سیاه و سفید یک جمعه وارداتی!

 معصومه چیذری- چندسالی است که «بلک فرایدی» یا همان جمعه سیاه تبدیل به دستاویزی برای آنلاین شاپ ها و فروشگاه های مختلف شده است و با قیمت های کذایی و غیرواقعی سعی در فریب خریداران داشته درحالی که خبری از تخفیف واقعی نیست و به نظر می رسد همه چیز یک بازی تبلیغاتی باشد. چند روز دیگر (۹ آذر) جمعه سیاه یا بلک فرایدی است و فروشگاه‌های آنلاین و مغازه دار‌ها با قیمت‌های غیرواقعی روی کالا‌ها از ۳۰ و گا‌ها تا ۹۰ درصد تخفیف گذاشته و کلاه گشادی بر سر خریداران می‌گذارند. چراکه بررسی های مصداقی نشان می دهد، این فروشندگان قبل از بلک فرایدی قیمت کالا‌های خود را افزایش داده و با نزدیک شدن به این روز به ظاهر قیمت‌ها را کاهش می‌دهند. این درحالی است که نظارتی هم در بازار آنلاین شاپ‌ها نیست و آنها دراین آب گل آلود حسابی ماهی صید می‌کنند.
بلک فرایدی یا جمعه سیاه، بزرگ‌ترین روز حراج در دنیاست. تمامی مردم می‌توانند در این روز به خرید رفته و از تخفیف‌های مختلفی که روی اجناس متفاوت گذاشته شده،  استفاده کنند. این روز آن‌قدر در دنیا معروف شده است که نام آن به گوش تمامی مردم در سراسر دنیا آشناست. شما هم حتما بارها اسم جمعه سیاه یا بلک فرایدی به گوشتان خورده است.
داستان بلک فرایدی یا همان جمعه سیاه معروف!
بلک فرایدی آخرین جمعه سال بعد از روز شکرگزاری در تقویم‌های میلادی است. در واقع در این روز خرده‌فروشان وسایل خود را برای فروش گذاشته و تقریباً تمامی مغازه‌ها و کسب‌وکارها در آمریکا و سایر کشورهای دنیا، روی اجناس خود تخفیف می‌گذارند. جمعه سیاه یا همان بلک فرایدی، به صورت غیر رسمی به عنوان روز خرید برای تعطیلات سال نو شناخته می‌شود. درگذشته این روز تنها روزی برای فروش اجناس خرده فروشان بود، اما امروزه فروشگاه‌های بزرگ و حتی آنلاین‌شاپ‌ها هم در این تخفیف‌ها شرکت می‌کنند.
چرا این جمعه، سیاه شد؟!
گرچه سال‎های سال است که جمعه‌ سیاه به خرید و حراج مفصل گره خورده اما اصل و ریشه آن به یک اتفاق عجیب برمی‌گردد. سقوط بازار طلا در ۲۴ سپتامبر سال ۱۸۶۹ در ایالات متحده که موجب هرج‌ومرج برای سرمایه داران وال‌استریت شد. ریشه کلمه سیاه هم به همین رسوایی برمی‌گردد و زندگی بسیاری که در این روز ویران شد. روزی که از آن به نام «جمعه سیاه» یا «بلک فرایدی» یاد شد.  ماجرا گذشت تا اینکه چند سال بعد و در سال ۱۹۶۱، پلیس فیلادلفیا جمعه ۲۹ نوامبر را به دلیل ازدحام و ترافیک خیابان‌ها برای خرید در این شهر «جمعه سیاه» نامید.
به مرور اما وضعیت تغییر کرد و جمعه سیاه یا بلک فرایدی مفهومی یکسان را در ذهن همه شکل داد؛ «فرصتی طلایی برای خرید» یا آغاز فصل خریدهای عید کریسمس و روزی شاد. روزی که فروشگاه‌ها شلوغ می‌شود و خیابان‌ها پرترافیک است و کسی هم این سیاهی را عبارتی منفی و یا نوعی تباهی نمی‌داند. روزی که دیگر رویدادی جهانی است و از آن به عنوان بزرگ‌ترین رویداد تخفیف‌ در خرید، حراج و پیشنهادهای ویژه برای مشتریان یاد می‌شود.
تلاش برای تغییر نام به بیگ فرایدی
در ابتدای راه اندازی، این روز برای پلیس‌های راهنمایی رانندگی خیلی روز سخت و کلافه‌کننده‌ای بود و در واقع می‌توان با قاطعیت گفت که عبارت بلک فرایدی یا جمعه سیاه برای آن‌ها بار منفی داشت. اما خرده‌فروشان که این روز را به‌عنوان بهترین روز سال می‌شناختند و می‌توانستند تمامی وسایل خود را به راحتی بفروشند، از این که یک اسم با بار منفی روی آن گذاشته شود استقبال نکردند. به همین دلیل هم شروع کردند به استفاده از کلمه بیگ فرایدی یا جمعه بزرگ. هر چند که این اسم خیلی تأثیرگذار نبود و روی زبان‌ها نیفتاد، اما باز هم باعث شد تا از بار منفی این کلمه کم شده و مردم به‌خاطر خرافات و سایر دلایل این چنینی، دست از خرید در این روز بر ندارند.
تخفیف جهانی!
ایده بلک فرایدی در دهه ۷۰ و ۸۰ هم ادامه داشت. در واقع در این دهه‌ها بود که این کلمه بر سر زبان تمامی مردم آمریکا افتاد و خرده فروشان و عمده فروشان همه از آن سود کردند. مردم همگی در همین روز برای خرید به بازارهای مختلف می‌رفتند و برای کریسمس و سال نو خرید می‌کردند.
