تصمیم بی بازگشت دولت چهاردهم

 هما دل آرام - طی روزهای اخیر تجمعی در مقابل مرکز ملی فضای مجازی در اعتراض به تلاش دولت جهت رفع فیلترینگ با بنرهای «حیا کن، طرح حذف فیلتر رو رها کن» و «واتساپ، تلگرام و اینستا رانت، فساد و فحشا» برگزار شده بود.
اگرچه دیش‌های استارلینک گرانقیمت است و برای بخش وسیعی از مردم مقرون به صرفه نیست اما اینترنت استارلینک روی گوشی موبایل که به زودی در دسترس عموم خواهد بود، بازی را تغییر می‌دهد و نه تنها می‌تواند حاکمیت اینترنت در ایران را از بین ببرد، بلکه می‌تواند شرکت‌های زیرساخت و واسط را با بحران مالی مواجه کند. در همین راستا مسئولین دست به کار شده‌اند تا با کاهش معنادار فیلترینگ، از جذابیت استارلینک برای کاربران ایرانی بکاهند اما ظاهراً هنوز همه توجیه نشده‌اند. در همین زمینه گروهی با هدایت حسین الله کرم عصر روز چهارشنبه مقابل شورای عالی فضای مجازی تظاهرات کردند و صحنه‌های تماشایی در مخالفت با رفع فیلترینگ که مسعود پزشکیان اخیراً بر آن تاکید کرده، انجام داد.
همچنین ستار هاشمی روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هیأت دولت در جمع خبرنگاران گفت: گزارش وضعیت اینترنت در قالب گزارشی به شورای سران ارایه شده است و نگاه ما براساس واقعیت‌هایی است که وجود دارد. وی گفت: وضعیت موجود به صلاح نیست و طبیعتا باید به سمتی برویم که ارتقا وضعیت موجود داشته باشیم، جمع بندی هم این بوده که ادامه وضعیت موجود به مصلحت نیست و باید به سمتی برویم که بازگشایی اتفاق بیفتد.
هاشمی افزود: دلایل به روایت آمار نشان می‌دهد که ادامه این روند به مصلحت نیست و چالش‌های جدیدی برای کشور ایجاد کرده است، ما این موضوع را با جدیت دنبال می کنیم چرا که از طرفی وعده رئیس جمهور و دولت بوده است و از طرفی موضع رسمی دولت به حساب می‌آید.
وزیر ارتباطات در خصوص آخرین وضعیت شبکه ملی اطلاعات نیز گفت: بحث شبکه ملی اطلاعات تکلیف برنامه هفتم پیشرفت است و مانع دسترسی به منابع، اینترنت و ظرفیت‌های بین‌الملل نیست.
رئیس شورای اطلاع رسانی دولت نیز گفته است: پزشکیان پس از بازگشت از سفر، وارد مسیر قانونی و‌ اداری رفع مشکل فیلترینگ خواهد شد
مخالفان فیلترینگ هم می‌توانند اعتراض کنند؟
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات با انتشار یادداشتی در شبکه اجتماعی ایکس، نوشت:امروز موافقان فیلترینگ در کمال آرامش تجمع اعتراضی برگزار کردند و هر چه خواستند گفتند ‌و شعار دادند. آیا چنین امکانی برای مخالفان فیلترینگ هم وجود دارد؟
جواد امام دبیر کل مجمع ایثارگران در واکنش به تجمع تعدادی از موافقان فیلترینگ، نیز طی نامه ای خطاب به وزیر کشور درخواست کرد تا مجوز برای تجمع مخالفان فیلترینگ صادر شود.جواد امام، دبیرکل حزب مجمع ایثارگران در نامه ای سرگشاده خطاب به وزیر کشور، نوشت:
جناب آقای مومنی وزیر محترم کشور
فراخوان مخالفان رفع فیلترینگ در کانال‌های تلگرامی و سایر اپلیکیشن‌های فضای مجازی! به احقاق حق آن‌ها و تجمع در مقابل سازمان فناوری اطلاعات ایران منجر شد.
به اطلاع می‌رساند مطابق اصل ۲۷ قانون اساسی، حزب مجمع ایثارگران بنا دارد در هفته آتی در مکان مذکور تجمعی برگزار کند و در راستای حمایت از وعده‌های رئیس‌جمهور و مطالبات اکثریت جامعه، رفع فیلترینگ را خواستار شود.
خواهشمند است مانند حقی که برای منتقدان رفع فیلترینگ قائل شدید، حق منتقدان را به‌رسمیت شناخته و تمهیدات لازم را جهت برگزاری این تجمع فراهم آورید.
فیلترینگی که به نتیجه نرسید
استفاده از اینترنت و ویژگی‌های نهفته آن یکی از مهم‌ترین دلایلی است که کاربران در همه کشورها زمان قابل‌توجهی از روز خود را صرف استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا می‌کنند و از آنجا که در ایران هم مانند سایر کشورها دسترسی به اینترنت و کسب‌وکارهای فضای مجازی فراگیر شده، فراهم کردن بستری مناسب برای فعالیت کاربران و صاحبان کسب‌وکارها از موارد مورد توجه دولت‌ها محسوب می‌شود. با رشد و توسعه شبکه‌های اجتماعی بسیاری از کسب‌وکارها به صورت مستقیم و غیرمستقیم از ظرفیت‌های موجود در فضای مجازی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی در زمینه‌های مختلف استفاده می‌کنند بنابراین ایجاد محدودیت در این زمینه می‌تواند نتایج نامطلوبی به همراه داشته باشد. اعمال محدودیت برای برخی سایت‌ها یا پلتفرم‌ها از گذشته و در همه کشورها بسته به سیاستی که درباره این موضوع دارند، انجام می‌شده است اما در مقابل بعضا ایجاد محدودیت دسترسی به برخی پلتفرم‌های محبوب در سال‌های گذشته نارضایتی‌هایی برای کاربران به همراه داشته؛ اقدامی که اجرای آن تاثیرهایی بر فضای کسب‌وکار مجازی هم گذاشته است. بر این اساس در ایران رفع فیلترینگ و دسترسی آزاد به سکوهای فیلترشده از جمله وعده‌های دولت چهاردهم و در مقابل مطالبه مردم عنوان شد.
