رویکرد تقابلی اروپا در قبال ایران

 آریان سلیمی- انگلیس، فرانسه و آلمان در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند «در صورت لزوم» از مکانیسم ماشه علیه ایران استفاده خواهند کرد.
 در ادامه اظهارات ضد ایرانی کشورهای اروپایی، انگلیس، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند که آماده‌اند تا «در صورت لزوم» تمام تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگردانند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، سفیران این سه کشور در سازمان ملل طی نامه‌ای به شورای امنیت در ۶ دسامبر مدعی شدند: «ایران باید برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد تا فضای سیاسی مساعد برای پیشرفت معنادار و راه‌حلی از طریق مذاکره را ایجاد کند.»سه کشور اروپایی افزودند «ما عزم خود را برای استفاده از تمام ابزار دیپلماتیک به منظور ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، از جمله با استفاده از اسنپ‌بک در صورت لزوم تکرار می‌کنیم.»
این اظهارات در حالی مطرح شده است که پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، تحریم‌های ثانویه این کشور بار دیگر علیه ایران اعمال شد و عملاً فرصت استفاده ایران از مزایای توافق برجام از بین رفت.
پیش از این نیز سه کشور اروپایی در بیانه‌ای مشترک اقدامات هسته‌ای ایران را محکوم کرده بودند.
فرایند موسوم به اسنپ‌بک (Snapback) یا همان مکانیسم ماشه بخشی از توافق برجام است که طی آن به کشورهای عضو اجازه داده شده تا در صورتی که ایران را ناقض برجام تشخیص دادند، روند بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه آن را آغاز کنند.
مکانیسم ماشه تا ۱۸ اکتبر سال آینده معتبر است و پس از آن کشورهای عضو برجام اجازه استفاده از آن را نخواهند داشت.
پیش از این امیر سعید ایروانی، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل ضمن رد ادعاهای سه کشور اروپایی تأکید کرد که هرگونه تهدید به اجرای مکانیسم ماشه نه تنها سازنده نیست،‌ بلکه با واکنش قاطع ایران مواجه خواهد بود.
پاسخ قاطع ایران در صورت تهدید به اجرای مکانیسم ماشه
امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد درباره اتهامات سه کشور اروپایی علیه ایران درباره قطعنامه ۲۲۳۱، به آنتونیو گوترش دبیرکل و لیندا تامس گرینفیلد، رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد نامه نوشت.
در این نامه آمده است: متعاقب دستور دولت متبوعم و پیرو مکاتبه مورخ ۲ دسامبر ۲۰۲۴، نامه حاضر در پاسخ به مکاتبه مشترک مورخ ۶ دسامبر ۲۰۲۴ نمایندگان دائم فرانسه، آلمان و بریتانیا به دبیرکل سازمان ملل متحد ارسال می‌شود. در این نامه، این سه کشور بار دیگر از نقض مداوم تعهدات خود چشم‌پوشی کرده و به‌طور بی‌اساس جمهوری اسلامی ایران را به عدم پایبندی به تعهدات خود تحت برجام و ادعای نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت متهم کرده‌اند.
وی افزوده است: جمهوری اسلامی ایران به‌طور قاطع ادعا‌های مطرح شده در نامه سه کشور مبنی بر عدم پایبندی ایران به تعهدات خود ذیل برجام را رد می‌کند. هرگونه ادعا در مورد اجرای تعهدات ایران تحت برجام، هنگامی که خارج از چارچوب خروج کامل ایالات متحده مورد بحث قرار گیرد، اساساً اشتباه است. چنین ادعایی تلاش‌های مداوم ایران برای حفظ توافق مزبور علی‌رغم تحریکات و نقض‌های مداوم ایالات متحده و سه کشور و اتحادیه اروپا را نادیده گرفته و آن را به ادعایی دلبخواهی و فاقد اعتبار تبدیل می‌کند.
تحت شدیدترین اقدامات راستی‌آزمایی و نظارت آژانس قرار داشتیم
در این نامه آمده است: همان‌طور که در نامه ایران مورخ ۲ دسامبر ۲۰۲۴ مورد تأکید قرار گرفت، ریشه وضعیت کنونی برجام، خروج یک‌جانبه ایالات متحده در می ۲۰۱۸ و ناتوانی متعاقب سه کشور اتحادیه اروپا در عمل به تعهدات خود تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است. ایالات متحده با خروج از این توافق، که نقض آشکار تعهدات خود بود، نه تنها اساس برجام را تضعیف کرد، بلکه تحریم‌های غیرقانونی و فلج‌کننده‌ای را بر ایران اعمال کر‌د. تحریم‌هایی که آشکارا با توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ مغایرت داشت. سه کشور در حالی که ادعای پایبندی به تعهدات خود را دارد، در اتخاذ اقدامات مؤثر برای کاهش اثرات این تحریم‌های غیرقانونی و تضمین بهره‌مندی ایران از منافع تضمین‌شده ذیل این توافق، ناکام مانده‌اند.