رقابت بین فروشندگان کم‌کم شدت گرفت و اعمال تخفیف‌های عمده روز بلک فرایدی شروع شد. با شروع دهه ۹۰ و قدم‌گذاشتن به سال‌های ۲۰۰۰ به بعد، بلک فرایدی دیگر تنها یک رسم و یک روز برای خرید سال نو در آمریکا نبود. این عبارت در سطح جهانی معروف شد و فروشنده‌های سراسر دنیا در این روز روی اجناس خود تخفیف می‌گذاشتند تا فروش بیشتری داشته باشند.
چگونه جمعه سیاه تبدیل به نوامبر سیاه شد؟
در طی سالیان سال، محبوبیت جمعه سیاه رفته‌رفته بیشتر شد. با افزایش استقبال مردم از خرید در روز بلک فرایدی، رقابت بین فروشنده‌ها هم افزایش پیدا می‌کرد. دیگر رقابت اصلی تنها بر سر تخفیف گذاشتن بر روی اجناس نبود. این که چه فروشنده‌ای زودتر از همه تخفیف‌های بلک فرایدی خود را شروع کند هم اهمیت بسیار زیادی داشت. فروشگاه‌هایی مانند والمارت، تارگت، بست بای و بسیاری فروشگاه‌های بزرگ یا زنجیره‌ای دیگر، همگی به دنبال این بودند که تخفیف‌های خود را زودتر از رقیبان شروع کرده و مشتری‌های بیشتری را به سمت خود بکشند. در ابتدا این کار باعث شد که بلک فرایدی تبدیل به یک رویداد یک هفته ای شود و فروشگاه ها تا ۷ روز تخفیف به مشتریان خود می‌دادند.
اما رفته‌رفته روز شروع تخفیف‌های زودتر و زودتر شد. تا جایی که با شروع ماه نوامبر، تخفیف‌های بلک فرایدی هم در بسیاری از فروشگاه‌ها شروع می‌شدند.
شروع زودهنگام تخفیف‌ها و افزایش مدت‌زمان تخفیف بلک فرایدی، تنها به نفع فروشندگان نبود. بلکه خریداران و مشتری‌ها هم تا حدود بسیار زیادی از این موضوع استفاده می‌کردند.
به‌عنوان‌مثال دیگر هیچ فردی به‌خاطر ترس تمام‌شدن تخفیف‌ها، بی‌دقت خرید نمی‌کرد و خوب به جنسی که انتخاب می‌کرد توجه می‌کرد. همچنین به دلیل این که فرصت برای خرید زیاد بود، در یک روز ازدحام نمی‌شد و فضای بیشتری برای گشت‌وگذار وجود داشت. علاوه بر تمام این موضوعات، افراد فرصت بیشتری برای انتخاب و فکرکردن داشتند و می‌توانند چیزهای بیشتری برای تعطیلات سال نو بخرند.
جمعه سیاه و خرید آنلاین
در سال‌های ۲۰۰۰ به بعد، رفته رفته اینترنت به میان آمد و تکنولوژی با سرعت سرسام آوری پیشرفت کرد. پیشرفت تکنولوژی توانست بسیاری از سنت های قدیمی و نحوه زندگی مردم را تغییر بدهد. یکی از این موضوعات که دستخوش یک تغییر اساسی شد، خرید کردن بود. با روی کار آمدن درگاه های پرداخت آنلاین، امکان خرید اینترنتی برای افراد فراهم شد و این موضوع شیوه زندگی انسان ها را به کلی دگرگون کرد.
دیگر مردم ترجیح می دادند در خانه نشسته و هنگام تماشای تلویزیون با خانواده خریدهای خود را انجام بدهند. در این بازه زمانی حتی تخفیف های روز بلک فرایدی هم برای این که مردم را به فروشگاه ها بکشاند کافی نبود. بنابراین رقابت بر سر جذب مشتری بیشتر،ش به دنیای مجازی و خرید اینترنتی هم راه پیدا کرد.
بلک فرایدی در دنیای خرید اینترنتی هویت خود را تغییر داد و با نام دوشنبه سایبری یا سایبر ماندی شناخته شد. در این روز که آخرین دوشنبه بعد از روز شکرگزاری است، تمامی فروشگاه های آنلاین روی اجناس خود تخفیف می گذارند و مشتریان می توانند به راحتی از تخفیف های جمعه سیاه در خرید آنلاین خود هم استفاده کنند.
جمعه سیاه و دردسرهای عجیب
البته که جمعه سیاه در کشورهای غربی و حجم خریداران فروشگاه‌ها و ازدحام آنها گاهی مصیبت هم به همراه داشته است. تا جاییکه گفته می‌شود در سال 2010 در فروشگاه زنجیره‌ای وال مارت درگیری‌های خریداران به کشته شدن 10 نفر و مصدوم شدن 111 نفر منجر شده است. پیش از آن و در سال  ۲۰۰۸ هم یک نگهبان فروشگاه وال مارت زیر پای هجوم بیش از دو هزار نفر به دلیل خفگی جان سپرد و یک زن حامله نیز مصدوم شد.
تأثیر بلک فرایدی روی خرید در تعطیلات
جمعه سیاه در گذشته تنها یک روز برای خرید برای سال نو بود. اما رفته‌رفته تبدیل به یک فرهنگ و سنت در آمریکا شد. بلک فرایدی توانست روی خرید تعطیلات سال نو تأثیرات بسیار مثبتی بگذارد. تمامی خرده‌فروشان می‌توانستند در این روز اجناس خود را بفروشند و فروشنده‌های بزرگ، مراکز خرید، برندها و نمایندگی‌های دیگر هم می‌توانستند در روزهای پایانی سال سود بسیار زیادی ببرند. اما تأثیر این روز تنها برای فروشندگان نبود.
