گرانمایه: در شرایطی هستیم که چندین مساله میان اروپا و ایران وجود دارد که پرونده هسته ای یکی از آنهاست. ایران از روسیه حمایت می کند، مسائل دوجانبه در مورد برخی شهروندان غربی زندانی در ایران وجود دارد و مسائل دیگر، بنابراین ما در شرایطی هستیم حتی اگر توافق هسته ای وجود داشته باشد که اروپایی ها نیز بخشی از آن باشند، پیش‌بینی نمی‌کنم که هجوم شرکت های اروپایی به تهران و یا رفتن دیپلمات‌های اروپایی به ایران به همان شیوه‌ای که با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ شاهد آن بودیم، وجود داشته باشد.
تصور می کنم اگر توافق جدی تر شود شاهد مذاکره مستقیم‌تری نسبت به قبل بین آمریکا و ایران خواهیم بود با این تفاوت که این بار کشورهای عربی که همسایه های ایران هستند نقش سنتی اروپا را هم در ارتباط دیپلماتیک با تهران و هم در ارتباط اقتصادی با ایران بر عهده خواهند گرفت. فکر می کنم شاهد ایجاد یک سه گانه از منافع اقتصادی از توافق آتی که در وهله اول از سوی کشورهایی مانند قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی حاصل می‌شود، خواهیم بود. می توان گفت در آینده، غرب دیپلماسی هسته‌ای را با تهران انجام می‌دهد و کشورهای عربی خلیج فارس در اطراف ایران، برخی از بحث‌های امنیتی منطقه‌ای را با ایران پیش می برند. همسایگان ایران آن نقشی را که به طور سنتی دیده بودیم اروپا آن را ایفا میکند برعهده خواهند گرفت، بنابراین فکر می کنم شاهد مذاکراتی بسیار متفاوت از آنچه در سال ۲۰۱۵ دیدیم باشیم.
اگر از ایران بخواهند تغییری در موضع خود نسبت به محور مقاومت انجام دهد، پاسخ احتمالی ایران چه خواهد بود؟
حسن احمدیان: فکر می‌کنم ایرانی‌ها در سال ۲۰۱۵ مشروط بر اینکه توافق هسته‌ای پابرجا بماند و از نظر اقتصادی برای ایرانی‌ها مفید باشد به صراحت می‌دانستند که به سمت توافق منطقه‌ای با غرب پیش می‌روند، البته تجربه ای که محقق نشد. من هیچ منعی از سوی ایران برای معامله بزرگتر با غرب در یک پلت فرم بزرگتر نمی بینم. در واقع، این ایران بود که اولین بار در سال ۲۰۰۴ این معامله بزرگ را پیشنهاد کرد که البته شامل جنبه های منطقه ای هم باشد، اما هیچ پاسخی از سوی ایالات متحده دریافت نکرد. در مورد ترامپ، فکر می‌کنم مهم نیست بهانه چه باشد، یکی از بزرگترین قراردادهایی که ایران در ۴ دهه گذشته امضا کرده بود، با بوئینگ بود، بنابراین ایرانی‌ها می دانند که باید با شرکت‌های آمریکایی وارد مذاکره شوند و منافع آنها را با ورود به بازار ایران تامین کنند ولی با این حال این مساله مانع خروج ترامپ از برجام نشد. ترامپ توافقی را می خواهد که برای خودش باشد، او از برجام خوشش نمی‌آمد احساس می کرد این توافق به نام اوباما ثبت شده است. او یک معامله جدید می‌خواست و ایرانی‌ها هم مشکلی با این توافق نداشتند اما روشی که ترامپ ایالات متحده را از توافق خارج کرد، باعث ناراحتی ایرانی ها شد.
اعتماد، سنگ بنای دیپلماسی است. ترامپ با خروج از توافق همه چیز را به پایان رساند، چرا ایرانی ها باید به توافق جدیدی که از جانب ترامپ مطرح می شود اعتماد کنند؟
تریتا پارسی: مطمئناً اعتماد مهم است، اما این چیزی نیست که به یکباره به دست بیاید. اعتماد از طریق توافق در یک دوره بسیار طولانی ایجاد می شود. آنچه باید وجود داشته باشید مکانیسم هایی است که به شما در ایجاد اعتماد کمک می کند. دلایل زیادی برای ایرانی ها وجود دارد که به ترامپ و به آمریکا اعتماد نکنند و بالعکس. اما همچنین این سوال مطرح می شود که آیا منافع آنها همسو است، آیا آنها علاقه ای به تلاش برای رسیدن به آن دارند؟ من فکر می‌کنم ترامپ دوست دارد از خاورمیانه خارج شود، او می ‌خواهد درگیری ایالات متحده در جنگ‌ها را کاهش دهد، او می‌خواهد بتواند بگوید که معامله بهتری انجام داده است.