در نامه مذکور عنوان شده است: ارجاع سه کشور به گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، زمینه کامل را منعکس نکرده و درک نادرستی از پایبندی ایران ارائه می‌دهد. همکاری ایران با آژانس همواره شفاف بوده است، حتی در شرایط فشار‌های خارجی نظیر تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده و عدم اقدام سه کشور که چالش‌های بی‌سابقه‌ای ایجاد کرده است. ایران تاکنون تحت شدیدترین اقدامات راستی‌آزمایی و نظارت آژانس قرار داشته است.
ایروانی در این نامه تصریح کرده است: اقدامات جبرانی ایران برگشت‌پذیر بوده و مستقیماً با اصل تقابل در برجام مرتبط بوده است. بنابراین، ادعای «عدم پایبندی» ایران در حالی که از ناکامی‌های خود سه کشور در عمل به تعهداتشان چشم‌پوشی می‌کنند، غیرصادقانه و ریاکارانه است.
اقدام غیرمنطقی و غیرقابل قبول سه کشور
در نامه فوق آمده است: استناد سه کشور به سازوکار حل اختلاف برجام با اشاره به نامه مورخ ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰ در واکنش به اقدامات جبرانی ایران از مه ۲۰۱۹ به بعد، بی‌ربط است. این اقدام، که شکایات مشروع ایران ذیل بند ۳۶ را نادیده گرفته است، نه به‌عنوان اقدامی در چارچوب حسن نیت، بلکه به‌عنوان یک مانور سیاسی با هدف منحرف کردن توجه از عدم پایبندی خودشان تلقی می‌شود. تصمیم ایران برای توقف اجرای تعهدات خود، در واکنش به خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های غیرقانونی آن، پاسخی قانونی و مشروع بر اساس حقوق ایران تحت بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام بوده است. بنابراین، تلاش سه کشور برای توجیه امتناع از عمل به تعهدات مربوط به روز انتقال به‌عنوان واکنشی به اقدامات جبرانی قانونی ایران، کاملاً غیرمنطقی و غیرقابل‌قبول است.
نماینده ایران در سازمان ملل در این نامه عنوان کرده است: امتناع سه کشور از لغو تحریم‌ها در روز موسوم به «انتقال» (اکتبر ۲۰۲۳) و اعمال تحریم‌های جدید در سال ۲۰۲۴ با بهانه‌های نامرتبط، نقض آشکار تعهدات آنها ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است. ادعای اینکه این تحریم‌ها «کاملاً جدا از برجام» هستند، از لحاظ قانونی بی‌اساس و غیرواقعی است.
قطعنامه ۲۲۳۱ به‌صراحت از همه اعضای برجام می‌خواهد که از اقداماتی که اهداف توافق را تضعیف می‌کند خودداری کنند.
واکنش قاطع ایران به هرگونه تهدید به اجرای مکانیسم ماشه
این نامه می‌افزاید: ادعای سه کشور مبنی بر اینکه ایران «فرصت‌ها را در سال ۲۰۲۲ از دست داد» نادرست بوده و واقعیت مذاکرات را نادیده می‌گیرد. ایران با حسن نیت در مذاکرات وین شرکت کرده و انعطاف‌پذیری قابل‌توجهی برای دستیابی به یک توافق متوازن نشان داده است.
در نامه مذکور عنوان شده است: ایران همچنان به تعهدات خود تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند است که حق انکارناپذیر همه اعضا برای توسعه، تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز را تضمین می‌کند. هرگونه تهدید به اجرای «مکانیسم ماشه» نه تنها سازنده نیست، بلکه با واکنش قاطع ایران مواجه خواهد شد.
در پایان این نامه آمده است: ایران متعهد به تعامل با حسن نیت و بررسی همه مسیر‌های دیپلماتیک برای پرداختن به چالش‌های مشترک است. با این حال، سه کشور باید به این واقعیت اذعان کند که دیپلماسی معنادار مستلزم تقابل واقعی و احترام به تعهدات است.
مسکو: استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران غیرمسئولانه است
سفیر روسیه در سازمان ملل، پیشنهاد تروئیکای اروپا در خصوص احتمال استفاده از مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی را غیرمسئولانه توصیف کرد.
خبرگزاری رویترز گزارش کرد که سفیر روسیه در سازمان ملل واسیلی نبنزیا در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل آنتونیو گوترش، تصریح کرده است که انگلیس، آلمان و فرانسه حق استناد به «مکانیسم ماشه» به منظور وضع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی را ندارند.
طبق این گزارش، نبنزیا همچنین تاکید کرده است که غیرمسئولانه است که سه کشور اروپایی (تروئیکای اروپا) پیشنهاد احتمال استفاده از مکانیسم ماشه را مطرح کرده‌اند.