بسیاری از مردم که نمی‌توانستند در روزهای پایانی سال چیزهایی که می‌خواستند را تهیه کنند، با شروع تخفیف‌ها قدرت خرید بالاتری پیدا می‌کنند. تأثیر بلک فرایدی روی تعطیلات سال نو به قدری زیاد بود که این فرهنگ تنها در آمریکا باقی نماند. کم کم در انگلیس، ایتالیا و مکزیک هم شاهد شروع بلک فرایدی در روزهای پایانی سال بودیم. حتی کشورهایی که جشن شکرگزاری نداشتند یا حتی از تقویم میلادی استفاده نمی‌کردند هم کم‌کم شروع به اجرای بلک فرایدی در کشور خود کردند.
بلک فرایدی یا جمعه سیاه، یکی از مهم‌ترین روزهای سال در فرهنگ آمریکا محسوب می‌شود که به سایر کشورها هم منتقل شده است. بسیاری از افرادی که قدرت خرید برای سال نو را ندارند، می‌توانند در این روز از تخفیف‌ها استفاده کرده و برای خود و خانواده خود خرید کنند. تأثیر جمعه سیاه بر روی خرید در تعطیلات به قدری زیاد است که با شروع ماه نوامبر، بیشتر فروشگاه‌ها پیشنهادهای خود را برای تخفیف بلک فرایدی آغاز می‌کنند.
افرادی که به خرید آنلاین علاقه دارند هم می‌توانند در دوشنبه سایبری که به عنوان خواهر کوچک‌تر جمعه سیاه شناخته می‌شود از تخفیف‌های مختلف استفاده کنند.
جمعه سیاه در ایران
از اواسط دهه ۱۳۹۰ به تدریج به فروشگاه‌های ایرانی نیز راه یافت. در سال‌های اخیر، بسیاری از سایت‌های ایرانی و حتی برخی فروشگاه‌های فیزیکی، از این روز برای ارائه تخفیف‌های ویژه استفاده می‌کنند.
بنابراین اکنون جمعه سیاه نه فقط در آمریکا که در سایر کشورها از جمله ایران هم طرفداران پر و پا قرصی دارد. در واقع عبارت جمعه سیاه گره خورده به تخفیف، آن هم تخفیفی مفصل بر روی تمام کالاها. تخفیفاتی که اغلب 50 تا 70 درصد است و حتی در مواردی به 90 درصد هم می‌رسد.
اما آیا واقعا تخفیف‌های مرتبط با جمعه سیاه واقعی و به نفع خریداران است؟
موضوعی که سال‌هاست محل بحث است و حتی در برخی کشورها راستی‌آزمایی‌هایی هم درباره آن انجام شده است. برخی از این تحقیقات نشان می‌دهند آنچه در ظاهر اتفاق می‌افتد، صرفا هیاهو و هیجان خرید و فروش است. چون در واقع بخش قابل توجهی از معاملات در ماه‌های قبل از جمعه سیاه و حراجی‌های پیش از آن انجام شده و این تخفیف‌ها بیشتر نوعی بازی با اعداد و حتی در مواردی فریب خریداران است.  البته با وجود این چالش ها نمی توان منکر برخی تخفیف های واقعی جمعه سیاه هم شد.
 ماجرایی که گاهی نیاز به تحقیقات گسترده هم ندارد و با یک بررسی معمولی در برخی فروشگاه‌های ایرانی هم می‌توان فهمید و همین موضوع سوژه برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی شده است.
مثلا کاربری نوشته که یک یه روتختی ساده در فروشگاه فلان به مناسبت جمعه سیاه با تخفیف ۴۹ درصد، مثلا۱میلیون و ۲۳۰هزارتومان قیمت گذاری شده و عنوان شده که قیمت پیش از حراج آن ۲میلیون و ۴۵۰ هزار تومان بوده است.اما فروشگاهی دیگر همین محصول را با ۳۴درصد تخفیف، ۱میلیون و ۸۰ هزارتومان قیمت گذاری کرده و نوشته که قیمت قبلی آن یک میلیون ۶۰۰ هزارتومان بوده است. قیمت واقعی این روتختی اما در سایت محصول یک میلیون و۱۶۰هزار تومان ارزش‌گذاری شده است.
 این صرفا یک مورد از بازی فروشندگان در تخفیف‌های مربوط به جمعه سیاه است. البته ناگفته نماند که در برخی فروشگاه‌ها هم تخفیف‌ها می‌توانند واقعی باشند و خریداران با آگاهی و توجه به قیمت‌های پیش از حراج با خیال راحت خرید کنند.
بلک فرایدی و اقتصاد رفتاری
به نوشته سارا میران مدرس و محقق اقتصاد رفتاری و مالی رفتاری در نبض بورس، بررسی “بلک فرایدی” از دیدگاه اقتصاد رفتاری یک موضوع جالب و پیچیده است که به ارتباط میان تصمیمات مصرف‌کنندگان و ویژگی‌های روان‌شناختی و رفتاری آنها در فرآیند خرید می‌پردازد.
بلک فرایدی، که هر ساله در روز جمعه پس از روز شکرگزاری در ایالات متحده برگزار می‌شود، به یکی از بزرگ‌ترین رویداد‌های خرید در سطح جهانی تبدیل شده است. این روز، که با تخفیف‌های چشم‌گیر و تبلیغات وسیع همراه است، رفتار خرید مصرف‌کنندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اقتصاد رفتاری به‌عنوان یک شاخه از علم اقتصاد که بر مطالعه رفتار‌های غیر عقلایی و روان‌شناسی تصمیم‌گیری تمرکز دارد، می‌تواند به تحلیل این پدیده کمک کند.