کارشناسان معتقدند که پس از اعمال سیاست فیلترینگ برای پلتفرم‌های محبوب، مسوولان و مردم به این موضوع رسیده‌اند که اهداف فیلترینگ محقق نشده بلکه برعکس مافیای فیلترشکن‌ها سود هنگفتی نصیبشان می‌شود و از همه مهم‌تر مدیریت فضای مجازی از دست خارج شده و کودکان و نوجوانان با فیلترشکن به سایت‌های غیرمجاز دسترسی پیدا کرده‌اند که خود این موضوع آسیب‌ها را بیشتر می‌کند. سید ستار‌ هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در همان روزهای نخستین آغاز به کارش توضیح داد که زندگی خوب در دنیای دیجیتال یا دنیای آینده، هم با کیفیت و به‌روز و بر لبه دانش است، هم امن است و هم آگاهی‌دهنده و الهام بخش. زندگی که قابلیت دارد جان‌ها را نجات دهد و اگر به خوبی نظم نداشته باشد، می‌تواند جان‌ها و فکرها را از بین ببرد. وظیفه ما به عنوان حاکمیت این است که بهترین شرایط زندگی دیجیتال را برای مردم فراهم کنیم، به آنها آگاهی بدهیم، کیفیت کاربری را بالا ببریم و ایران آینده را برای آنها که قصد و هدفشان ناامن کردن برای اقشار مختلف جامعه به خصوص کودکان و نوجوانان است، ناامن کنیم. از طرفی محدودیت‌ها امروزه در فضای مجازی اثری ندارد و تنها هزینه مصرف‌کننده را بالا برده و باعث فرار امنیتی می‌شوند. ‌هاشمی با اشاره به اینکه فیلترینگ در وضعیت فعلی به نفع هیچ‌کس نیست، تاکید کرد که این موضوع هم حاکمیت ما را نقض کرده، هم امنیت سایبری را زیرسوال برده، هم امنیت خانواده‌ها را دچار مشکل کرده، هم کسب‌وکارها آسیب دیدند و هم مردم ناراضی شدند. این چیزی نیست که اسناد بالادستی و رهبری معظم انقلاب از ما خواسته بودند بنابراین باید با در نظر گرفتن مصالح ملی و سیاست‌های کلی، شرایط موجود را به نفع رشد کسب‌وکارها و جلب رضایت مردم تغییر داد. در این مسیر سخت، پر چالش و پر از تلاطم برای بازنگری در این سیاست‌ها، به همیاری همه دستگاه‌های کشوری، لشکری و حاکمیتی از یک‌سو و همکاری همه فعالان این صنعت مهم در لایه‌های مختلف از سوی دیگر نیاز داریم. مساله‌ای که دیگر مسوولان از جمله معاون اول رییس‌جمهور هم به آن اشاره کرد و گفت محدودیت‌ها، امروز در فضای مجازی اثری ندارد و از وقتی فناوری‌های نوین در حال پیشرفت بود واضح بود که این کار، تنها هزینه مصرف‌کننده را بالا برده و باعث فرار امنیتی می‌شوند چراکه شرکت‌های تامین‌کننده فیلترشکن‌ها، جایگزین نهادهای امنیتی می‌شوند و تمرد از قانون به جامعه یاد داده می‌شود.
استفاده از فیلترشکن چه خطرهایی دارد؟
تقریبا از همان زمان که اینترنت به ایران وارد شد و گسترش یافت، موضوع فیلترینگ با هدف جلوگیری از دسترسی کاربران به وبگاه‌های مغایر با قوانین و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران و از سوی دیگر رواج VPN و فیلترشکن‌ نیز مطرح شد، اما این موضوع زمانی شکل جدی‌تری به خود گرفت که شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌هایی مانند فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر فیلتر شدند.
فیلترشکن‌ها مجموعه‌ای از روش‌ها و نرم‌افزارهای مختلف هستند که برای عبور از فیلتر از آن استفاده می‌شود البته بعضی از فیلترشکن‌ها کاربرد امنیتی دارند، یعنی با عوض‌کردن آی‌پی آدرس فرد موردنظر، جلوی هک شدن را می‌گیرند اما از طرفی بعضی از نرم‌افزارهایی که در قالب فیلترشکن عرضه می‌شوند، بدافزارهایی هستند که توسط مجرمان سایبری و جهت سوءاستفاده از کاربران ارائه شده‌اند. درباره استفاده از فیلترشکن‌ها و موضع دولت با فیلترینگ وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از این اظهار کرده بود: درست است که بسیاری از فیلترشکن‌ها خدمات ظاهری خوبی به کاربر ارائه می‌دهند و به همین دلیل کاربران به استفاده از آن‌ها علاقه‌مندند اما بنا به گزارش‌هایی که مراکز معتبر منتشر می‌کنند، این نوع نرم‌افزارها استفاده ضدامنیتی دارند و نوعی باج‌افزارند که به جمع‌آوری اطلاعات مشترکین اقدام می‌کنند و فراگیری و استفاده از فیلترشکن‌ها تبعات بسیار زیادی دارد. محمدجواد آذری جهرمی با تاکید بر مضرات استفاده از فیلترشکن بیان کرده بود: امیدواریم مسئولانی که متصدی فیلترینگ هستند، به این موضوع توجه داشته باشند زیرا این مسئله یک تهدید بزرگ است و باید مردم را درباره استفاده از فیلترشکن توجیه کنیم تا آن‌ها با همراهی کنند زیرا در هر تصمیمی اگر همراهی مردم نباشد، اثراتش مشابه اثرات کنونی و گستردگی باج‌افزارها می‌شود. این درحالی است که در سال ۱۳۹۷ رئیس پلیس فتای ناجا اعلام کرده بود حدود ۱۰ تا ۱۲ ملیون نفر از VPN و فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند.