رویترز ادامه داد که گوترش نیز در گزارش 6 ماهه خود به شورای امنیت در خصوص اجرای قطعنامه 2015 هشدار داد با توجه به وخامت اوضاع در سراسر غرب آسیا، «نیاز حیاتی به راه حل صلح آمیز برای موضوع هسته ای ایران» وجود دارد.
رویکرد تقابلی ۳ کشور اروپایی در قبال ایران در ماه گذشته
در حالی که ۳ کشور اروپایی عضو برجام همچنان به رویکرد تقابلی خود در قبال ایران ادامه می‌دهند و ضمن صدور قطعنامه ضدایرانی اخیر در آژانس، بیانیه‌هایی تحریک‌آمیز هم صادر می‌کنند، مقامات ایرانی به صراحت اعلام کرده‌اند به هر گونه تقابل پاسخ قاطع خواهند داد.
گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس؛ اول آذرماه سال‌جاری و با وجود سفری که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران داشت و به اذعان او و مقامات ایرانی، توافقاتی شفاهی برای حل مسائل بین ایران و آژانس حاصل شد، قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی علیه ایران در نشست شورای حکام آژانس با ۱۹ رای موافق، ۱۲ رأی ممتنع و سه رأی منفی چین، روسیه و بورکینافاسو، به تصویب رسید. چهارمین قطعنامه‌ای که بعد از برجام در شورای حکام به تصویب رسید و دومین قطعنامه در سال‌جاری خورشیدی.
ایران که پیش از آن نسبت به صدور قطعنامه هشدار و اعلام کرده بود که اتخاذ هرگونه اقدام تقابلی و سوءاستفاده از شورای حکام آژانس برای پیشبرد اهداف نامشروع و سیاسی، با پاسخ متقابل ایران مواجه خواهد شد، در واکنش اقدام به گازدهی و راه‌اندازی مجموعه‌ معتنابهی از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته کرد.
در همین خصوص نیز بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در این باره در گفت‌وگویی تلویزیونی گفت: در بازدید گروسی از نطنز و فردو به وی گفته شد که ظرفیت صنعتی هزاران ماشین نصب شده در صورت رویکرد تقابلی سه کشور اروپایی با تزریق گاز فعال می‌شود و تا ۴ یا ۶ ماه آینده با فعال شدن هزاران ماشین جدید سرعت غنی‌سازی افزایش می‌یابد. با به‌کارگیری انواع ماشین‌های پیشرفته ظرفیت غنی‌سازی را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهیم و همچنین سرعت تحقیق و توسعه صنعتی نیز افزایش می‌یابد.
افزایش ظرفیت غنی‌سازی ۶۰ درصدی در گزارش اخیر گروسی مورد تأیید قرار گرفت و عنوان شد که ایران فعالیت‌های خود در حوزه غنی‌سازی اورانیوم را به شدت افزایش داده است. وی عنوان کرد: ایران قصد دارد ظرفیت تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصدی خود را از ۴.۷ کیلوگرم در ماه به بالغ بر ۳۴ کیلوگرم برساند.
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه هم ۱۷ آذرماه در این خصوص با یادآوری سفر گروسی به تهران و تفاهم‌های صورت‌ گرفته برای تقویت همکاری‌های فنی فیمابین ایران و آژانس، خاطرنشان کرد: آقای گروسی با ابتکارهایی به ایران آمده بود، اما این سه کشور اروپایی و آمریکا بودند که با دنبال کردن سیاست فشار و سوءاستفاده از شورای حکام، باعث بی‌نتیجه ماندن کوشش‌های مدیرکل شدند.
واکنش قاطع ایران به تهدید به اجرای مکانیسم ماشه
ششم دسامبر ۲۰۲۴ نمایندگان دائم فرانسه، آلمان و بریتانیا در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل متحد، ایران را به عدم پایبندی به تعهدات خود تحت برجام و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت متهم کردند. در همین خصوص نیز امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده دائم ایران در نامه‌ای به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل نوشت: ایران همچنان به تعهدات خود تحت پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند است که حق انکارناپذیر همه اعضا برای توسعه، تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز را تضمین می‌کند. هرگونه تهدید به اجرای «مکانیسم ماشه» نه تنها سازنده نیست، بلکه با واکنش قاطع ایران مواجه خواهد شد.
قبل از آن هم در اول آذرماه و پیش از صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس کاظم غریب‌آبادی معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران در گفت‌وگویی تلویزیونی اعلام کرد: ایران پیش‌ از این اعلام کرد که اگر اقدام به اسنپ بک کنند و قطعنامه‌ها و تحریم‌های شورای امنیت را برگردانند، پاسخ ایران بسیار صریح است. پاسخ ایران و رئیس‌جمهور اسبق ایران در نامه به سران سه کشور اروپایی که به‌ عنوان یک سند است، خروج از ان.پی.تی اعلام شد.