مفهوم اقتصاد رفتاری
اقتصاد رفتاری در مقابل اقتصاد کلاسیک که فرض می‌کند انسان‌ها همیشه تصمیمات منطقی و بهینه می‌گیرند، بر این باور است که تصمیمات انسان‌ها تحت تاثیر عوامل روان‌شناختی، اجتماعی و احساسی قرار می‌گیرد. در این دیدگاه، افراد ممکن است از انتخاب‌های منطقی منحرف شوند و رفتار‌های پیش‌بینی‌ناپذیر و غیر بهینه از خود نشان دهند.
نقش عوامل روان‌شناختی در بلک فرایدی
۱. کاهش اثر دردِ پرداخت (Pain of Paying): یکی از مفاهیم کلیدی در اقتصاد رفتاری، “درد پرداخت” است. در بلک فرایدی، تخفیف‌های شدید و پیشنهادات ویژه باعث می‌شوند که مصرف‌کنندگان احساس کنند خرید در حال حاضر هزینه کمتری دارد، حتی اگر در واقع این‌گونه نباشد. احساس رضایت ناشی از تخفیف باعث می‌شود که افراد راحت‌تر خرید کنند و دردِ هزینه را کمتر احساس کنند.
۲. اثر محدودیت زمانی: تخفیف‌های بلک فرایدی معمولاً با محدودیت‌های زمانی همراه است (مثلاً تخفیف‌ها فقط برای چند ساعت یا یک روز خاص اعتبار دارند). این محدودیت زمانی ایجاد اضطرار می‌کند و مصرف‌کنندگان را به خرید سریع‌تر و بیشتر تشویق می‌کند. این پدیده به اثر “فقدان” یا “فقدان در دسترس بودن” مربوط می‌شود، جایی که انسان‌ها ترجیح می‌دهند چیزی را که به‌طور محدود در دسترس است، به‌دست آورند.
۳. اثر هاله‌ای (Halo Effect): در بلک فرایدی، برند‌ها اغلب از تخفیف‌ها و پیشنهادات ویژه به‌عنوان ابزاری برای تقویت تصویر مثبت خود استفاده می‌کنند. وقتی مصرف‌کنندگان یک برند را به‌دلیل تخفیف‌های چشم‌گیر مثبت ارزیابی می‌کنند، این ارزیابی مثبت می‌تواند به دیگر محصولات آن برند نیز تعمیم یابد، حتی اگر این محصولات لزوماً ارزش بالاتری نداشته باشند.
۴. تایید اجتماعی و فشار گروهی: در دنیای آنلاین، تخفیف‌های بلک فرایدی با استفاده از ویژگی‌های اجتماعی مانند نظرات مشتریان، امتیازدهی‌ها و انتشار تجربیات خرید، مصرف‌کنندگان را ترغیب به خرید می‌کند. تایید اجتماعی یکی از قوی‌ترین محرک‌های رفتار انسانی است. مصرف‌کنندگان به‌دلیل ترس از عقب ماندن از دیگران و تمایل به هم‌راستایی با رفتار گروه، بیشتر تمایل دارند که خرید کنند، حتی اگر نیاز واقعی به کالا نداشته باشند.
اثرات تصمیمات احساسی و فرافکنی
یکی از ویژگی‌های مهم بلک فرایدی این است که افراد در این زمان، تصمیمات خرید خود را بیشتر بر اساس احساسات و نه تحلیل‌های منطقی می‌گیرند. این احساسات می‌توانند از هیجان خرید، اضطراب از دست دادن فرصت و یا حتی ترس از عدم استفاده از تخفیف‌ها ناشی شوند. این حالت‌ها باعث می‌شوند که مصرف‌کنندگان خرید‌هایی انجام دهند که بعد‌ها ممکن است از آنها پشیمان شوند، چرا که این خرید‌ها بیشتر تحت تاثیر احساسات بوده‌اند تا نیاز‌های واقعی.
رفتار خرید و تصمیم‌گیری‌های گروهی
بلک فرایدی همچنین نمونه‌ای از تصمیم‌گیری گروهی است که در آن افراد تحت تاثیر رفتار دیگران قرار می‌گیرند. در دنیای دیجیتال و آنلاین، خرید‌های دسته‌جمعی به‌ویژه با ترویج کالا‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی، بیشتر دیده می‌شود. در چنین شرایطی، افراد تحت فشار هم‌زمانی خرید و تاثیر پذیری از دیگران قرار دارند، که ممکن است منجر به خرید‌های بی‌برنامه و حتی غیرضروری شود؛ و نتیجه بلک فرایدی یک رویداد خرید است که نه‌تن‌ها از منظر اقتصادی، بلکه از دیدگاه روان‌شناسی و رفتار مصرف‌کننده، پر از نکات جالب است. عواملی، چون کاهش درد پرداخت، تایید اجتماعی، محدودیت زمانی و اثرات احساسی و فرافکنی، همه در تصمیمات خرید افراد نقش دارند. این پدیده نشان‌دهنده‌ی این است که رفتار مصرف‌کنندگان تحت تاثیر عوامل غیررسمی و روان‌شناختی است و نه تنها توسط تحلیل‌های منطقی و اقتصادی شکل می‌گیرد. درک این رفتار‌ها می‌تواند برای کسب‌وکار‌ها و برند‌ها اهمیت زیادی داشته باشد، چرا که می‌توانند از این مفاهیم برای افزایش فروش و ایجاد استراتژی‌های تبلیغاتی موثرتر استفاده کنند.