احتمالاً سه معامله بزرگ می‌تواند توسط ترامپ در سال اول ریاست جمهوری او منعقد شود، یکی بین روسیه و اوکراین، یکی بین اسرائیل و عربستان سعودی و دیگری بین خود ایالات متحده و ایران. بین این سه، علیرغم این واقعیت که همه آنها بسیار دشوار هستند، به نظر من توافق با ایران ممکن است به دلایل مختلف در دسترس تر باشد، به دلیل اینکه ایالات متحده بازیگر اصلی در این توافق است در حالی که در دو پرونده دیگر خودش حضور ندارد.
سپس سؤال این است که آیا توافق با منافع ایران همسو است و اگر ایران هم به این توافق تن دهد، هر دو طرف باید از فرصت استفاده کنند و سپس اگر نتیجه داد، شاید اعتمادی ایجاد شود، در غیر این صورت اعتماد بین دو طرف بیشتر کاهش می یابد. اما اگر اعتماد را پیش‌ شرط توافق قرار دهید، تقریباً در هیچ شرایطی معامله به نتیجه نمی رسد.
بخواهیم یا نخواهیم اسرائیل در سیاست خارجی آمریکا تاثیر گذار است، بنابراین اسرائیل نیز در موضوع مذاکره یا توافق احتمالی آمریکا با ایران دخالت خواهد کرد و همانطور که قبلا هم از اسرائیل دیده ایم، در مورد هر توافقی، مواضع سختی می گیرد. اروپایی ها در این مساله کجا قرار می گیرند و اینکه اسرائیل در اقدامات آمریکا خواهان تاثیر گذاری است را چطور ارزیابی می کنید؟
ترامپ رئیس جمهوری است که دوست ندارد اسرائیل به او امر و نهی کند و به احتمال زیاد با فشارهای وارده از جانب اسرائیل مخالفت کند.
الی گرانمایه: در جریان قرار دادن اسرائیل در مذاکراتی که با ایران اتفاق افتاد، چیزی است که اروپایی ها و دولت آمریکا حتی در زمان بایدن آن را به عنوان یک ضرورت برای جلوگیری از عمل کردن آنها به عنوان یک عامل تخریبگر درک کرده اند.
در آینده، باید به نوعی مدیریت روابط میان ایران و ایالات متحده صورت بگیرد. در طرف آمریکا ما ترامپ را به عنوان یک رئیس جمهور جدید داریم که ممکن است مانند هر رئیس جمهور دیگری، اسرائیل را مجبور به پذیرش توافق بین ایالات متحده و ایران کند. من فکر نمی کنم که دولت نتانیاهو مایل باشد تنشی را که در زمان دولت اوباما ایجاد کردند در زمان دولت ترامپ نیز پیگیری کنند و به همین خاطر احتمالا شاهد یک سری مصالحه بین ایالات متحده و اسرائیل در مورد مسائلی مانند آنچه در غزه، لبنان و سوریه رخ می دهد باشیم.
با این حال ترامپ رئیس جمهوری است که دوست ندارد اسرائیل به او امر و نهی کند و به احتمال زیاد با فشارهای وارده از جانب اسرائیل مخالفت کند. دولت جدید آمریکا همچنین، در کنگره دارای قدرت بسیار زیادی در میان جمهوری خواهان خواهد بود. آخرین باری که توافق بین ایالات متحده و ایران در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما به شکل گرفت، مقاومت زیادی در کنگره آمریکا وجود داشت زیرا آنها اساساً در آن زمان به دنبال تامین منافع اسرائیل بودند.
اکنون با توجه به اینکه وفاداری به دونالد ترامپ اولویت شماره یک جمهوری‌خواهان است، اگر توافقی از سوی ترامپ پیش برده شود، احتمالاً با مخالفت کمتری از طرف جمهوری‌خواهان مواجه شود و همچنین دموکرات‌هایی که علاقه‌مند به تنش با ایران نیستند، مقاومت کمتری نسبت به توافق احتمالی خواهند کرد. در طرف ایران هم باید مدیریت روابط با روسیه وجود داشته باشد.
