تشدید شکاف دیجیتالی

 مهرناز فخیم زاده- در سال‌های اولیه ورود اینترنت به کشور، کارکرد‌های مختلف این فناوری حتی در میان جامعه دانشگاهی نیز شناخته‌شده نبود. از‌این‌‌رو برخوردی انفعالی با اینترنت صورت می‌گرفت و به‌صورت پیش‌فرض از آن به‌عنوان فناوری تهدیدآمیز یاد می‌شد. اکنون با اینکه عمر نسبتا کوتاهی از ورود اینترنت و توسعه آن سپری شده ‌است، گسترش روزافزون و شکل‌گیری فضای‌ مجازی و آمیخته‌شدن آن با زندگی افراد در تمام ابعاد و وجوه، ماهیت دوگانه (تهدید و فرصت) این فناوری پررنگ‌تر شده و بهره‌مندی از جنبه‌های فرصت‌زایی آن بیش از پیش خودنمایی می‌‌کند.
فضای مجازی محیط تشکیل شده توسط اجزای فیزیکی و غیرفیزیکی است که با استفاده از رایانهها و طیف الکترومغناطیسی و شبکه های رایانه ای، برای ذخیره، اصالح و تبادل داده مورد استفاده قرار می گیرد. فضای مجازی یک شبکه جهانی دیجیتال است که در هر جنبه ای از زندگی روزمره ما تعبیه شده است. فضای مجازی نه تنها اینترنت، بلکه زیرساختهای اساسی جوامع مدرن مانند شبکه های برقی، سیستم های آبرسانی، معاملات بانکی و سیستمهای حمل و نقل را نیز پشتیبانی می کند. در ایالت متحده و اتحادیه اروپا تقریبا ٪90 زیرساختهای مهم رایانه توسط بخش خصوصی اداره می شود. در طی دو دهه گذشته، فضای مجازی به یک حوزه جدید برای تعامل انسان تبدیل شده است و ارتباطات و تبادل اطلاعاتی که ارائه می دهد، عملا جهان را کوچک کرده است.بنابراین میتوان گفت که حکمرانی سایبری یکی از اصلیترین عرصه های سیاستگذاری در سده های بعدی است، دلیل آن این است که نه تنها بر حکمرانی ملی دولت تأثیر می گذارد بلکه زندگی اقتصادی و سیاسی اجتماعی افراد را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. با این حال، چالشهای اساسی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه این است که نه تنها از دسترسی به اینترنت شهروندان خود عقب مانده اند بلکه رویکرد بازدارنده آنها برای گسترش اینترنت همچنان منبع اصلی «شکاف دیجیتالی» است.
حکمرانی فضای مجازی  مفهومی است که در ایران معمولا برای توجیه یا مشروعیت‌بخشی به بگیر و ببندها در اینترنت از آن استفاده می‌شود. سیاستگذاران عمدتا وقتی از حکمرانی اینترنت سخن می‌گویند، منظورشان تسری کامل اختیارات حکمرانی، به این فضاست، بدون اینکه نگاه واقع‌بینانه‌ای درباره امکان فنی چنین چیزی داشته باشند. یکی از رایج‌ترین سوءتفاهم‌ها، تصور حکمرانی فضای مجازی به عنوان ابزاری صرفاً برای ایجاد محدودیت است. حکمرانی اینترنت، مفهومی در برابر آزادی نیست. این ذهنیت، که متأسفانه در فضای سیاسی و عرصه عمومی رواج دارد، نه تنها ناقص بلکه گمراه‌کننده است. حکمرانی فضای مجازی، در واقعیت، مفهومی گسترده‌تر و البته پیچیده‌تر است. این مفهوم نه برای ایجاد یک محیط کاملا تحت کنترل بلکه برای ایجاد یک اکوسیستم دیجیتال پویا، امن و نوآورانه مطرح شده است. حکمرانی اینترنت، در عین حال که مقرراتی را برای ارتقای امنیت در فضای مجازی وضع می‌کند، ملتزم به دستاوردهای مردم‌سالارانه اینترنت است.
کارشناسان نیز بر حکمرانی قانونی در فضای مجازی تاکید دارند و مدعی هستند فضای مجازی تقریباً در همه کشورها با قوانین خاصی مدیریت می‌شود و حاکمیت بر فضای مجازی با اعمال محدودیت‌ها ازجمله موضوعاتی است که تاکنون توانسته  جلوی آسیب‌های بسیاری را بگیرد اما در کشور ما مغفول مانده است.
در حوزه فضای مجازی به قانون نیاز داریم. فضای مجازی همانند فضای حقیقی در حاکمیت دولت است و همانگونه که دولت موظف به تامین امنیت به عنوان وظیفه در فضای واقعی دارد باید در این فضا هم انجام دهد.کشورهای مختلف بسته به دکترین حکمرانی خودشان نظام متفاوتی در کنترل فضای مجازی دارند و با پلتفرم‌های خطاکار برخورد قاطعانه‌ای می‌کنند. مهمترین مانعی که در کشور ما وجود دارد نداشتن یک شهر مجازی است. به عنوان مثال کشور مالزی با تاسیس یک شهرمجازی همه نمایندگان پلتفرم‌های خارجی را به آنجا فراخوانده است. اگر محتوای مخالف نظام را منتشر کنند با پلتفرم خاطی برخورد می‌کند.در قطر، امارات متحده عربی و ویتنام و دیگر کشورها هم به همین صورت است. اما در کشور ما این پلتفرم‌ها به دلیل تحریم‌ها نماینده‌ای ندارد.