برای مدیریت بهتر رفتار‌های خرید در بلک فرایدی و کاهش اثرات منفی آن (که ممکن است منجر به خرید‌های غیرضروری یا رفتار‌های غیر عقلایی شود)، چند راهکار از دیدگاه اقتصاد رفتاری و روان‌شناسی مصرف‌کننده وجود دارد. این راهکار‌ها می‌توانند هم برای مصرف‌کنندگان و هم برای کسب‌وکار‌ها مفید باشند:
۱. برای مصرف‌کنندگان:
الف. آگاهی و خودکنترلی:
قبل از خرید، تصمیمات را از پیش بگیرید: برای جلوگیری از خرید‌های هیجانی و غیرضروری، بهتر است پیش از رسیدن به بلک فرایدی یک لیست دقیق از کالا‌هایی که نیاز دارید تهیه کنید. این کار کمک می‌کند تا در میان تبلیغات و پیشنهادات وسوسه‌انگیز گم نشوید. بودجه تعیین کنید: با تعیین یک سقف مالی برای خریدهایتان، می‌توانید از خرید‌های افراطی جلوگیری کنید. این سقف می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل برای مقابله با “درد پرداخت” عمل کند، چرا که احساس خرید ارزان‌تر از آنچه که در واقعیت است، باعث می‌شود افراد بیشتر خرید کنند.
ب. مقابله با اثر محدودیت زمانی (Urgency):
نگاهی واقع‌بینانه به محدودیت‌ها داشته باشید: بیشتر تخفیف‌های بلک فرایدی، زمانی محدود دارند و می‌توانند فشار روانی ایجاد کنند که باید فوراً خرید کرد. اما مهم است که بدانید این تخفیف‌ها معمولاً در دیگر زمان‌ها هم تکرار می‌شوند. پس از خود بپرسید: “آیا واقعاً به این کالا نیاز دارم؟ آیا فردا هم می‌توانم آن را بخرم؟ “
ج. استفاده از استراتژی‌های “خرید آگاهانه”:
با خرید غیرمستقیم از تخفیف‌ها اجتناب کنید: ممکن است تخفیف‌ها وسوسه‌انگیز باشند، اما برای جلوگیری از تصمیمات احساسی، بهتر است که به‌جای خرید در لحظه، کمی زمان بگذارید و خرید را به فردا موکول کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا تصمیمات منطقی‌تری بگیرید و از احساسات بلافاصله ناشی از تخفیف‌ها رهایی یابید.
۲. برای کسب‌وکارها:
الف. استفاده از تکنیک‌های قیمت‌گذاری هوشمندانه:
قیمت‌گذاری بر اساس رفتار مصرف‌کننده: کسب‌وکار‌ها می‌توانند از دانش اقتصاد رفتاری برای تنظیم قیمت‌های خود استفاده کنند. به‌طور مثال، به‌جای تخفیف‌های عمده، می‌توانند از تخفیف‌های تدریجی استفاده کنند یا بسته‌های ویژه‌ای با ارزش افزوده ارائه دهند که مصرف‌کنندگان را به خرید بیشتر ترغیب کند.
ب. کاهش اثر اضطراب ناشی از محدودیت‌های زمانی:
تخفیف‌های مشابه در زمان‌های مختلف: کسب‌وکار‌ها می‌توانند از فروش‌های مشابه در دوره‌های دیگر سال استفاده کنند، تا مصرف‌کنندگان احساس نکنند که فقط در بلک فرایدی باید خرید کنند. این کار به کاهش احساس “از دست دادن فرصت” کمک می‌کند و از خرید‌های احساسی جلوگیری می‌کند.
توضیح و شفاف‌سازی تخفیف‌ها: توضیح شفاف در مورد اینکه تخفیف‌ها واقعا چه میزان صرفه‌جویی ایجاد می‌کنند و آیا این تخفیف‌ها برای یک زمان محدود یا یک موجودی خاص هستند، می‌تواند به مصرف‌کنندگان کمک کند تا بدون اضطراب خرید کنند.
ج. خلق تجربه‌ای متفاوت برای مشتری:
تجربه خرید بدون استرس: فراهم آوردن فضایی که مصرف‌کنندگان بتوانند به آرامی و با اطلاعات کامل خرید کنند (مانند وب‌سایت‌های کاربرپسند و خدمات مشاوره) می‌تواند از رفتار‌های خرید هیجانی جلوگیری کند. از طرفی، می‌توانند از ویژگی‌هایی، چون مقایسه قیمت‌ها، نقد و بررسی‌های مشتریان و ضمانت‌نامه‌های بازگشت وجه برای کاهش ترس از تصمیم‌گیری نادرست استفاده کنند.
د. استفاده از تایید اجتماعی به شکلی مثبت:
استفاده از نظرات و تجربیات دیگران: کسب‌وکار‌ها می‌توانند از سیستم‌های نظردهی و امتیازدهی به‌طور مؤثر برای تایید اجتماعی استفاده کنند. به‌طور مثال، نمایش نظرات رضایت مشتریان از محصولات تخفیفی، می‌تواند دیگران را به خرید تشویق کند.
در نتیجه
در مجموع، بلک فرایدی یک فرصت بزرگ برای کسب‌وکار‌ها برای افزایش فروش و رشد است، اما باید با درک روان‌شناسی مصرف‌کنندگان و تاثیرات آن بر رفتار خرید، از آن استفاده کرد. برای مصرف‌کنندگان، آگاهی از تکنیک‌های اقتصاد رفتاری و تقویت خودکنترلی می‌تواند به تصمیمات هوشمندانه‌تر و خرید‌های بهینه منجر شود. از سوی دیگر، کسب‌وکار‌ها می‌توانند با استفاده از استراتژی‌های هوشمندانه‌تر و با دقت بیشتر در برخورد با مشتریان، تجربه خرید مثبت‌تری ایجاد کنند که منجر به وفاداری بیشتر مشتریان در بلندمدت شود.
بلک فرایدی در ایران
بلک فرایدی در ایران نیز به تدریج به یک پدیده مهم در تجارت آنلاین و خرید‌های فصلی تبدیل شده است. با اینکه این روز در ابتدا بیشتر مختص کشور‌های غربی بود، اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه با گسترش خرید‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی، تاثیرات آن به ایران هم رسیده است. بررسی این تاثیرات از دیدگاه اقتصاد رفتاری در ایران به چند بخش عمده تقسیم می‌شود.