ایده های تیم های مذاکره کننده در حال حاضر بسیار متفاوت با زمان توافق اولیه است. آیا ایران قصد دارد دستور کار سختگیرانه‌ای را پیش ببرد و این بار مذاکرات بسیار سخت‌تری را آغاز کند؟
نگاه ایرانی ها به واشنگتن تا ببینند چه موضعی خواهد داشت، آیا بازگشت فشار حداکثری را اجرا می کنند یا می خواهند به یک توافق واقعی با ایران برسند.حسن احمدیان: ایران پس از برجام هرگز در مورد مذاکره با غرب خط مشی سختگیرانه ای نداشته است. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران بسیار عملگرا است و من فکر می کنم این همان چیزی است که باعث حرکت رو به جلو می شود. من فکر نمی‌کنم ایرانی‌ها هیچ موضع سختگیرانه ای داشته باشند و تا کنون هم نداشته اند، اساساً آنها می‌گفتند که برجام مبنای هر تعامل جدید است و اکنون فکر می‌کنم مبنایی برای تعامل مجدد خواهد بود. اما در عین حال یک دست صدا ندارد، طرف دیگری وجود دارد که ایالات متحده است، ایرانی ها به واشنگتن چشم دوخته اند تا ببینند چه موضعی خواهد داشت و چه سیاستی را انتخاب می کند. آیا بازگشت فشار حداکثری را اجرا می کنند یا می خواهند به یک توافق واقعی با ایران برسند که البته مسائل دیگر از جمله اسرائیل، اوکراین و موارد دیگر در اینجا مطرح است.
آیا فکر می‌کنید معامله آسانی وجود خواهد داشت یا این توافق سالها طول می کشد؟
تریتا پارسی: به نظر من اصلا آسان نیست و خیلی پیچیده خواهد بود. با این حال، من فکر می کنم که می توان بر روی یک چارچوب یا نقشه راه بر یک مبنای زمانی نسبتاً کوتاه توافق کرد و از آنجا به بعد، بررسی شود که آیا می توان آن را با تمام جزئیات که برای رسیدن به آن لازم است اجرا کرد. توافق بر سر یک چنین نقشه راه یا چارچوبی به خودی خود می تواند بسیار ارزشمند باشد زیرا اساساً می تواند تشدید تنش را متوقف کند و مانع افزایش درگیری برای دستیابی به یک چارچوب برای رسیدن به یک توافق نهای باشد. با توجه به این واقعیت که منطقه در آستانه انفجار است و آنچه اسرائیلی‌ها در لبنان، غزه و به طور فزاینده‌ای در سوریه انجام داده اند و همچنین حملات یمنی ها به اسرائیل، خطر جنگ بزرگ‌تر را با رسیدن به یک توافق بر سر یک چارچوب مشخص کاهش می دهد و مانع تشدید تنش ها در منطقه می شود و این به خودی خود بسیار ارزشمند است و من فکر می‌کنم می‌توان در کوتاه‌مدت به آن دست یافت.
دور جدید گفت‌و‌گو‌ی ایران و اروپا بدون آمریکا نتیجه می‌دهد؟
با توجه به مباحث مطرح شده از سوی طرفین در دور اول گفتگوها، چهار موضوع اصلی، چالش‌های مربوط به روابط دوجانبه، مسائل مرتبط با تحریم‌ها، هسته‌ای و برجام، و دو جنگ اوکراین و غزه مطرح هستند.
کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه اخیرا اعلام کرده است که ۱۳ ژانویه (۲۴ دی) به عنوان تاریخ جدید گفت‌و‌گو‌های ایران و سه کشور اروپایی در ژنو انتخاب شده است.
غریب آبادی ادامه داد: ما الان به دنبال پیش‌بینی نیستیم، همانطور که قبلاً هم گفتیم آنچه در جریان است گفتگوست و مذاکره نیست.
