صفحه اول
کیارش قندی - امنیت و دفاع از جمله موضوعات پر اهمیتی بهشمار میروند که جایگاه خاصی در مطالعات سیاسی و اجتماعی دارند، از جمله اندیشمندان برجستهای که در این زمینه به اظهارنظر پرداخته و طی مباحث فلسفی، کلامی و فقهی به تبیین مفهوم، جایگاه و کارکرد دو موضوع امنیت و دفاع مبادرت نموده است، امام خمینی(ره) میباشد. غالب آرا و دیدگاههای امام خمینی(ره) در این زمینه را میتوان عمدتاً در مباحث فقهسیاسی ایشان ملاحظه نمود. از نظر امام خمینی(ره)، امنیت در حوزهی فردی، مستقیماً با امنیت در حوزهی اجتماعی گره میخورد و مکمل یکدیگر محسوب میگردد. به عبارتی، امنیت فردی که تابع احساسات افراد میباشد، در شکل جمعی معادل امنیت اجتماعی است. البته به نظر میرسد استمرار زندگی عمومی همان بقای حیات اجتماعی و عمومی بوده و امنیت افراد با امنیت جامعه به هم پیوسته است. زمانی که امنیت چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی با تهدید و خطرات گوناگون مواجه میشود، بحث دفاع پیش میآید. از سخنان امام خمینی(ره) میتوان چنین دریافت که دفاع سازوکاری فلسفی و واقعگرایانه بهحساب میآید و به معنای دفع دشمن و تدارک بازدارندگی مؤثر بوده و قاعدهای مبنایی و حیاتی است. بنابراین، تفکر در مبانی اندیشهی دفاعی اسلام از مقدمات اولیهی تنظیم امور دفاعی جامعهی اسلامی و ایجاد امنیت بهشمار میرود و در مراحل بعد، نحوهی یافتن راهکارهای مطلوب در موضوع دفاع حائز اهمیت میشود. از سوی دیگر طبق ماده ۵۱ منشور ملل متحد، هر کشوری حق دارد در برابر حملات مسلحانه، از حق دفاع مشروع برخوردار باشد. این حق به ویژه در شرایطی که کشور مورد تهدید و حمله قرار گیرد، به رسمیت شناخته میشود. ایران بر اساس این اصل، حق دارد با تمام قوا از امنیت و صلح ملی خود دفاع کند. امنیت یک موضوع اجتماعی است و از عوارض زندگی اجتماعی محسوب می گردد، به عبارت دیگر امنیت غالبا در ارتباط با پدیده ها و افراد دیگر معنا پیدا می کند، گذشته از این که بخش عمده ای از نگرانیهای فرد، مربوط به محیط اطراف اوست و موضوع حفاظت از خویش در قبال آن تجلی می یابد. در باب اهمیت امنیت و نقش آن در پیشرفت فردی و اجتماعی، همین بس که بدون امنیت هیچ برنامه ای قابل اجرا نیست، در سطح ملی، امنیت اهمیتی فراتر از بقا و صیانت ذات کشور دارد، به عبارت دیگر ممکن است در یک زمان تمامیت ارضی، استقلال و حاکمیت یک کشور محفوظ باشد لکن وجود تهدیدات جدی زندگی اجتماعی و سیاسی آن کشور را دستخوش آشوب و هراس و سردرگمی نماید، عدم احساس آرامشی که از این طریق به وجود می آید، مهم ترین مانع در مسیر حرکت کشور به سمت اهداف از پیش تعیین شده است. برای مفهوم امنیت ملی تعاریف گوناگونی ارائه شده است، هرچند هیچ یک از آن ها در فرهنگ روابط بین الملل آمده «امنیت ملی حالتی است که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت، دارایی و یا خاک خود به سر می برد». در دایره المعارف علوم اجتماعی این واژه چنین تعریف می شود «توان یک ملت برای حفظ ارزش های داخلی از تهدیدات خارجی». در تعریف سازمان ملل، امنیت ملی اینگونه تعریف شده است «این که کشورها هیچ گونه احساس خطر حمله نظامی، فشار سیاسی یا اقتصادی نکنند و بتوانند آزادانه گسترش و توسعه خویش را تعقیب کنند». در فرهنگ علوم سیاسی، امنیت ملی عبارت است از احساس آزادی کشور در تعقیب هدف های اساسی و فقدان ترس و خطر جدی از خارج نسبت به منافع سیاسی و حیاتی کشور می باشد. والتر لیپمن، محقق آمریکایی در تعریف امنیت ملی می گوید: «یک ملت وقتی دارای امنیت ملی است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزشهای اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ، بتواند آن را پیش ببرد».