۱. تاثیرات روان‌شناختی بر مصرف‌کنندگان ایرانی
الف. اثر محدودیت زمانی و اضطراب از دست دادن فرصت
در ایران، مانند دیگر کشورها، تخفیف‌های بلک فرایدی معمولاً با محدودیت زمانی و فضا‌های فروش آنلاین همراه است. این ایجاد اضطراب و احساس اضطراری می‌کند که باید سریع خرید کرد تا از تخفیف‌ها بهره‌مند شد. مصرف‌کنندگان ایرانی که به طور خاص به دلایل فرهنگی، عادت به “فروش‌های ویژه” دارند، ممکن است به شدت تحت تاثیر قرار بگیرند و خرید‌هایی انجام دهند که در حالت عادی انجام نمی‌دهند.
ب. اثر تایید اجتماعی و تاثیر شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام در ایران نقش بسیار پررنگی در تبلیغ بلک فرایدی دارند. مصرف‌کنندگان ایرانی به شدت تحت تاثیر تایید اجتماعی قرار دارند. وقتی یک فروشگاه یا برند تخفیف‌های بلک فرایدی را اعلام می‌کند و افراد مشهور یا دوستان به خرید آن واکنش نشان می‌دهند، این تایید اجتماعی تاثیر زیادی بر تصمیمات خرید دارد. این اثر می‌تواند باعث خرید‌های بدون نیاز واقعی و بیشتر تحت تاثیر هنجار‌های اجتماعی شود.
ج. کاهش درد پرداخت (Pain of Paying)
در ایران، مانند سایر کشورها، بسیاری از مردم از خرید آنلاین لذت می‌برند، زیرا به طور معمول پرداخت آنلاین باعث کاهش “درد پرداخت” می‌شود. وقتی که تخفیف‌ها بزرگ و پیشنهادات ویژه در بلک فرایدی به‌طور آنلاین ارائه می‌شود، مصرف‌کنندگان کمتر احساس هزینه کردن می‌کنند و به همین دلیل بیشتر خرید می‌کنند. این موضوع به‌ویژه در جامعه ایرانی که خرید اینترنتی هنوز هم نسبتاً جدید است، شدت می‌یابد.
د. اثر فرافکنی و تصمیمات احساسی
مصرف‌کنندگان ایرانی ممکن است در بلک فرایدی تحت تاثیر احساسات ناشی از تبلیغات و تخفیف‌ها قرار گیرند و خرید‌هایی انجام دهند که در حالت عادی منطقی نمی‌بود. این خرید‌های غیرضروری می‌توانند ناشی از فشار اجتماعی یا حس “فرصت از دست رفته” باشند.
۲. تاثیرات اقتصادی در بازار ایران
الف. توسعه خرید‌های آنلاین و تغییر الگوی مصرف
بلک فرایدی در ایران بیشتر در فضای خرید آنلاین دیده می‌شود. سایت‌های فروشگاهی بزرگ مانند دیجی‌کالا و سایر فروشگاه‌های آنلاین، تخفیف‌های بلک فرایدی را به شدت تبلیغ می‌کنند و این باعث تغییر در الگوی خرید مصرف‌کنندگان ایرانی می‌شود. به‌ویژه در سال‌های اخیر، خرید‌های آنلاین در ایران افزایش یافته و بلک فرایدی به یک فرصت مناسب برای جذب مشتریان جدید تبدیل شده است.
ب. افزایش رقابت در بازار‌های آنلاین
بلک فرایدی به رقابت شدیدتری میان فروشگاه‌های آنلاین و برند‌ها در ایران منجر می‌شود. کسب‌وکار‌ها برای جذب مشتریان، تخفیف‌های ویژه ارائه می‌دهند و از تبلیغات مختلف برای جلب توجه استفاده می‌کنند. این رقابت باعث می‌شود که برخی برند‌ها کیفیت محصولات خود را بهبود بخشند و قیمت‌های خود را کاهش دهند، که به نفع مصرف‌کنندگان است.
ج. افزایش مصرف‌گرایی و تاثیرات اقتصادی آن
با توجه به تخفیف‌های ویژه و تبلیغات جذاب، مصرف‌گرایی در ایران نیز افزایش یافته است. در این شرایط، بسیاری از افراد ممکن است به دلیل “افزایش تقاضا” برای خرید در این روز، دچار خرید‌های افراطی شوند. این امر می‌تواند تاثیرات منفی بر اقتصاد فردی مردم داشته باشد، زیرا بسیاری از مصرف‌کنندگان به جای برنامه‌ریزی مالی، به خرید‌های غیرضروری می‌پردازند.
۳. تاثیرات فرهنگی و اجتماعی در ایران
الف. تاثیر بر رفتار مصرف‌کننده ایرانی
بلک فرایدی در ایران با وجود اینکه به‌طور کامل با فرهنگ خرید ایرانی سازگار نیست، اما به تدریج در حال تغییر و تاثیرگذاری بر رفتار مصرف‌کننده است. در گذشته، خرید‌های ایرانی معمولاً به‌صورت سنتی و از طریق بازار‌های فیزیکی انجام می‌شد، اما با روی کار آمدن خرید‌های آنلاین و تبلیغات بلک فرایدی، مصرف‌کنندگان ایرانی به سمت خرید‌های اینترنتی و تخفیف‌ها کشیده شده‌اند.