غریب آبادی افزود: برای تبیین موضوعات و رایزنی‌های بیشتر است که اگر قرار است مذاکراتی شکل بگیرد در چه چهارچوبی و با چه روشی باشد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در این خصوص گفته است: گفت‌و‌گو‌های میان ایران و سه کشور اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و انگلستان با توافق طرفین ادامه خواهد داشت و در نشست اول توافق شد با همان محتوا و جنس در قالب گفت‌و‌گو و نه مذاکره نشست دیگری برگزار شود. هم در خصوص موضوعات دو طرفه، هم در خصوص مسائل منطقه‌ای و همچنین هسته‌ای بحث و تبادل نظر شده و میشود و نشست بعدی نیز در هفته آخر دی ماه احتمالا برگزار می‌شود.
ایران در شرایطی از آغاز دور تازه گفت‌و‌گو‌ها با قدرت‌های اروپایی خبر داد که تروئیکای اروپایی اخیرا برای فعال کردن مکانیسم ماشه در چارچوب برجام به منظور «بازگشت فوری» همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران اعلام آمادگی کرده بودند ایران در شرایطی از آغاز دور تازه گفت‌و‌گو‌ها با قدرت‌های اروپایی خبر داد که تروئیکای اروپایی اخیرا برای فعال کردن مکانیسم ماشه در چارچوب برجام به منظور «بازگشت فوری» همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران اعلام آمادگی کرده بودند. این اعلام آمادگی پس از آن صورت گرفت که گزارش‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از افزایش غیرمجاز سطح ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص ۶۰ درصدی نزد تهران خبر داد.
این در حالی است که عباس عراقچی وزیر خارجه ایران تاکید کرده بود: اگر «اسنپ بک» اتفاق بیفتد، با بحران مواجه می‌شویم. اگر این اتفاق بیفتد، فکر می‌کنم همه متقاعد می‌شوند که ما در مسیر اشتباهی رفته‌ایم، بنابراین باید مسیر را تغییر دهیم. معتقدم اگر اسنپ بک اتفاق بیفتد، با بحران مواجه می‌شویم. دور پیشین گفت‌و‌گو‌های تازۀ ایران و قدرت‌های اروپایی، حدود یک ماه پیش و یک هفته پس از تصویب قطعنامۀ جدید و تنبیهی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران در ژنو برگزار شده بود.
پس از در دور قبلی گفت‌و‌گو‌های ایران و تروئیکای اروپایی در ژنو، کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه ایران در حساب رسمی خود در برنامه ایکس نوشت: دور دیگری از گفت‌و‌گو‌ها با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس برگزار شد. آخرین تحولات دوجانبه، منطقه‌ای و بین المللی، بویژه مباحث هسته‌ای و رفع تحریم، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت.
وی افزود: ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهد هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌و‌گو و تعامل است.
روز قبل از شروع دور اول گفتگوی ایران و تروئیکای اروپایی نیز هیات ایرانی با «انریکه مورا»، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو سوئیس دیدار و رایزنی کرده بودند. غریب آبادی در این خصوص نوشته بود: «با انریکه مورا گفتگوی صریحی در مورد طیفی از موضوعات و همچنین چشم انداز مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم در پرتو تحولات جدید داشتیم.
به مورا گفته شد اتحادیه اروپا باید دست از رفتار خودبینانه و غیرمسئولانه خود در قبال موضوعات و چالش‌های این قاره و مسائل بین‌المللی بردارد؛ اروپا نباید مشکلات و اشتباهات خودش، از جمله در رابطه با منازعه اوکراین، را با درگیر کردن دیگران فرافکنی کند.
اروپا با رفتار همدستانه‌ای که به‌ویژه سه کشور مهم آن در قبال نسل‌کشی در غزه داشته‌اند، اکنون هیچ جایگاه اخلاقی برای نصیحت‌کردن دیگران در مورد حقوق بشر ندارد.»
معاون وزیر خارجه در پایان تاکید کرد: «اروپا در موضوع هسته‌ای ایران نیز به دلیل عدم برخورداری از روحیه مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس لازم، مدت‌ها است از بازیگری تاثیرگذار فاصله گرفته است. اروپا نیازمند خودبازیابی است.»
با توجه به مباحث مطرح شده از سوی طرفین در دور اول گفتگوها، چهار موضوع اصلی، چالش‌های مربوط به روابط دوجانبه، مسائل مرتبط با تحریم‌ها، هسته‌ای و برجام، و دو جنگ اوکراین و غزه مطرح هستند
با توجه به مباحث مطرح شده از سوی طرفین در دور اول گفتگوها، چهار موضوع اصلی، چالش‌های مربوط به روابط دوجانبه، مسائل مرتبط با تحریم‌ها، هسته‌ای و برجام، و دو جنگ اوکراین و غزه مطرح هستند.