وی در پاسخ به این سؤال که به‌ محض اینکه مکانیسم ماشه فعال شود ما از ان.پی.تی خارج می‌شویم؟ افزود: این تصمیمی است که نظام گرفته و چندین سال قبل کتباً توسط رئیس‌جمهور ایران به آنها ابلاغ شده است.
تصمیم ایران همچنان پابرجاست
در تصمیم ایران در این خصوص تغییری رخ نداده است و آن تصمیم یعنی خروج از معاهده ان.پی.تی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه همچنان پابرجاست.
مکانیسم ماشه یا Snapback Mechanism و یا به عبارتی مکانیسم بازگشت خود‌ به‌ خودی تحریم‌ها یک فرآیند حل اختلاف و بازگرداندن تحریم‌هاست که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پیش‌بینی شده است. براساس این مکانیسم در صورتی که برجام از سوی ایران نقض شود، تحریم‌های بین‌المللی بدون نیاز به تأیید مجدد شورای امنیت باز می‌گردند.
ابراهیم رضایی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس ۱۴ آذرماه در تشریح جلسه مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی معاونان وزیر امور خارجه با اعضای این کمیسیون درباره گفت‌وگوی نهم آذرماه با سه کشور اروپایی گفت: تخت‌روانچی اعلام کرد که در این مرحله احساس کردیم که گفت‌وگو مفید است و راجع به مسائل مختلف اعم از موضوع هسته‌ای و مسائل فلسطین و لبنان صحبت کردیم و آن‌ها هم دغدغه خود در ارتباط با اوکراین را مطرح کردند. همچنین راجع به اقدامات متقابل ایران در صورت احیای اسنپ بک یکی از گزینه‌هایی را که مطرح کردیم خروج از ان.پی.تی بود و اینکه می‌توانیم از ان.پی.تی خارج شویم.
و باز هم بیانیه غیرسازنده
روز ۲۰ آذرماه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک ایران را به «تنش‌آفرینی هسته‌ای» متهم کردند. در این بیانیه آمده است: «ما گام‌های اخیر ایران در جهت توسعه برنامه هسته‌ای خود را محکوم می‌کنیم. به شدت از ایران می‌خواهیم این گام‌ها را به عقب برگرداند و فوراً تنش‌آفرینی هسته‌ای را متوقف کند.»
این بیانیه در حالی صادر شد که شب قبل از آن گروسی تلفنی با سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران تلفنی گفت‌وگو کرد و بر عزم آژانس برای تعامل جدی با ایران تأکید کرد و گفت که در چارچوب وظایف و اختیارات خود با سایر طرف‌ها نیز برای ایجاد فضای مناسب در جهت حل مسائل موجود رایزنی‌هایی صورت داده و خواهد داد.
عراقچی هم در این تماس تلفنی ضمن انتقاد شدید از اقدامات غیرسازنده برخی اعضای شورای حکام که منجر به ناکام ماندن تلاش‌های مدیرکل در سفر اخیر وی به تهران برای پیشرفت در مسیر حل مسائل پادمانی شد، تأکید کرد: جمهوری اسلامی ایران همانطور که در پاسخ قاطع به این قبیل اقدامات هیچ درنگی از خود نشان نداد، کماکان برای همکاری سازنده با آژانس در چارچوب تعریف شده فنی آمادگی و اراده دارد.
گروسی هم در این باره در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: گفت‌وگوی ضروری بین ایران و آژانس انرژی اتمی ادامه دارد.
به هرگونه رفتار تقابلی پاسخ می‌دهیم
بیانیه این سه کشور ۲۰ آذرماه با واکنش اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه روبرو شد. او با بیان اینکه فعال‌سازی شمار بیشتری از سانتریفیوژهای پیشرفته، در چارچوب حقوق مصرح اعضای ان‌.پی‌.تی و با اطلاع‌ و تحت نظارت آژانس انجام شده و با اشاره به نشست مورخ ۹ آذر ۱۴۰۳ با نمایندگان سه کشور اروپایی در ژنو، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران همچنان به تعامل سازنده مبتنی بر احترام متقابل باور دارد. در عین حال ایران به هرگونه رفتار تقابلی و غیرقانونی در چارچوب حقوق قانونی خود و به نحو مقتضی پاسخ می‌دهد. سخنگوی‌ وزارت خارجه ضمن تأکید بر اهمیت پایبندی متقابل به مسیر تعامل سازنده، به سه کشور اروپایی توصیه کرد که به جای صدور بیانیه‌های تحریک‌آمیز و غیرمفید در رابطه با فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، به علت و دلیل اصلی وضعیت موجود که ترکیبی از بدعهدی مستمر و سیاست غیرقانونی و ضد بشری فشار و تحریم علیه ملت ایران است، بپردازند.
مکانیسم ماشه چیست و چطور فعال می شود؟
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، شنبه ۲۶ آبان با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری به تشریح پرونده‌های جاری در حوزه سیاست خارجی پرداخت. عراقچی در بخشی از این برنامه به مکانیسم ماشه اشاره کرد و درباره امکان رفع نقص‌های برجام از‌جمله مکانسیم ماشه در توافق آینده با احتیاط بیان کرد «الان نمی‌توان پیش‌بینی کرد، چراکه مذاکرات جدید آغاز نشده است».