ب. واکنش به پدیده غربی
بلک فرایدی در ابتدا در ایران به عنوان یک پدیده غربی مورد نظر قرار می‌گرفت و در برخی از موارد، واکنش‌های فرهنگی نسبت به آن وجود داشت. اما در حال حاضر، این پدیده به شکلی کاملاً بومی‌شده در ایران در آمده است و بسیاری از فروشگاه‌ها به‌طور محلی این روز را به‌عنوان یک فرصت برای افزایش فروش خود در نظر می‌گیرند. این موضوع به‌ویژه در میان جوانان ایرانی که به تکنولوژی و خرید آنلاین علاقه دارند، بیشتر مشهود است.
ج. ایجاد فرصت‌های جدید شغلی
بلک فرایدی باعث ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در زمینه‌های مختلفی مانند حمل‌ونقل، خدمات پشتیبانی آنلاین، انبارداری و تبلیغات شده است. بسیاری از کسب‌وکار‌ها برای موفقیت در این روز، تیم‌های بازاریابی و خدمات مشتری خود را تقویت می‌کنند و این می‌تواند به رشد اشتغال در برخی از حوزه‌های مربوطه منجر شود؛ و در آخر
بلک فرایدی در ایران به یکی از پدیده‌های مهم خرید آنلاین تبدیل شده است که تاثیرات آن به‌ویژه در رفتار مصرف‌کنندگان و اقتصاد ایران مشهود است. عوامل روان‌شناختی مانند اضطراب از دست دادن فرصت، تایید اجتماعی و “درد پرداخت” نقش زیادی در تصمیمات خرید مصرف‌کنندگان ایرانی ایفا می‌کند. از سوی دیگر، کسب‌وکار‌ها با استفاده از تخفیف‌های بزرگ و تبلیغات جذاب در تلاشند تا از این پدیده برای افزایش فروش و جذب مشتری استفاده کنند.
با این حال، این پدیده نیز با چالش‌هایی همراه است، از جمله افزایش مصرف‌گرایی و تاثیرات منفی بر اقتصاد فردی. بنابراین، لازم است که مصرف‌کنندگان ایرانی با آگاهی بیشتری به خرید‌های بلک فرایدی نگاه کنند و از خرید‌های غیرضروری و تحت تاثیر هیجان جلوگیری کنند.
چالش‌های خرید در روز بلک فرایدی چیست؟
چالش‌های خرید در روز بلک فرایدی شامل موارد زیر است:
رقابت بالا برای محصولات پرطرفدار: به دلیل تخفیف‌های بالا، بسیاری از محصولات محبوب، به سرعت تمام می‌شوند.
شلوغی وب‌سایت‌ها: افزایش حجم بازدیدکنندگان می‌تواند باعث کندی یا اختلال در عملکرد سایت‌ها شود.
دزدی آنلاین و کلاه‌برداری: برخی از فروشگاه‌های جعلی و سایت‌های فیشینگ ممکن است سعی کنند از فرصت استفاده کنند.
کمیاب بودن محصولات: بسیاری از کالاها سریع به اتمام می‌رسند و مشتریان قادر به خرید آن‌ها نخواهند بود.
 راهکارهای خرید هوشمند در روز بلک فرایدی
برای خرید هوشمندانه در بلک فرایدی، این راهکارها را در نظر بگیرید:
برنامه‌ریزی پیش از موعد: فهرستی از محصولاتی که نیاز دارید تهیه کنید و تخفیف‌های فروشگاه‌های مختلف را مقایسه کنید.
استفاده از اطلاع‌رسانی‌ها: اشتراک‌گذاری در خبرنامه‌ها یا اپلیکیشن‌ها به شما این امکان را می‌دهد تا از تخفیف‌ها مطلع شوید.
چک کردن موجودی آنلاین: قبل از خرید، موجودی و قیمت محصولات را بررسی کنید تا در زمان خرید با مشکل مواجه نشوید.
آگاهانه خرید کنید: تنها به خاطر تخفیف خرید نکنید و مطمئن شوید که محصول به درستی به نیازهای شما می‌خورد.
هشدار؛ کلاهبرداری‌های اینترنتی در بلک فرایدی
پلیس فتا به عموم مردم هشدار داده است که براساس رصدهای انجام شده، در روزهای منتهی به جمعه سیاه، پرونده‌های قضایی ارجاع شده به پلیس فتا و همچنین گزارشات دریافتی از هموطنان، و کلاهبرداری با استفاده از این ترفند در حال افزایش است.
با نزدیک شدن به جمعه سیاه (بلک فرایدی)، پلیس فتا نسبت به افزایش کلاهبرداری‌های اینترنتی هشدار داده است. فروشگاه‌های جعلی و تبلیغات فریبنده در شبکه‌های اجتماعی، خریداران را هدف قرار داده و باعث افزایش پرونده‌های قضایی مرتبط شده‌اند.
همزمان با نزدیک شدن فصل حراج و روز جمعه سیاه (بلک فرایدی) براساس تقویم میلادی، فروشندگان و صاحبان کسب‌وکارهای مجازی در ایران نیز از این فرصت، برای فروش کالا و خدمات با تخفیفات ویژه استفاده می‌کنند. اما این موقعیت تبدیل به فرصت ویژه‌ای برای افراد سودجو نیز شده است.
هشدار پلیس فتا در رابطه با افزایش کلاهبرداری در جمعه سیاه
در همین رابطه پلیس فتا به عموم مردم هشدار داده است که براساس رصدهای انجام شده، در روزهای منتهی به جمعه سیاه، پرونده‌های قضایی ارجاع شده به پلیس فتا و همچنین گزارشات دریافتی از هموطنان، و کلاهبرداری با استفاده از این ترفند در حال افزایش است.
انواع روش‌های کلاهبرداری در جمعه سیاه
مجرمان سایبری در کلاهبرداری اینترنتی با مهندسی اجتماعی، مناسبت‌ها و رویدادهای جامعه را رصد و با برنامه‌ریزی و طراحی سایت و سامانه‌های جعلی اقدام به کلاهبرداری و خالی کردن حساب مردم می‌کنند.