بیشتر فیلترشکن‌ها از نوع وی‌پی‌ان هستند و VPN مخفف کلمه Virtual Private Network به معنای شبکه اختصاصی مجازی است و از یک پورت و پروتکل خاص استفاده می‌کند. عمده استفاده وی‌پی‌ان در دنیا برای حفظ امنیت است؛ مثلا اگر یک کاربر یا مسئولی به خارج از کشور رفته باشد و بخواهد از آنجا با حفظ امنیت، به اینترنت بانکش و یا سرویسی داخل ایران وارد شود، اگر به شبکه‌ی آن کشور اطمینان نداشته باشد، از وی‌پی‌ان استفاده می‌کند.
اما علت اصلی استفاده از وی پی ان چیست؟ در این زمینه می توان گفت اطلاعاتی که در وی‌پی‌ان ارسال و دریافت می‌شود، غیرقابل شنود است. به همین دلیل است که غیرقابل فیلتر شده و از این قابلیت برای دورزدن فیلترینگ استفاده می‌شود البته بستن فیلترشکن‌ها یک کار شدنی است و با بستن پروتکل‌ها انجام می‌شود، اما این کار هم با آسیب‌هایی همراه است.
خطرهایی که استفاده از وی پی ان به همراه دارد
برخی تحلیلگران بر این عقیده اند که بدافزار بودن خاصیت وی‌پی‌ان نیست و این موضوع در مورد همه اپلیکیشن‌ها صدق می‌کند و حتی یک اپلیکیشن ماشین حساب هم ممکن است بدافزار باشد؛  اما محدود کردن بعضی از پلت‌فرم ها مانند تلگرام در سال‌های گذشته مردم را با این خطر مواجه کرد و باعث شده اکثرا به وی‌پی‌ان‌ها و اپلیکیشن‌های ناشناس روی بیاورند این درحالی است که این اپلیکیشن‌ها ممکن است دسترسی‌های غیرمتعارفی مثل مکان و لیست مخاطبان را بگیرند و از این اطلاعات سوء‌استفاده کنند.
بررسی امنیتی و دسترسی اپلیکیشن‌ها دو قسمت است؛ یک مورد، مدل وی‌پی‌ان‌هایی هستند که مثل سایفون به عنوان اپلیکیشن روی موبایل نصب می‌شوند و هنگام نصب به کاربر نشان داده می‌شود که چه دسترسی‌هایی می‌خواهد کاربر بگیرد؛ فیلترشکن و وی‌پی‌ان برای عملکردش فقط باید به اینترنت دسترسی داشته باشد و هیچ دسترسی غیر از اینترنت نباید از کاربر بگیرد و اگر بگیرد قطعا می‌خواهد کار دیگری انجام دهد و در آن صورت کاربر نباید آن را نصب کند. نکته مهمی که وجود دارد این است یک سری از وی‌پی‌ان‌ها از رمزنگاری استفاده می‌کنند و این اطلاعات در رفت و برگشت قابل شنود نیست، اما بعضی از آن‌ها از رمزنگاری استفاده نمی‌کنند و کسی که این سرور وی‌پی‌ان را راه انداخته، می‌تواند از اطلاعات شما سوء‌استفاده کند.
وقتی وی‌پی‌ان کاربر وصل است و وارد یک درگاه پرداخت می‌شود و شماره کارت و رمز خود را وارد می کند، در واقع اسم کاربری و رمز خود را به سرور وی‌پی‌ان می‌فرستند و سرور وی‌پی‌ان، آن را به بانک می‌فرستد. اگر طرف مقابل بخواهد سوء‌استفاده کند و وی‌پی‌ان رمزنگاری نباشد، می‌تواند این کار را به راحتی انجام دهد؛  به همین دلیل توصیه شده حتما اگر نیاز به استفاده از وی‌پی‌ان وجود دارد، زمان پرداختن و رفتن به سایت‌های داخلی مثل سایت یارانه، کنکور و دانشگاه که اطلاعات حساسی دارند، وی‌پی‌ان را قطع شود.
اما طی سال‌های گذشته روی موضوع لزوم اقدام برای ساماندهی VPN در کشور از طریق مرکز ملی مجازی تأکید شده بود به گونه‌ای که رئیس مرکز ملی فضای مجازی گفته بود استفاده از VPN مقوله پیچیده‌ای است و بسیاری از نظام‌ها از آن استفاده می‌کنند مانند بانک‌ها در فعالیت‌های اقتصادی، مکاتبات اداری و تعیین هویت. بنابراین نمی‌توانیم به سهولت نسبت به تعطیلی یا ممنوعیت قانونی VPN صحبت کنیم به همین دلیل به دنبال این هستیم که این فضا ساماندهی شود. وی همچنین تأکید کرده بود باید شرکت‌هایی که VPN صادر می‌کنند و یا نحوه‌ی استفاده از VPN توسط ارائه‌دهندگان اینترنت را ساماندهی کرد، به نحوی که استفاده از  VPN ‌برای کسانی که باید استفاده کنند، مشکلی نداشته باشد و در مواردی که به ضرر است، اتفاق نیفتد. ما نمی‌توانیم عوارض VPN منفی را به صفر برسانیم، اما می‌توانیم آن را کاهش دهیم.