مکانیسم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها
مکانیسم ماشه (Trigger mechanism) در راستای حل‌اختلاف پیش بینی شده در برجام، فرآیندی است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. سازوکار ماشه یا سازوکار رسیدگی به اختلاف در برجام با اصرار آمریکایی‌ها در این توافق‌نامه گنجانده شده، تا به ادعای آنها، اگر ایران از برجام سرپیچی کرد، تحریم‌هایی بین‌المللی که با برجام، برچیده‌شده، دوباره بتوان بازگرداند یا بازگشت خودکار سریع اسنپ‌پک (Snapback) اتفاق می‌افتد.
سازوکار ماشه، که در بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام پیش‌بینی‌شده، هنگامی فعال می‌شود که یکی از طرف‌های برجام، اعتراض کند که طرف مقابل، به برجام متعهد نمانده است و باید این شکایت در کمیسیونی که در چارچوب برجام و با هدف نظارت بر اجرای آن تاسیس شده است بررسی شود. اگر در بازه زمانی ۳۵ روزه، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل و بررسی نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد. همچنین شاکی می‌تواند با آگاه‌سازی شورای امنیت سازمان ملل درباره حل نشدن موضوع شکایت، عدم اجرای چشمگیر آن را متضمن شود.
پس از آن، شورای امنیت نیز ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها قطعنامه صادر کند. اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این زمینه قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند.
به این ساز و کار، مکانیسم ماشه یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این ساز و کار، این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست بلکه «عدم بازگشت تحریم‌ها» قابلیت وتو دارد. یعنی رای گیری برای «بازگشت تحریم ها» انجام نمی‌شود بلکه برای «ادامه تعلیق تحریم ها» انجام می‌شود که حتی اگر شورا به آن رای ندهد، یک عضو دارای حق وتو می‌تواند رای را وتو کرده و عملا تحریم‌ها بازگردند.
به کار افتادن سازوکار حل اختلاف، یا مکانیسم ماشه، می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگرداند و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت بار دیگر برای همه کشور‌های عضو سازمان لازم‌الاجرا شود.
آیا آمریکا می‌تواند به لحاظ قانونی مکانیسم ماشه را فعال کند؟
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که هر کشور «شرکت‌کننده» در توافق هسته‌ای می‌تواند در صورتی که کشور دیگر را ناقض تعهد تشخیص داد، این مکانیسم را فعال کند. با این حال آمریکا و اروپا بر سر کشور «شرکت‌کننده» اختلاف نظر دارند. اروپا استدلال می‌کند که آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شده و به لحاظ قانونی دیگر «شرکت‌کننده» محسوب نمی‌شود. در نتیجه نمی‌تواند «ماشه» را فعال کند.
در سوی مقابل آمریکا می‌گوید که از برجام خارج شده است و نه از قطعنامه شورای امنیت. مقامات ایالات متحده و آمریکایی‌ها استدلال می‌کنند که در تصویب قطعنامه شورای امنیت به عنوان «شرکت‌کننده» حاضر بوده‌اند و از آن‌جا که این قطعنامه همچنان اجرایی تلقی می‌شود، می‌توانند مکانیسم ماشه را فعال کنند.
مکانیسم ماشه چه تحریم‌هایی را بازمی‌گرداند؟
با این مکانیسم تمامی قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت علیه ایران که از سال ۲۰۰۶ وضع شده و با برجام معلق شده بودند، بازمی‌گردند. در نتیجه این قطعنامه‌ها تمامی فعالیت‌های مرتبط با صنعت هسته‌ای ایران، شامل برنامه‌های تحقیق و توسعه، باید متوقف شوند. انتقال یا صادرات هرگونه اقلام مرتبط با سلاح هسته‌ای به ایران ممنوع خواهد شد، افراد و نهاد‌های درگیر در برنامه موشکی و هسته‌ای ایران در فهرست تحریم قرار خواهند گرفت و تحریم تسلیحاتی ایران از نو برقرار خواهد شد.
این قطعنامه‌ها همچنین از کشور‌های جهان می‌خواهند کشتی‌های باری از ایران یا به مقصد ایران را بازرسی کنند و محموله‌های غیرقانونی را ضبط کنند.
نحوه عملکرد مکانیزم ماشه
فرایند مکانیزم ماشه به صورت زیر طراحی شده است:
تشخیص نقض: اگر یکی از کشورهای عضو برجام معتقد باشد که ایران به تعهدات خود پایبند نیست، می‌تواند شکایت خود را به کمیسیون مشترک برجام ارائه دهد. این کمیسیون از نمایندگان ایران و کشورهای عضو تشکیل شده است.