در حال حاضر موضوع جنگ اوکراین و کمک‌های ادعایی ایران به روسیه مهمترین دغدغه اروپا در گفت‌و‌گو با ایران است. همچنین جنگ غزه نگرانی دیگر اروپا است. ترامپ وعده داده که جنگ اوکراین را سریعا حل و فصل خواهد کرد و گشایش‌هایی نیز با آمدن وی در جنگ غزه حاصل خواهد شد و چه بسا قبل از به قدرت رسیدن او شاهد آتش بس در غزه باشیم.
این مسائل می‌تواند موضوعات مورد چالش ایران و اروپا را نیز کمتر کند و دو طرف می‌توانند تمرکز بیشتری روی روابط دوجانبه و حل‌وفصل مسائل مرتبط با آن بگذارند.
با توجه به اظهارات غریب آبادی هنوز جارچوب مشخصی برای مذاکرات تعیین نشده است لذا ایران مایل نیست چارچوب فعلی که مسائل مختلف در آن مطرح است را ذیل یک مذاکره رسمی طبقه بندی کند.
بر همین اساس، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران گفت‌و‌گو‌های دور اول ایران و تروئیکای اروپایی را به «طوفان فکری» تعبیر کرده بود. وی در این زمینه گفته بود: دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در ژنو در روز جمعه در حقیقت یک جلسه طوفان فکری است تا ببینیم آیا واقعاً راهی برای خروج از وضعیت فعلی وجود دارد یا خیر.
وی اظهار داشته بود: اگر غرب تهدید به اعمال مجدد همه تحریم‌های سازمان ملل متحد را ادامه دهد، احتمالاً بحث هسته‌ای در داخل ایران به سمت در اختیار داشتن تسلیحات (هسته‌ای) گرایش پیدا خواهد کرد. ایران پیشتر نیز توانایی و دانش ساخت سلاح هسته‌ای را داشته، اما این موضوع بخشی از راهبرد امنیتی این کشور را تشکیل نمی‌دهند.
همچنین ایران همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی در قالب توافق مارس ۲۰۲۳ که دغدغه طرف اروپایی است را منوط به گفت‌و‌گو‌ها با دولت ترامپ می‌داند. ایران تعهدات ذیل توافق مارس ۲۰۲۳ را فراتر از تعهدات پادمانی خود می‌داند.
بر این اساس گفت‌و‌گو‌های ایران با طرف اروپایی زمانی می‌تواند به نتیجه مطلوب برسد که ایران و آمریکا به توافقی رسیده باشند. از سوی دیگر طرف اروپایی می‌خواهد در گفتگوی احتمالی ایران و آمریکا اهرمی در اختیار داشته باشد
بر این اساس گفت‌و‌گو‌های ایران با طرف اروپایی زمانی می‌تواند به نتیجه مطلوب برسد که ایران و آمریکا به توافقی رسیده باشند. از سوی دیگر طرف اروپایی می‌خواهد در گفتگوی احتمالی ایران و آمریکا اهرمی در اختیار داشته باشد.
«طارق رئوف» رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی و رئیس برنامه خلع سلاح، کنترل سلاح و عدم اشاعه موسسه صلح استکهلم (سیپری) حتی معتقد است مطرح کردن فعال سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی یک اهرم فشار است. به اعتقاد وی:  تروئیکای اروپایی می‌خواهد دست‌های ترامپ را با بازگرداندن «مکانیسم ماشه» که باعث واکنش تهران می‌شود، ببندند.
سیدحسین موسویان دیپلمات پیشین ایران و محقق کنونی دانشگاه پرینستون آمریکا در این زمینه می‌گوید: آغاز مذاکرات جدید بین ایران و سه کشور اروپایی گامی مثبت و ضروری است، اما در غیاب ایالات متحده، هیچ توافقی ممکن نخواهد بود. تنها راه خروج از بحران فعلی بستگی به نحوه تعامل ایالات متحده و ایران در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ دارد. اگر ترامپ به سیاست قبلی خود یعنی «فشار حداکثری» بازگردد و رویارویی‌های نظامی اسرائیل و ایران ادامه یابد، احتمالاً ایران از مرز خواهد گذشت و از آستانه توانمندی هسته‌ای به سمت ساخت سلاح‌های هسته‌ای حرکت خواهد کرد.