چندی پیش گروهی از محققان و پژوهشگران موسسه امنیتی VPN Mentor دریافته و اعلام کرده‌اند که سه فیلتر شکن و وی پی ان معروف در جهان که میلیون‌ها کاربر از آنها استفاده می‌کنند، دچار ضعف‌های امنیتی هستند که اطلاعات کاربران از جمله مکان و موقعیت جغرافیایی اتصال به اینترنت، اطلاعات ذخیره شده در دستگاه الکترونیکی متصل و نتایج جست‌وجوهای آنها قابل دسترسی و ردیابی هستند. این مساله به عقیده کارشناسان امنیتی، نگرانی‌های جدی درباره استفاده از فیلترشکن‌ها ایجاد می‌کند چرا که کاربران با گوش سپردن به  شعارهای این دسته از اپلیکیشن‌ها، با خیالی آسوده وب گردی می کرده و بر این باور بوده‌اند که قابل ردیابی نیستند؛ پائولوس ییبلو، یکی از محققان امنیتی و هکرهای سفید فعال در شرکت  VPN Mentor در این باره گفته بود سه فیلترشکن و VPN شناسایی شده‌اند که آنچنان که به کاربرانشان قول می‌دادند، امن نبوده و در مواقعی نیز با پلیس فدرال آمریکا ( FBI) همکاری‌هایی داشته‌اند.
با آزمایش‌های مختلفی که محققان برروی فیلترشکن‌های متعدد انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که هر سه فیلترشکن و VPN  اعلام شده، اطلاعات و IP آدرس‌های کاربرانشان را افشا می کنند و در صورت لزوم، به قولهای خود مبنی بر حفظ اطلاعات و عدم ردیابی آنها عمل نمی کنند و ممکن است با دولت‌ها و نهادهای امنیتی همکاری کنند.
اما یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای هک کردن اطلاعات کاربران، نوشتن نرم‌افزار و پنهان کردن بدافزار در داخل آن و توزیع عمومی و رایگان آن در بین مردم است و یکی از ابزارهایی که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد، فیلترشکن‌ها هستند و طبق گفته یکی از مسئولان سازمان فناوری اطلاعات در سال ۱۳۹۹، ۹۹ درصد ابزارهای فیلترشکن ها برای سوءاستفاده طراحی می‌شوند.  
بر این اساس وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات استفاده از فیلترشکن ها را موضوع مهمی دانست و گفت: الان بسیاری از گوشی‌های هموطنان ما به بدافزار آلوده هستند و راه ورود این بدافزارها هم ابزارهای دور زدن فیلترینگ و وی‌پی‌ان‌ است. ما برنامه‌ای که در وزارت ارتباطات داریم این است که نیاز مردم به فیلترشکن را کاهش دهیم، برنامه‌ای برای این کار ترتیب داده شده که در زمان خودش اعلام می‌شود، برای اینکه مردم نیازی به فیلترشکن نداشته باشند و سرویس‌های مورد نیازشان راه‌اندازی شود که استفاده از فیلترشکن به حداقل برسد، زیرا بسیاری از ویروس‌های مردم روی گوشی‌ها، تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌هایشان به دلیل استفاده از فیلترشکن است.
چندی پیش هم وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته بود همانطور که بارها کارشناسان اعلام کرده اند استفاده از وی پی ان آسیب پذیری دستگاه های کاربران را به دنبال خواهد داشت زیرا راه رخنه هکرها به گوشی مردم را تسهیل می‌کند، بنابراین توصیه کارشناسانه این است که مردم تاجایی که می توانند از وی پی ان استفاده نکنند.
همچنین کارشناسان معتقدند اینکه ما افراد را به این سمت ببریم که از فیلترشکن یا VPN استفاده کنند به شدت آسیب‌زاست؛ چراکه دستگاه‌هایی که فیلترشکن نصب می‌کنند، آسیب‌پذیر می‌شوند. این موضوع از نظر ساختار امنیتی نیز کار بسیار خطرناکی محسوب می‌شود و مشکلات امنیتی روی وب سایت‌ها به شدت افزایش می‌یابد.
از سوی دیگر در دنیای امروز امنیت سایبری از اهمیت ویژه‌ای برای کاربران و دولت‌ها برخوردار است. سرقت شماره تلفن، کد ملی، رمز عبور و اطلاعات شخصی افراد از طریق سایت‌های رسانه‌های اجتماعی یا بیرون کشیدن اسرار دستگاه‌ها از فضای ابری همه و همه مواردی است که نگرانی کاربران را از امنیت اطلاعاتشان برمی‌انگیزد به گونه‌ای که برخی کارشناسان معتقدند یکی از اتفاقات مخل امنیت، عدم سیاست گذاری درست در رابطه با اینترنت است. اینکه شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم خیلی اتفاق خوبی است و سبب کاهش هزینه و افزایش دسترسی و به دنبال آن افزایش امنیت می‌شود ولی متأسفانه اتفاقاتی که بعضا در زمینه اینترنت رخ داده و پس از آن بستن پهنای باند اینترنت، یا مسدود و محدودسازی برخی سایت‌های خارجی، کاربران را به سمت استفاده از ابزاری مانند وی پی ان سوق می‌دهد و استفاده از وی پی ان هم تمام پیش‌بینی‌ها و الزامات دیده شده در شبکه دیده شده را، میان‌بر زده و از آن عبور می‌کند.