حل اختلاف: پس از ثبت شکایت، کمیسیون مشترک ۱۵ روز فرصت دارد تا اختلاف را حل کند. این مدت می‌تواند با توافق طرفین تمدید شود.
ارجاع به شورای امنیت: اگر حل اختلاف در کمیسیون مشترک ممکن نشود، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده می‌شود.
تصمیم‌گیری شورای امنیت: در این مرحله، شورای امنیت باید در مورد ادامه تعلیق تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند. اگر قطعنامه‌ای برای تمدید تعلیق تحریم‌ها تصویب نشود (که نیاز به موافقت ۹ عضو و عدم وتوی اعضای دائم دارد)، تحریم‌های سازمان ملل به‌طور خودکار بازگردانده می‌شوند.
اهمیت حقوقی و سیاسی مکانیزم ماشه
مکانیزم ماشه ابزاری بی‌سابقه در نظام حقوق بین‌الملل است و از نظر حقوقی و سیاسی ویژگی‌های خاصی دارد:  بازگشت خودکار تحریم‌ها: یکی از جنبه‌های منحصر به فرد این مکانیزم، خودکار بودن بازگشت تحریم‌ها است. این بدان معناست که حتی اگر اکثریت اعضای شورای امنیت با بازگشت تحریم‌ها مخالف باشند، این مکانیزم همچنان اجرا می‌شود، مگر اینکه قطعنامه جدیدی برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب شود.
 جلوگیری از حق وتو: مکانیزم ماشه عملاً از حق وتوی اعضای دائم شورای امنیت جلوگیری می‌کند. برای مثال، اگر یکی از اعضای دائم (مانند روسیه یا چین) بخواهد بازگشت تحریم‌ها را متوقف کند، نمی‌تواند از حق وتوی خود استفاده کند.
 ابزار فشار سیاسی: این مکانیزم به کشورهای عضو برجام، به‌ویژه کشورهای غربی، ابزاری برای فشار بر ایران در صورت نقض تعهدات می‌دهد.
خروج آمریکا از برجام و مکانیزم ماشه
پس از خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۰ تلاش کرد از مکانیزم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استفاده کند. این اقدام به دلایل زیر بحث‌برانگیز شد:
 تفسیر حقوقی: سایر اعضای برجام، به‌ویژه اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه و آلمان، استدلال کردند که ایالات متحده پس از خروج از توافق دیگر نمی‌تواند از مکانیزم ماشه استفاده کند، زیرا دیگر عضو برجام محسوب نمی‌شود.
 انزوای سیاسی آمریکا: تلاش آمریکا برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه با مخالفت گسترده جامعه بین‌المللی مواجه شد. حتی متحدان نزدیک آمریکا نیز از این اقدام حمایت نکردند.
تأثیر مکانیزم ماشه بر روابط بین‌المللی
وجود مکانیزم ماشه در برجام تأثیرات قابل توجهی بر روابط بین‌المللی داشته است:
 افزایش تنش‌ها بین ایران و غرب: ایران این مکانیزم را به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار می‌بیند و در واکنش به تهدیدهای بازگشت تحریم‌ها، تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داده است.  چالش‌های حقوقی در شورای امنیت: این مکانیزم باعث ایجاد شکاف‌های حقوقی در تفسیر قطعنامه‌های شورای امنیت شده و قابلیت اجرایی آن مورد بحث قرار گرفته است.
 تقویت دیپلماسی: در عین حال، وجود مکانیزم ماشه کشورهای عضو را مجبور کرده است تا از طریق دیپلماسی و مذاکره به دنبال راه‌حل باشند و از توسل به اقدامات یک‌جانبه پرهیز کنند.
انتقادات و نقاط ضعف مکانیزم ماشه
مکانیزم ماشه به دلایل مختلف مورد انتقاد قرار گرفته است:
 ابهام در اجرا: نحوه اجرایی شدن این مکانیزم، به‌ویژه پس از خروج یکی از اعضای کلیدی مانند آمریکا، مورد اختلاف است.  تضعیف اعتماد: وجود چنین مکانیزمی باعث شده است ایران نسبت به نیت واقعی کشورهای غربی در برجام بدبین باشد.
 ایجاد بحران‌های جدید: استفاده از این مکانیزم می‌تواند تنش‌ها را افزایش داده و زمینه‌ساز بحران‌های جدید در منطقه خاورمیانه شود.
مکانیزم ماشه در برجام یک ابزار پیچیده و چندوجهی است که برای مدیریت تخلفات احتمالی در این توافق طراحی شده است. با این حال، این ابزار حقوقی و سیاسی به دلیل ابهام‌ها و تنش‌هایی که ایجاد کرده است، به یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز دیپلماسی بین‌المللی تبدیل شده است. موفقیت یا شکست این مکانیزم در عمل، نه تنها بر سرنوشت برجام بلکه بر معماری کلی نظام حقوقی و سیاسی بین‌الملل نیز تأثیرگذار خواهد بود.