عباس عراقچی همچنین در دیدار وزیر خارجه عمان بر «کانال سوئیس» تاکید کرده است که نشاندهنده این است که ایران مایل است گفت‌و‌گو با دولت ترامپ از کانال فوری‌تر و مستقیم تری برقرار شود.
وی همچنین در مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی‌سی‌تی‌وی چین گفته است: ما برای ازسرگیری مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای ایران آمادگی داریم. ما همچنان آمادگی داریم وارد مذاکرات سازنده و بدون تاخیر در خصوص برنامه هسته‌ای خود شویم؛ مذاکراتی که با هدف رسیدن به یک توافق باشد. فرمولی که از نظر ما وجود دارد، همان فرمول سابق برجام است یعنی اعتمادسازی درباره برنامه هسته‌ای ایران در مقابلِ رفع تحریم‌ها. ما بر همین مبنا آمادگی مذاکره را داریم.
وی همچنین گفته است: در مورد آمریکا طبیعی است که دولت جدید باید سیاست خودش را تدوین کند و ما بر اساس آن تصمیم خواهیم گرفت. چین و روسیه ۲ عضو موثر مذاکرات در گذشته بودند و از نظر جمهوری اسلامی ایران همچنان باید به نقش سازنده خود در این مذاکرات ادامه دهند. این خواسته و اراده ماست.
مذاکرات بر کاهش مشکلات اقتصادی چقدر موثر است؟
یک استاد دانشگاه تهران رویکرد ایران به مذاکره و گفت وگو با اروپا را مهم ارزیابی کرد و گفت: مذاکره ایران با سه کشور مهم اروپایی شامل آلمان، انگلیس و فرانسه می تواند در روند کاهشی مشکلات اقتصادی تاثیرگذار باشد.
محمد خوش چهره، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران به تقلای برخی از نمایندگان مجلس برای استیضاح عبدالناصر همتی وزیر اقتصاد کابینه مسعود پزشکیان، واکنش نشان داد و اظهار داشت:اختلالات حوزه اقتصادی -که خیلی هم جدی است-به عملکرد یک نفر یا دو نفر ربطی پیدا نمی کند. بلکه باید به این نکته توجه کرد که مدیریت اقتصاد کلان در ایران دستِ وزیر اقتصاد نیست. بنابراین صرفا استیضاح وزیر اقتصاد به صلاح نیست. از طرفی در مدیریت بازارها بانک مرکزی سهم بیشتری دارد.
وی گفت: شرایط اقتصادی ارتباط مستقیمی به سیاست های پولی، مالی، ارز، تجاری دارد که حوزه های کارکرد اقتصادی به شمار می روند.‌ اما اینکه برای آرامش بخشی به بازار و کنترل جوِ جامعه وزیر اقتصاد را استیضاح کنیم نمی تواند روندی منطقی و کارشناسی باشد. زیرا نه‌تنها هیچ منفعتی ندارد، بلکه تبعات منفی زیادی دارد.
محتوای بسته اقتصادی اروپا برای ایران چه خواهد بود؟
خوش چهره در بخش دیگری از گفت وگوی خود به وضعیت نابسامان بازار ارز و سکه اشاره کرد و افزود: دلیل اصلی اینکه بازار ارز نوسان شدیدی دارد، به‌طوریکه کانال هشتاد هزار تومانی دلار هم عادی و طبیعی شده است و اقلام مصرفی روز به روز گران‌تر می‌شود، تحریم‌های یکجانبه آمریکا و هم‌پیمان آمریکا است که رسماً مناسبات تجاری ایران را قفل کرده اند و کل ساختار اقتصادی را تحت‌ تأثیر خود قرار داده است. بنابراین نظام حکمرانی باید تدبیری بیاندیشد تا با تعاملی توأم با حفظ منافع ملی مقدمات گره‌گشایی اقتصادی را مهیا کنند.
وی رویکرد ایران به مذاکره و گفت وگو با اروپا را مهم ارزیابی کرد و گفت: مذاکره ایران با سه کشور مهم اروپایی شامل آلمان، انگلیس و فرانسه می تواند در روند کاهشی مشکلات اقتصادی تاثیرگذار باشد. اگر بتوانیم با اروپا به تعامل برسیم، حتما در وضعیت اقتصادی کشور گره گشایی صورت می گیرد.