الزامات همسایگی

  فرنوش مهیاری- سیاست همسایگی مناسب و به دنبال آن ایجاد همگرایی منطقه‌ای بر اساس مدل و الگوی بومی و منطقه‌ای، همواره برای جمهوری اسلامی ایران امری مهم بوده که با گذشت زمان اهمیتی مضاعف یافته تا جایی‌که امروز به عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت سیزدهم تعیین شده ‌است. سؤال این است که «الگوی بومی سیاست همسایگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چیست؟»
سیاست همسایگی به مفهوم غالب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. سیاست همسایگی یک کنش نرم افزاری ویژه مبتنی بر تفکر و طراحی با هدف شکل دادن به نوعی در هم تنیدگی و هم تکمیلی در ابعاد مختلف و فراتر رفتن از همسایگی در مفهوم فیزیکی و جغرافیایی آن و روابط دوجانبه با همسایگان است. در این معنا، مهم ترین، عمل گرایانه ترین و موثرترین بخش سیاست همسایگی که مستعد ایجاد حساسیت با همسایگان هم نیست، در هم تنیدگی، همگرایی و هم تکمیلی اقتصادی با همسایگان است. در هم تنیدگی اقتصادی در سیاست همسایگی، زمینه را برای همکاری در سایر حوزه ها فراهم می کند. به نظر می رسد در تدوین اهداف مرتبط با سیاست همسایگی توجه به این نکته ضروری است که تامین منافع و استقرار ثبات مهم ترین و کلیدی ترین هدف برای هر کشوری می تواند محسوب شود و سایر اهداف و سیاست های اجرایی طبیعتا در صورت تحقق آن قابل تعریف و برنامه ریزی می باشند. در این راستا برخی موارد در یک قالب کلی بیان می شوند:
حفاظت از منافع، تامین امنیت و یا ممانعت از تهدید امنیتی از سوی همسایگان و یا از طریق جغرافیای همسایه ها.
برقراری ثبات در منطقه به ویژه از نظر سیاسی و امنیتی.
فراهم آوری ایجاد مشارکت موثرتر و قوی تر با همسایگان بر اساس منافع مشترک.
فعال کردن بهره گیری از ظرفیت های جغرافیایی و گذرگاهی کشور در حوزه های ترانزیت و تجارت از طریق تعاملات دو و چند جانبه با هدف گره زدن منافع و کاهش تهدیدات احتمالی.
دستیابی به همگرایی سیاسی و افزایش تعاملات اقتصادی از طریق فرآیند انعقاد توافقات دو و چند جانبه.
کاهش تنش و اختلافات با کشورهای همسایه و به حداقل رساندن امکان سوء استفاده دیگر کشورها از شکاف های احتمالی با همسایگان.
حفظ جایگاه تمدنی و تنظیم ترتیبات همسایگی بر پایه وزن ژئوپلیتیکی کشور.
حرکت در مسیر دستیابی به توسعه اقتصادی هم سطح با منطقه؛ این مهم یکی از الویت های موثر در سیاست همسایگی محسوب می شود. در شرایط فعلی وجود شکاف عمیق در حوزه توسعه اقتصادی با همسایگان، عملا مفهوم تنظیم سیاست همسایگی بر مبنای وزن ژئوپلیتیکی را از بین برده و بخشی از ظرفیت و توان کشور امکانی برای قرار گرفتن در مسیر ارتقای رشد و توسعه اقتصادی و تبعات مثبت آن را نخواهد یافت.
غیرامنیتی کردن روابط با کشورهای پیرامونی؛ این محوری است که به عوامل متعددی در داخل و خارج از منطقه تعلق داشته و طبیعتا ما در یک طرف آن قرار داریم. اما به عنوان یک اصل کلی تلاش در مسیر حفظ آرامش در مرزها نیازمند توجه به این موضوع می باشد.
حرکت در مسیر حل و فصل اختلافات احتمالی؛ وجود و استمرار اختلاف با کشورهای همسایه در واقع دعوت از طرف های خارج از این حوزه برای ورود به موضوع می تواند محسوب گردد.
تکیه به عمل گرایی در شکل دهی به مناسبات مختلف با کشورهای همسایه؛ طبیعی است این عمل گرایی متناسب با منافع و امنیت ملی کشور خواهد بود.
احترام به هویت، استقلال و آزادی کشورهای همسایه بدون درنظرگرفتن وسعت، جمعیت و توان نظامی آنها.
حفظ قابلیت در دستور کار قرار دادن همه موضوعات در تنظیم مناسبات همسایگی، این اصل ناظر به شاخصه دوم ذکر شده در تعریف از سیاست همسایگی می باشد.
تقویت اعتماد سازی با کشورهای همسایه؛
برقراری تعادل متناسب با شرایط بین الویت های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی کشور.