فروشگاه‌های آنلاین یکی از مکان‌های اصلی کلاهبرداری در رویداد بلک فرایدی هستند. بسیاری از این فروشگاه‌ها با استفاده از تصاویر جذاب و قیمت‌های دروغین، مشتریان را جذب می‌کنند. گاهی برخی از این فروشگاه‌ها حتی وجود خارجی ندارند و با دریافت مبلغ از مشتری، کالا را ارسال نمی‌کنند و یا کالایی غیر از آنچه تبلیغ و فروخته شده بود، ارسال می‌کنند. این موضوع مخصوصا در فروشگاه‌های کوچک‌تر و کم‌تر شناخته‌شده رایج است.
یکی دیگر از رایج‌ترین روش‌های کلاهبرداری در بلک فرایدی، تبلیغات گمراه‌کننده است. بسیاری از فروشگاه‌های فیزیکی یا آنلاین، قبل از بلک فرایدی قیمت کالاهای خود را افزایش می‌دهند، اما در روز جمعه سیاه، قیمت‌ها را به‌ظاهر کاهش داده و به مشتریان اعلام می‌کنند که تخفیف‌های بزرگی اعمال شده، در حالی که قیمت نهایی کالا با قیمت واقعی آن تفاوت چندانی ندارد و در بسیاری موارد حتی گران‌تر از قیمت واقعی تمام می‌شود.
روش رایج دیگر کلاهبرداری، فروش کالاهای بی‌کیفیت یا تاریخ مصرف گذشته به اسم تخفیف ویژه است. برخی فروشندگان، کالاهایی که در انبارهایشان مانده و قابل فروش نیستند را به بهانه تخفیف در این روزها عرضه می‌کنند. مشتریان نیز به دلیل جذابیت تخفیف‌ها، این کالاها را خریداری می‌کنند، اما پس از خرید متوجه کیفیت پایین یا تاریخ مصرف گذشته آن‌ها می‌شوند.
همچنین برخی صفحات و کانال‌ها در فضای مجازی، بدون اعتبار در زمینه کسب‌وکار اینترنتی وارد می‌شوند، حتی برخی صفحات در قالب فروشنده ابتدا به تعهدات خود عمل می‌کنند و با جذب مشتری و کسب اعتبار لازم در ادامه اقدام به کلاهبرداری می‌کند.
دلایل اصلی موفقیت کلاهبرداری‌های بلک فرایدی در ایران به عواملی همچون، تخفیف‌های محدود در زمان کوتاه، عدم شفافیت در شرایط فروش، آگاهی پایین مشتری‌ها نسبت به حقوق خود و روش‌های تشخیص تخفیف واقعی از جعلی برمی‌گردد. بسیاری از خریداران بدون تحقیق کافی و تنها به دلیل تبلیغات اقدام به خرید می‌کنند و این امر باعث می‌شود که آن‌ها به‌راحتی قربانی کلاهبرداری‌های مختلف شوند.
رعایت چه نکاتی در زمان خرید بلک فرایدی الزامی است؟
برای جلوگیری از کلاهبرداری‌هایی از این نوع، اطلاع‌رسانی اهمیت زیادی دارد. مردم باید قبل از خرید از قیمت‌های واقعی مطلع شوند و از فروشگاه‌های معتبر خرید کنند. همچنین، دستگاه‌های نظارتی و قانونی باید در جلوگیری از تبلیغات گمراه‌کننده و برخورد با فروشندگان متخلف نقش فعالی ایفا کنند.
در همین راستا، هموطنان درصورت تمایل به استفاده از تخفیفات بلک فرایدی و کاهش ریسک کلاهبرداری در فضای مجازی باید در هنگام خرید اینترنتی نکات زیر را مدنظر داشته باشند:
هرگونه ثبت سفارش و خرید را، صرفا از سایت‌های فروشگاهی، معتبر و مجاز داخل کشور که دارای مجوزهای قانونی هستند انجام دهند.
هرگونه انتقال پول از طریق درگاه‌های بانکی انجام شود و در زمان پرداخت هزینه دقت داشته باشند که عملیات بانکی را صرفا از طریق لینک اصلی صفحه پرداخت، انجام دهند.
به هیچ عنوان به تبلیغات فریبنده و اغوا کننده صفحات فروشگاهی در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام که بستر اصلی کلاهبرداری هستند، توجه نکنند.
در صورت خرید کالا از کانال‌ها و صفحات مجازی، هزینه آن را پس از تحویل بپردازند؛ این کار می‌تواند از واریز وجه بدون تحویل کالا جلوگیری کند.
خریدار باید دقت داشته باشد جنس فیک و تقلبی را تحویل نگیرد و بعد از اطمینان از اصالت کالا پول آن را پرداخت کند.
شهروندان در صورت مشاهده موارد مشکوک و مجرمانه مراتب را از طریق شماره ۰۹۶۳۸۰ به پلیس فتا گزارش دهند.
مراحل شکایت از جرایم اینترنتی
هموطنان در صورت مواجهه با جرایم اینترنتی و نیاز به شکایت از طریق پلیس فتا، باید مراحل ذیل را تا زمان حصول نتیجه طی کنند:
۱- ثبت‌نام اولیه در سامانه ثنا
۲- دریافت نوبت اینترنتی و مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی
۳- تکمیل ثبت‌نام و تنظیم شکواییه در مورد موضوع جرم
۴- ارجاع سیستمی به مرجع قضایی برای برخورد قانونی با مجرمان
۵- ارجاع پرونده به پلیس فتا جهت انجام تحقیقات تکمیلی
۶- دعوت از شاکی جهت انجام تحقیقات تکمیلی و ارسال مستندات به مرجع قضایی
۷- رسیدگی و صدور حکم توسط دادگاه