چه باید کرد؟
اگر تحولات و شرایط را مرور کنیم، روندی که در دهه هشتاد رخ داد و سروکار ایران را به شورای امنیت انداخت بار دیگر در حال تکرار است. ایران در آغاز مسیر پرونده هسته‌ای ابتدا با آژانس طرف بود. به دنبال مناقشات میان دو طرف که با کلیدواژه گاهشمار برنامه هسته‌ای ایران در اینترنت قابل دسترسی است، این پرونده در نهایت از آژانس به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود. ارجاع به شورای امنیت در اوایل دوران محمود احمدی‌نژاد و مدیریت مذاکرات هسته‌ای از سوی علی لاریجانی اتفاق افتاد اما صدور قطعنامه‌های تحریمی شدید ذیل فصل هفتم در دوران مدیریت سعید جلیلی از ۱۳۸۶ آغاز شد. نتیجه این روند نیز مشخص است. در حال حاضر نیز روابط ایران و آژانس به دنبال تیرگی روابط میان ایران و اروپا پرفرازونشیب بوده و دو قطعنامه از سوی شورای حکام علیه ایران صادر شده. نشست فصلی آژانس فردا چهارشنبه ۲۰ نوامبر برگزار می‌شود و احتمال می‌رود که قطعنامه دیگری علیه ایران صادر شود. روندی که در دهه هشتاد طی شد، بار دیگر در مسیر تکرار است. با توجه به پیچیدگی وضعیت منطقه و جنگ اوکراین که بر اساس گفته وزیر خارجه، اروپایی‌ها آن را به این شکل می‌بینند: «برای اروپایی‌ها موضوع اوکراین موضوع جدی است و تقریباً می‌توان گفت پس از جنگ جهانی دوم برای اولین بار است که به اروپا به تعبیر آنها حمله شده است تجاوز صورت گرفته است.» در این شرایط ترامپ نیز بر سر کار آمده و وضعیت را پیچیده‌تر کرده است.
تقابل با آژانس دست ترامپ و تیم تندروی اطرافش را بازتر می‌کند
تحلیل‌گر مسائل بین الملل گفت: اتفاقات اخیر در شورای حکام فقط ظاهر موضوع است اما اگر به لایه درونی‌تر آن نگاه کنیم به این برمی‌گردد که برای فعال کردن مکانیسم ماشه، زمینه‌سازی صورت می‌گیرد. در قطعنامه ۲۲۳۱ در بند یازدهم مکانسیم ماشه پیش‌بینی شده و اعتبار آن ۲۶ مهر ۱۴۰۴ به پایان می‌رسد.
کوروش احمدی کارشناس مسائل بین‌الملل، در ارزیابی این موضوع که بعد از سفر آقای گروسی به تهران، این امیدواری به وجود آمد که روابط ایران با آژانس و همچنین اتحادیه اروپا به سمت کاهش تنش پیش برود اما حالا اینطور به نظر می‌رسد که قرار است شاهد صدور قطعنامه‌ای علیه ایران باشیم، گفت: در اسفند ۱۴۰۱ و در جریان سفر آقای گروسی به تهران بیانیه مشترکی به امضای طرفین رسید که حاوی نقشه راه برای همکاری طرفین بود. مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همیشه مدعی بودند که ایران به این نقشه راه عمل نکرده است و ایران هم در مقابل ملاحظاتی داشت و انتظاراتی که از آژانس داشته را مطرح کرده و در واقع آژانس را مقصر عدم پیشرفت اجرای آن بیانیه دانست.
وی افزود: یعنی مواردی مثل تعیین تکلیف دوربین‌های نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی، مسئله دادن ویزا به تعداد از بازرسان قدیمی و با تجربه آژانس که بتوانند بر برنامه اتمی هسته‌ای ایران نظارت کنند. تکلیف دو سایتی که آژانس مدعی پیدا کردن ذرات اورانیوم در آنها بوده که این دو سایت به عنوان محلی برای برنامه‌های هسته‌ای به سازمان انرژی اتمی اعلام نشده بود، جز مواردی است که مورد اختلاف قرار گرفته و آژانس مدعی شد که ایران در این زمینه همکاری نکرده و نهایتاً به بیانیه مشترک اسفند ۱۴۰۱ رسید که در یک سال و ۹ ماه گذشته آژانس انرژی اتمی می‌گوید کاری پیش نرفته است. ادعای آنها بر این است که در جریان سفر اخیر گروسی به تهران، صحبت از این موضوع شده که ایران گفته حاضر است غنی سازی ۶۰ درصد را در حد ۱۸۵ کیلوگرم متوقف و فریز کند و بیشتر از این فرآیند غنی‌سازی اورانیوم را انجام ندهد. این وضعیتی است که ما در حال حاضر در آن قرار داریم.
