دفاع، بازدارندگی و امنیت

  کیارش قندی - امنیت و دفاع از جمله موضوعات پر اهمیتی به‎شمار می‎روند که جایگاه خاصی در مطالعات سیاسی و اجتماعی دارند، از جمله اندیشمندان برجسته‎ای که در این زمینه به اظهارنظر پرداخته و طی مباحث فلسفی، کلامی و فقهی به تبیین مفهوم، جایگاه و کارکرد دو موضوع امنیت و دفاع مبادرت نموده است، امام خمینی(ره) می‎باشد. غالب آرا و دیدگاه‎های امام خمینی(ره) در این زمینه را می‎توان عمدتاً در مباحث فقه‎سیاسی ایشان ملاحظه نمود. از نظر امام خمینی(ره)، امنیت در حوزه‎ی فردی، مستقیماً با امنیت در حوزه‎ی اجتماعی گره می‎خورد و مکمل یکدیگر محسوب می‎گردد. به عبارتی، امنیت فردی که تابع احساسات افراد می‎باشد، در شکل جمعی معادل امنیت اجتماعی است. البته به نظر می‎رسد استمرار زندگی عمومی همان بقای حیات اجتماعی و عمومی بوده و امنیت افراد با امنیت جامعه به هم پیوسته است. زمانی که امنیت چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی با تهدید و خطرات گوناگون مواجه می‎شود، بحث دفاع پیش می‎آید.
از سخنان امام خمینی(ره) می‎توان چنین دریافت که دفاع سازوکاری فلسفی و واقع‎گرایانه به‎حساب می‎آید و به معنای دفع دشمن و تدارک بازدارندگی مؤثر بوده و قاعده‎ای مبنایی و حیاتی است. بنابراین، تفکر در مبانی اندیشه‎ی دفاعی اسلام از مقدمات اولیه‎ی تنظیم امور دفاعی جامعه‎ی اسلامی و ایجاد امنیت به‎شمار می‎رود و در مراحل بعد، نحوه‎ی یافتن راهکارهای مطلوب در موضوع دفاع حائز اهمیت می‏شود.
از سوی دیگر طبق ماده ۵۱ منشور ملل متحد، هر کشوری حق دارد در برابر حملات مسلحانه، از حق دفاع مشروع برخوردار باشد. این حق به ویژه در شرایطی که کشور مورد تهدید و حمله قرار گیرد، به رسمیت شناخته می‌شود. ایران بر اساس این اصل، حق دارد با تمام قوا از امنیت و صلح ملی خود دفاع کند.
امنیت یک موضوع اجتماعی است و از عوارض زندگی اجتماعی محسوب می گردد، به عبارت دیگر امنیت غالبا در ارتباط با پدیده ها و افراد دیگر معنا پیدا می کند، گذشته از این که بخش عمده ای از نگرانیهای فرد، مربوط به محیط اطراف اوست و موضوع حفاظت از خویش در قبال آن تجلی می یابد.
در باب اهمیت امنیت و نقش آن در پیشرفت فردی و اجتماعی، همین بس که بدون امنیت هیچ برنامه ای قابل اجرا نیست، در سطح ملی، امنیت اهمیتی فراتر از بقا و صیانت ذات کشور دارد، به عبارت دیگر ممکن است در یک زمان تمامیت ارضی، استقلال و حاکمیت یک کشور محفوظ باشد لکن وجود تهدیدات جدی زندگی اجتماعی و سیاسی آن کشور را دستخوش آشوب و هراس و سردرگمی نماید، عدم احساس آرامشی که از این طریق به وجود می آید، مهم ترین مانع در مسیر حرکت کشور به سمت اهداف از پیش تعیین شده است.
برای مفهوم امنیت ملی تعاریف گوناگونی ارائه شده است، هرچند هیچ یک از آن ها در فرهنگ روابط بین الملل  آمده «امنیت ملی حالتی است که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت، دارایی و یا خاک خود به سر می برد».
در دایره المعارف علوم اجتماعی این واژه چنین تعریف می شود «توان یک ملت برای حفظ ارزش های داخلی  از تهدیدات خارجی».
در تعریف سازمان ملل، امنیت ملی اینگونه تعریف شده است «این که کشورها هیچ گونه احساس خطر حمله نظامی، فشار سیاسی یا اقتصادی نکنند و بتوانند آزادانه گسترش و توسعه خویش را تعقیب کنند».
در فرهنگ علوم سیاسی، امنیت ملی عبارت است از احساس آزادی کشور در تعقیب هدف های اساسی و فقدان ترس و خطر جدی از خارج نسبت به منافع سیاسی و حیاتی کشور می باشد.
والتر لیپمن، محقق آمریکایی در تعریف امنیت ملی می گوید: «یک ملت وقتی دارای امنیت ملی است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزشهای اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ، بتواند آن را پیش ببرد».