به عبارتی زمانی که در یک سازمان یا منزلی تمام اقدامات امنیتی مانند آنتی ویروس، فایروال و به طور کلی الزامات در معماری شبکه رعایت شود اما کاربر با وی پی ان به یک سایت خارجی متصل شود، همه رشته‌هایی که برای امنیت سازمان چیده شده، پنبه می‌شود. بنابراین برخلاف چیزی که شاید در ذهن تصمیم‌گیران وجود دارد و با بستن  اینترنت امنیت ارتقاء پیدا می‌کند این موضوع به صورت برعکس در حال رخ دادن است، یعنی هرچه قدر دسترسی به سایت‌های بیرونی، شبکه‌های اجتماعی محدود یا فیلتر شود، مـتأسفانه با روش‌های دور زدن فیلترینگ امنیت بیشتر به خطر می‌افتد. بنابراین در این روزها که اخباری از هک برخی سایت‌های دولتی، صداوسیما، افشای اطلاعات شخصی افراد یا نمایندگان مجلس و هک صفحات در فضای مجازی و بیش از گذشته به گوش می‌رسد، اهمیت امنیت را دوچندان کرده و در نتیجه نیاز به حفاظت از اطلاعات محرمانه و امنیت سایبری به یک موضوع اساسی تبدیل شده است.
فیلترینگ یک دلالی بی جا و به ضرر مردم است
طرح صیانت از فضای مجازی و یا همان طرح معروف به فیلترینگ که از جمله دستاوردهای مجلس یازدهم بود و در همان مجلس مسکوت ماند، به نظر می‌رسد طیف حامیان آن طرح باردیگر دست به کار شده اند تا این طرح را به شکلی دیگر اجرایی کنند.
هر چند نمایندگان مجلس دوزادهم در همان ابتدای کار تلاش کردند با ارائه طرحی تحت عنوان حذف  فیلترینگ، محدودیت‌های فضای مجازی را ساماندهی  و به نوعی فیلتیرنگ را کمرنگ کنند اما خیلی زود این طرح که ۱۹ نماینده پای آن را امضا کرده بودند و به موجب آن قرار بود با مسئولیت رئیس جمهور فیلتر برخی از پیام‌رسان‌ها برداشته شود، از دستور کار مجلس خارج شد و حالا با گذشت حدود ۳ ماه از آن طرح، تندروها با طرحی دقیقا متضاد طرح پیشین قصد دارند در عرصه فیلترینگ عرض اندام کنند.
حمید رسایی از جمله نمایندگان تندرو ، ضمن تایید این خبر که برخی نمایندگان مجلس به دنبال ارائه طرح صیانت جدید هستند، خود را رئیس کمیته این طرح معرفی می‌کند و از اعلام جزئیات آن خودداری می‌کند.در حالی که رسایی از طرح جدید مجلس در راستای فیلترینگ خبر می‌دهد، علی کشوری که سخنگویی کمیسیون اصل ۹۰ را برعهده دارد در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین ضمن اعلام برائت از تندروها از معایب فیلترینگ و باگ‌های امنیتی آن می‌گوید.
حمید رسایی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلام درباره جزئیات طرح جدید مجلس برای صیانت از فضای مجازی گفت: من رئیس کمیته این طرح هستم. وی در پاسخ به اینکه آیا طرح مذکور ادامه همان طرح صیانت است یا خیر، افزود: جزئیات آن را اعلام خواهیم کرد.
علی کشوری، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ نیز در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین درباره اینکه زمزمه‌هایی درباره اینکه برخی از نمایندگان نزدیک به جبهه پایداری به دنباال ارائه طرحی در راستای صیانت از فضای مجازی هستند، گفت: بنده نه خودم جزو آن طیف هستم نه اینکه در این مورد اطلاعی دارم.
وی در واکنش به اینکه در این مدت نتیجه محدودسازی اینترنت و فیلترینگ را دیدیم، چرا بازهم نگاه ها به سمت فیلترینگ است، گفت: نظر بنده به عنوان یک نماینده این است که همه جای دنیا یکسری محدودیت‌هایی برای استفاده از فضای مجازی وجود دارد، اصلی‌ترین سوال بنده این است که اگر بخواهیم فضای مجازی را محدود و فیلتر کنیم و از آن طرف فیلترشکن بگیریم و به مردم بفروشیم، یک دلالی و کاسبی بی‌جا به ضرر مردم است. کشوری در ادامه اظهار کرد: اگر قرار باشد که این اتفاق بیافتد برای همه باید به صورت یکسان باشد و از یک مرجع مشخص و قابل پیگیری این اتفاق بیافتد. به عبارت دیگر چه معنی دارد که از یک طرف ما فیلتر کنیم و از طرف دیگر فیلترشکن بفروشیم. این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به ابعاد امنیتی استفاده از فیلترشکن خاطرنشان کرد: خیلی از موارد می‌توانند باگ امنیتی برای ما داشته باشند و در بسیاری از مسائل ضعف داریم. کشوری درباره اینکه بحث مربوط به فیلترینگ و فیلترشکن‌ها در کمیسیون اصل ۹۰ مطرح شده یا خیر، یادآور شد: هنوز در کمیسیون اصل ۹۰ مطرح نشده است و اگر مطرح شود حتما اطلاع می‌دهم.
فیلترینگ به کسب و کار مردم آسیب زده است
چندی پیش حسن شمشادی، چهره آشنای حوزه‌ی مقاومت گفت: صرف فیلترکردن راه چاره نیست حدود ۱۰ میلیون ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند و هزینه می‌دهند صرف فیلترکردن راه به جایی نخواهد برد. موضوع فیلترینگ صفر و صدی نیست، پدیده‌ای بسیار مثبت یا بسیار منفی هم نیست. علتش این است ما تکنولوژی را که ازغرب گرفته ایم را داریم استفاده می‌کنیم، درکشور‌های مختلف دنیا از جمله آمریکا و اروپا به اینترنت، بستر‌های فضای مجازی و اپلیکیشن‌های مختلف نگاه یکسانی ندارند. اینگونه نیست که همه چیز در آمریکا یا کشور‌ها غربی آزاد باشد آن‌ها نیز نمونه‌هایی دارند که فیلتر کرده باشند. شمشادی با اشاره به لزوم ترویج فرهنگ انقلاب اسلامی یا دفاع از مظلوم لازم است  در بستر‌های فضای مجازی انجام شود، گفت:، اما وقتی بستر را فیلتر می‌کنند فضا را برای دسترسی خیلی‌ها محدود می‌کنند مردم نمی‌توانند صدا‌ها را بشنوند و گفتمان انقلاب اسلامی را نمیتوان اشاعه داد.