وی تصریح کرد: اما یک بعد آن جنبه سیاسی دارد. یعنی کشورهای اروپایی به همراه آمریکا معتقدند که ایران در این زمینه همکاری نکرده و در نتیجه به دنبال صدور قطعنامه هستند تا ایران را محکوم کنند. در عین حال از آژانس نیز خواستند که گزارش جامعی در مورد وضعیت برنامه هسته‌ای ایران ارائه کند. این اتفاق ظاهر موضوع است اما اگر به لایه درونی‌تر آن نگاه کنیم به این برمی‌گردد که برای فعال کردن مکانیسم ماشه، زمینه سازی صورت می‌گیرد. در قطعنامه ۲۲۳۱ در بند یازدهم مکانسیم ماشه پیش‌بینی شده و اعتبار آن ۲۶ مهر ۱۴۰۴ به پایان می‌رسد.
احمدی در ادامه گفت: بنابراین ۲۶ مهر ۱۴۰۴ آخرین فرصتی است که کشورهای عضو برجام امکان این را دارند تا اسنپ بک یا مکانیزم ماشه را فعال کنند. اگر این کار را انجام ندهند دیگر فرصتی برایشان وجود نخواهد داشت. بنابراین یک جدول زمانی شکل گرفته اگر از حالا بخواهیم آن را حساب کنیم ۱۱ ماه باقی مانده و اگر از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید حساب کنیم ۹ ماه وقت جهت مذاکره باقی مانده است. مطابق بند ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱، یک روند دو ماهه جهت فعال شدن مکانسیم ماشه و انجام قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران وجود دارد. بنابراین اگر غربی‌ها بخواهند برای فعال کردن مکانیزم ماشه اقدامی انجام دهند تا ۲۶ مرداد ماه زمان دارند. یعنی یک فرصت هفت ماهه از زمانی که ترامپ به کاخ سفید می‌رود تا ۲۶ مرداد وجود دارد. حالا باید دید آیا مذاکراتی در آن دوره شکل می‌گیرد یا خیر زیرا آقای عراقچی در مصاحبه اخیر خودشان گفتند شرایط بحرانی است.  وی تصریح کرد:‌ تروئیکای اروپایی به همراه آمریکا در حال کار بر روی آژانس هستند تا برای فعال کردن مکانیسم ماشه زمینه سازی کنند. این زمینه‌سازی نیز از نوامبر گذشته شروع شده، نامه‌ها و درخواست‌های مهمی به رئیس آژانس، مدیرکل آژانس و دبیرکل سازمان ملل نوشتند تا با صدور قطعنامه و گزارش جامع برنامه هسته‌ای ایران پرونده‌ای ایجاد کرده و تا قبل از ۲۶ مرداد درخواست فعال شدن مکانسیم ماشه را به شورای امنیت ارائه کنند تا بتوانند حداکثر حمایت از اعضای شورای امنیت را بگیرند.
احمدی در پاسخ به این سوال که اگر قطعنامه‌ای علیه ایران در جلسه شورای حکام صادر شود، جواب ایران چه خواهد بود، گفت: این سوال را باید مسئولین جواب دهند. اما امکاناتی وجود دارد که نسبت به صدور قطعنامه به آن واکنش نشان دهند. واکنش‌ها می‌تواند کاهش تعداد دوربین‌های فعال نظارتی آژانس باشد، کاهش تعداد بازرسان تا اخراج کلیه بازرسان، افزایش سطح حجم غنی‌سازی و در نهایت خروج از NPT می‌تواند جز اقدامات باشد که مسئولان ما انجام دهند. حالا بسته به آن اقدامات، مسئولان در حال فکر کردن به آن هستند اما باید این نکته را در نظر بگیرند که اگر مشکل ایران با آژانس حاد شود، با توجه به روی کار آمدن دونالد ترامپ، کار ما با آمریکا سخت‌تر خواهد شد و اعمال محدودیت بیشتر با آژانس می‌تواند دست ترامپ و تیم تندرویی که در اطراف خود شکل داده را بازتر کرده و اقدامات شدیدتری علیه ما انجام دهند. بنابراین مسئولان ما باید این مسائل را در نظر بگیرند.
وی در پاسخ به این سوال که بهترین کار برای خنثی‌سازی قطعنامه علیه ایران در شورای حکام چیست، گفت: از نظر من بهترین راه این است که باید از در مذاکره با آژانس وارد شویم تا سعی کنیم به راه حلی برسیم. با توجه به اختلافاتی که بین ایران و آژانس وجود دارد باید سعی کنند این مشکلات را برطرف کنند. یعنی تا به حال کار با تقابل به نتیجه‌ای نرسیده و با دورنمای روی کار آمدن دولت افراطی در آمریکا، تقابل با آژانس می‌تواند کار را سخت‌تر کند. زیرا ما در چند جبهه دیگر از جمله اسرائیل هم مواجه هستیم و تخریب رابطه با آژانس کار را بسیار سخت‌تر خواهد کرد و بنابراین راه سختگیری و تشدید اختلاف با آژانس نمی‌تواند راه درستی باشد.