شمشادی گفت:درکشور‌های مختلف دنیا حتی آن‌هایی که دایه دارحقوق بشر هستند و صاحب اینترنت هستند وقتی کشورشان درگیر بحران می‌شود محدودیت‌های شدیدی را اعمال می‌کنند.
شمشادی در پاسخ به این سئوال که اساسا فیلترینگ خوب است یا بد؟ گفت: در حال حاضر فیلترینگی که برای اینترنت و اپلیکیشن‌ها ایجاد شده است  بیشتر بار روانی دارد. هرچند که برخی هم در بستر‌های اینترنت کار و فعالیت خودشان را همچنان دارند، اما در حدود دوسالی که فیلترینگ جدی‌تر شده است به نوعی فضای کسب وکاردرصدی از مردم  آسیب دیده است.
این خبرنگار سابق صداوسیما اظهار داشت: البته که نظام هم اولویت‌هایی دارد که باید مود توجه قرار بگیرد، ما اِن را در سایر کشور‌های غربی و اروپایی نیز داریم مثلا در کشور هلند اگر اپلیکیشنی تعهداتی را ندهد اجازه‌ی فعالیت نخواهد داشت
 خبرنگار سابق صداو سیما گفت: مسئله‌ی بعدی این است که تناقضی هم مردم در بین مسئولین می‌بینند که با نام و کاربری خودشان در این اپلیکیشن‌ها و بستر‌ها جولان می‌دهند، ولی آن‌ها را برای مردم منع می‌کنند.
وی توضیح داد: فیلتر صددرصدی روی همه چیز کارساز نیست تجربه نشان داده که این راه اشتباه است، اما رها کردن صددرصدی هم چاره‌ی کار نیست طبعا باید یک سازوکار هوشمندی را که مورد نظر کارشناسان و متخصصان است را در نظر گرفت که کسب و کار مردم هم آسیب نبیند. وی افزود: در این مدت متخصصان و کارشناسان دیدگاه‌های مختلفی داشته اند برخی می‌گویند فیلتر فضای مجازی گزینشی باشد به طور مثال بستر‌هایی برای نخبگان، دانشجویان یا اهالی رسانه آزاد بشود و بستر‌های دیگری را برای عموم بازبگذارند این نظرات کاملا حرفه‌ای و تخصصی باید اعمال شود.
شمشادی اظهار داشت: بحث فیلتریگ صد درصد آن در چارچوب وظایف دولت نیست شورا‌های بالادستی وجود دارند که نظرگذار و تاثیرگذارند طبیعی است که رئیس جمهور دیدگاه‌های کارشناسان را در شورا‌های بالادستی ببرد که تصمیم جدی گرفته شود
وی افزود: اما همه رفع فیلترینگ در چارچوب دولت نمی‌گنجد و دولت به تنهایی تصمیم گیرنده‌ی رفع فیلترینگ نیست، پزشکیان موافق رفع فیلترینگ بوده و می‌تواند دیدگاهش را در شورا‌های بالادستی طرح کند و دفاع کند، اما  نتیجه اش مشخص نخواهد بود، اما به این معنا نیست که پیگیر این قضیه نیست چرا که بر اساس قولی که به مردم دادن دپیگیری خواهد کرد
وی با اشاره به صحبت‌های خانواده‌ی شهید سلیمانی در خصوص لزوم رفع فیلترینگ گفت:خانواده‌ی شهید سلیمانی به عنوان بخشی از جامعه که پدرشان دغدغه مردم را داشتند مطالبات مردم را مطرح کرده اند صرف درست یا غلط بودن فیلترینگ باید به  نگاهی که مردم دارند هم توجه شود؛ و در نهایت حاکمیت میتواند بر اساس تجربیاتی که سایرکشور‌ها در زمینه مدیریت فضای مجازی دارند استفاده کند.
اینترنت و فیلترینگ از نگاه مردم
چندی پیش گزارش نظرسنجی از مردم درباره وضعیت اینترنت، شبکه های اجتماعی و فیلترینگ که براساس نظرات کاربران در شهریور و اسفند ۱۴۰۲ گردآوری شده است، منتشر شد.
به گزارش خبرنگار مهر، اندیشکده حکمرانی شریف با تهیه گزارش توصیفی و تحلیلی با عنوان «اینترنت از نگاه مردم» زیست مجازی ایرانیان و نگرش آنها درباره اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ را مورد بررسی قرار داده است.این مجموعه به سفارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و در ۴ بخش وضعیت کلی مصرف مجازی کاربران و ارزیابی آنان از وضعیت اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، فیلترینگ از نگاه مردم، تحلیل و ارزیابی میزان موفقیت سیاست فیلترینگ و جمع بندی و توصیه‌های سیاستی گردآوری شده است.
در بخش اول دسترسی به گوشی تلفن همراه هوشمند آمده است:
بر اساس داده‌های اسفند ۱۴۰۲ میزان ۸۳.۹ درصد افراد گوشی هوشمند دارند و تنها ۱۴.۹ درصد گوشی موبایل هوشمند نداشته اند. همچنین ۱.۳ درصد گفته اند که اصلاً موبایل ندارند.
اینترنت مورد استفاده کاربران نیز عبارت است از ۶۰.۵ کاربران فقط از اینترنت موبایل، ۱۰.۴ درصد فقط از اینترنت ثابت و ۲۹.۱ درصد از هر دو استفاده می‌کنند.
همچنین بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۲۰ درصد کاربران فقط از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی، ۲۲ درصد فقط از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی و ۵۷ درصد از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی استفاده می‌کنند.
همچنین بر اساس نظرسنجی شهریورماه ۱۴۰۲ بعد از فیلترینگ، کاهش استفاده در شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان‌های خارجی اتفاق افتاده و بیشترین کاهش در استفاده از واتس اپ با ۲۷.۲ درصد افت بوده است. استفاده از شبکۀ اجتماعی اینستاگرام نیز که در حال حاضر بیشترین مخاطب را دارد، در مقایسە شهریور ماه با قبل از فیلترینگ ۱۲.۱ درصد کاهش داشته است. در مقابل، استفاده از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی افزایش پیدا کرده است.
مهمترین دغدغه کاربران
در استفاده از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی
این گزارش عنوان کرده که در پاسخ به پرسش «مهمترین نگرانی شما در استفاده از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی چیست؟» بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۳۹.۸ درصد نمونه گفته اند نگرانی خاصی ندارند. ۲۱ درصد از کیفیت پایین خدمات و ۱۴.۱ درصد از دسترسی به اطلاعات شخصی نگران هستند.
در بین افرادی که از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده نمی‌کنند، ۲۰.۹ درصدشان نگرانی خاصی برای استفاده از این اپلیکیشن‌ها ندارند و مهمترین نگرانی ۲۳.۶ درصد آنها، دسترسی به اطلاعات شخصی است.
مهمترین مشکل کاربران در استفاده از اینترنت
بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۴۳ درصد کاربران مهمترین مشکل خود را کندی سرعت اینترنت اعلام کرده اند. ۳۰.۷ درصد هزینه‌های زیاد و ۱۸.۳ درصد محدودیت یا فیلترینگ را مهمترین مشکل خود در استفاده از اینترنت می‌دانند.
میزان استفاده از فیلترشکن
بر اساس نظرسنجی شهریورماه، ۶۰.۳۲ درصد مردم (۷۵.۴ درصد کاربران اینترنت) از فیلترشکن استفاده می‌کنند که در نظرسنجی اسفندماه این عدد به ۶۶.۸۸ درصد مردم (۸۳.۶ درصد کاربران اینترنت) رسیده است.
میزان و مدت زمان استفاده از فیلترشکن
بر اساس نظرسنجی اسفندماه ۱۴۰۲ در مورد مدت زمان استفاده از فیلترشکن، ۱۴.۱ درصد گروه نمونه گفته اند اصلاً از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند. ۲۶.۴ درصد کمتر از دو ساعت در روز، ۳۵.۸ درصد دو تا شش ساعت و ۲۱.۴ درصد شش ساعت و بیشتر در روز از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
مشکلات استفاده از فیلترشکن
بر اساس داده‌های نظرسنجی اسفندماه، ۵۶.۴ درصد افرادی که از فیلترشکن استفاده می‌کنند از قطعی‌های مکرر ناراضی هستند. ۵۲ درصد از سرعت پایین فیلترشکن و ۱۹.۹ درصد از تبلیغات ناخواسته ناراضی هستند. ۱۷.۸ درصد مشکل عدم امکان اتصال به برخی پلتفرمهای داخلی را دارند و ۱۴.۵ درصد با مشکل آسیب به گوشی تلفن همراه مواجه بوده اند. همچنین ۱۰.۴ درصد موقع استفاده از فیلترشکن ترس از دسترسی به اطلاعات شخصی تلفن همراه دارند.
ارزیابی کاربران از علت فیلترینگ
در نظرسنجی شهریورماه، در پاسخ به این پرسش که هدف مسئولان از فیلتر شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، واتساپ و تلگرام) چه بوده است، ۲۷.۵ درصد کاربران به گزینۀ محدودیت انتشار اخبار و محتواهای مخالف دولت اشاره کرده اند. ۱۴.۱ درصد معتقدند دلیل دولت برای فیلترینگ، جلوگیری از انتشار محتواهای غیراخلاقی است و ۱۱ درصد گفته اند هدف مسئولان، کنترل و دسترسی دولت به اطلاعات مردم است. ۱۰.۱ درصد نیز معتقدند هدف دولت از فیلترینگ، حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی است.
همچنین از افرادی که در حال حاضر از پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده نمی‌کنند، پرسیده شد که «در صورت تداوم فیلتر واتس‌اپ و اینستاگرام، آیا از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی مثل ایتا، سروش، بله و روبیکا استفاده خواهید کرد؟.» در شهریورماه ۱۸.۷ درصد پاسخ «بله» را انتخاب کرده بودند که این عدد در اسفندماه به ۲۴.۲ درصد رسید.
از افرادی که در حال حاضر از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنند پرسیده شد که «اگر پلتفرمهای خارجی (واتساپ، تلگرام، اینستاگرام و) … رفع فیلتر شوند، آیا همچنان از پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنید؟.» ۷۴.۶ درصد افرادی که در حال حاضر از پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنند، گفته‌اند اگر پلتفرمهای خارجی هم رفع فیلتر شوند همچنان از پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده خواهند کرد.
تأثیرات فیلترینگ
همچنین در تأثیر فیلترینگ روی استفاده از پیامرسان داخلی نتیجه گرفته است که تأثیر فیلترینگ بر روی افزایش استفاده از پیامرسانهای داخلی، چندان به گرایش سیاسی حساس نبوده و در تمام گروههای سیاسی تقریباً یکسان بوده است.
فراگیری گستردۀ استفاده از فیلترشکن، مدت استفادۀ طولانی کاربران و سهم قابل توجه فیلترشکن‌های رایگان سبب می‌شود که مخاطرات امنیتی مرتبط با استفاده از فیلترشکن به موضوعی مهم تبدیل شود که علاوه بر تهدیدات فردی، امنیت سایبری کل جامعه را با خطر مواجه می‌سازد.
سیاست فیلترینگ به لحاظ فنی تا حد زیادی موفق بوده است، اما از جهت ایجاد پیامدهای جانبی نامطلوب در حوزۀ امنیتی، فرهنگی و اقتصادی چندان موفق نبوده است. همچنین این سیاست از منظر مؤلفه‌های نرم همراهی کاربران و معنای ادراک شده از سوی آنان به توفیق کاملی دست نیافته است.
رتبه ایران در فیلترینگ اینترنت: دوم در جهان
انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارشی تحلیلی کیفیت اینترنت در ایران را تا پاییز ۱۴۰۲ مورد بررسی قرار داده است. در بخشی از این گزارش به محدودیت اینترنت در ایران پرداخته شده است؛ پدیده‌ای که آثار آن به خصوص بر اقتصاد کشور در سال‌های اخیر بیشتر به چشم آمده است. اینترنت در سال‌های اخیر به مطابق این گزارش محدودیت اینترنت در جهان در ۵۰ رتبه دسته‌بندی شده که در این میان ایران رتبه ۴۹ جهان را کسب کرده و ۵۵ درصد محدودیت بر اینترنت کشور ما وجود دارد. مطابق این دسته‌بندی اینترنت در کشور ما ۵۵ درصد محدودیت دارد و پس از چین محدودترین اینترنت در جهان است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران محدودیت‌های اینترنتی را در چهار سطح دسته‌بندی کرده که در این گزارش دو سطح آن یعنی قطع کامل یا کنترل‌شده اینترنت و فیلترینگ بررسی شده است. مطابق این گزارش ایران در تعداد دفعات قطع کامل اینترنت رتبه اول، در درصد فیلترینگ وبسایت‌ها رتبه دوم و در بدترین دسترسی آزادانه به اینترنت رتبه سوم در جهان را دارد.
رکورد خاموشی مطلق اینترنت در دنیا برای ایران
محدودیت در اینترنت آثار گوناگونی را برای کشور به خصوص در عرصه اقتصاد به دنبال دارد؛ این اقدام سبب کاهش دسترسی به جریان آزاد اطلاعات شده و می‌تواند مانع نوآوری در صنایع، کاهش تبادلات بین‌المللی و ارتباط با بازار‌های جهانی و افت عملکرد کسب‌وکار‌های آنلاین شود.
یکی از انواع محدودیت بر اینترنت قطع کامل یا کنترل شده آن است. این وضعیت وضعیتی است که در آن اینترنت کشور با عاملیت دستوری اغلب به دلایل سیاسی به صورت کامل یا مقطعی قطع می‌شود. به گزارش انجمن تجارت الکترونیک این نوع از محدودیت در چهار مقطع انتخابات سال ۱۳۸۸، حوادث آبان ۱۳۹۸ و شهریور ۱۴۰۱ با دستور شورای امنیت کشور اعمال شده است.
مطابق این گزارش که از داده‌های بین‌المللی به دست آمده در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ ایران با ۱۴ بار قطعی و اختلال سراسری در اینترنت در رتبه اول جهان قرار گرفته است. پس از کشور ما نیز هند، پاکستان، اتیوپی، موریتانی، سنگال و ترکیه در رده‌های بعدی در قرار گرفته‌اند.
رکورد فیلترینگ سایت‌ها پس از چین برای ایران
اما علاوه بر مقاطعی که اینترنت به طور کلی در کشور دچار اختلال می‌شود، برخی وبسایت‌ها نیز با اینترنت داخلی قابلیت دسترسی ندارند و به اصطلاح فیلتر هستند.
انجمن تجارت الکترونیک تهران با نمونه‌گیری از ۱۰۰ وبسایت مختلف تعداد وبسایت‌های فیلترشده را در کشور‌ها مشخص کرده است. مطابق این دسته‌بندی چین، ایران، روسیه، عربستان سعودی، اردن و اروگوئه ۶ کشور اول جهان با بیشترین سایت فیلتر شده در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ بوده‌اند. به طوری که چین بیشترین درصد فیلترینگ سایت‌ها را در جهان داشته و ۴۹.۵ درصد وبسایت‌ها در این کشور فیلتر هستند. پس از این کشور نیز ایران با ۴۹.۴ درصد سایت‌ها در رتبه دوم است. البته در این گزارش اشاره شده که این محدودیت‌ها در ایران فرای محدودیت‌های عمومی مثل فیلترینگ سایت‌های پورنوگرافی است که در کشور‌های دیگری نیز وجود دارد.
رتبه ایران در بدترین دسترسی آزادانه به اینترنت: سوم در جهان
دسترسی آزادانه به اینترنت شاخص دیگری است که برای سنجش میزان محدودیت‌های اعمال‌شده بر اینترنت کشور می‌توان مورد بررسی قرار داد.
بر اساس گزارش انجمن تجارت الکترونیک که این شاخص که بر اساس مواردی مثل نقض حقوق کاربر، موانع دسترسی و محدودیت در محتوا توسط سایت ساخته می‌شود در ۷۰ کشور جهان در سال ۲۰۲۳ مورد بررسی قرار گرفته که در این میان ایران پس از چین و میانمار بدترین وضعیت دسترسی آزاد به اینترنت را دارد. این شاخص برای ایران برابر با ۱۱ بوده است.