ماموریت ویژه وزیر برای ایران

 حمیرا فکوری راد- زنگ‌های هشدار برای کاهش نرخ فرزندآوری و روند افزایش سالمندی چندسالی است که به صدا درآمده و مسئولان به فکر تقنین قوانین جوانی جمعیت و تشویقی برای فرزندآوری افتادند تا بتوانند از این بحرانی که در حال تبدیل شدن به سونامی است، بگذرند و از روند پیری جمعیت جلوگیری کنند.
در زمان حاضر جوانی جمعیت به عنوان یکی از مهمترین مولفه های حوزه اجتماعی و سلامت کشور است، چرا که ساختار و بدنه یک جامعه را جمعیت زیر ۱۵ سال، جمعیت مولد (۶۵-۱۵ سال) و جمعیت سالمند (بالای ۶۵ سال) تشکیل می دهد و  در طول ۷۰ سال گذشته نرخ باروری در جهان و مخصوصاً در ایران به نصف کاهش یافته و اگر در سال ۱۳۵۷ هر یک زن ۷ فرزند داشت، این آمار در سال ۱۳۸۴ به ۱.۹ فرزند به ازای هر زن و در سال ۱۴۰۰ به زیر ۱.۷ فرزند به ازای هر زن رسیده است.
رهبر معظم انقلاب طی یک دهه گذشته بارها بر موضوع جمعیت و سیاست های جمعیتی تاکید فرمودند و در سال ۱۳۹۳ سیاست های کلی جمعیت را ابلاغ کردند.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی توسط رییس جمهور در آبان ماه ۱۴۰۰ ابلاغ شد. در این قانون که در ۷۳ ماده تنظیم شده است، تکالیف دستگاه های اجرایی مشخص شده است. پس از ابلاغ این قانون، قرارگاه جمعیت در وزارت بهداشت به ریاست وزیر  بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد.
در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به موضوعات مهم در حوزه زنان و خانواده، مسایل مربوط به جمعیت، ازدواج، فرزندآوری، اعطای تسهیلات به خانواده‌ها برای تامین مسکن، حوزه بهداشت و سلامت مسایل معیشتی و رفاهی کارکنان، و سیاست‌های تشویقی برای بانوان پرداخته شده است.
برآیند داده‌ها نشان می‌دهد مسائل فرهنگی و ایجاد و تقویت باور ضرورت فرزندآوری در کنار توجه به رفع نیازهای اقتصادی و معیشتی  باید مورد توجه باشد.
روزگاری خانواده‌های ایرانی با کمترین امکانات زندگی و در یک اتاق ۱۲ متری، ۶ تا ۹ فرزند را کم می‌دانستند و تعداد کم فرزندان ضعف و نقصی برای خانواده‌ها بود، اما اکنون درست برعکس شده و خانواده تعداد زیاد فرزندان را عار و بی‌کلاسی می‌دانند و این موضوع نشان می‌دهد باید موضوع فرهنگ‌سازی جدی گرفته شود و این مقوله نیز مورد توجه باشد که فرهنگ یک شبه در جامعه نهادینه نمی‌شود که یک شبه از بین رود و باید هزینه کرد و اکنون که کمتر از انگشتان دست تا بسته شدن پنجره جمعیت فرصت باقی است باید به موضوع فرهنگ‌سازی در ابعاد مختلف مانند آسیب تک‌فرزندی در بزرگسالی و پس از ازدواج، آسیب‌های نداشتن فرزند بیش از پیش توجه شود.
عبور از سیاه چاله جمعیتی
موضوع «جوانی جمعیت» از جمله نکاتی است که در سخنان رهبری در دیدار رئیس جمهور و کابینه دولت چهاردهم، مجددا مورد توجه قرار گرفت و ماموریت ویژه‌ای برای وزیر بهداشت رقم خورد.
سرعت رشد جمعیت سالمند و در نقطه مقابل، روند کُند فرزندآوری در کشور، شرایطی را رقم زده است که می‌بایست نگرانی جوانی جمعیت باشیم. از همین رو، قانون جوانی جمعیت در سال ۱۳۹۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از سال ۱۴۰۰، وارد فاز اجرایی شد. در این قانون، وزارت بهداشت نیز به عنوان متولی سلامت جامعه، نقش مؤثری دارد که از جمله آنها، تسهیل گری در زمینه درمان ناباروری، زایمان طبیعی و…، است.
حالا با گذشت سه سال از اجرای قانون جوانی جمعیت، شرایط تغییر چندانی نکرده و همچنان در معرض خطر افتادن به سیاه چاله جمعیتی هستیم. از همین رو، در نخستین دیدار رئیس جمهوری و اعضای دولت چهاردهم با رهبری که به مناسبت هفته دولت صورت گرفت؛ رهبر انقلاب، مجدد به موضوع جوانی جمعیت اشاره کردند و البته مأموریت ویژه ای به وزیر بهداشت دادند.
رهبر انقلاب خطاب به وزیر بهداشت فرمودند: من از آقای دکتر ظفرقندی می‌خواهم شخصاً موضوع جوانی جمعیت و برطرف کردن موانع آن را به طور جدی پیگیری کنند.
چرا پیرشدن جمعیت کشورمان نگران‌کننده است؟
افزایش هزینه‌های مراقبت و نگهداری از سالمندان، رشد فزاینده آمار بیماری‌های مزمن با افزایش سن جامعه و کاهش نیروهای مولد با کاهش جمعیت جوان، تنها بخشی از پیامدهای سالمند شدن جمعیت در سال‌های پیش رو است.
با سالمند شدن جمعیت به علت کاهش تعداد فرزندان خانواده‌ها، کشور با یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی اقتصادی یعنی کاهش نیروی کار که از آن به عنوان جمعیت فعال یاد می‌شود، روبرو خواهد شد. از پیامدهای منفی سالمندی جمعیت، افزایش بار تکفل جامعه است. ازدیاد انبوه بازنشستگانی که سهم تولید آن‌ها صفر است فشارهای زیادی به دولت وارد خواهد کرد زیرا تعداد سالخوردگان نسبت به جمعیتی که در سنین کار قرار دارند افزایش می‌یابد و شمار افراد مستمری بگیر و بازنشسته از تعداد نیروهای مولد بیشتر خواهد شد که این موضوع، با افزایش سن بازنشستگی، کاهش بیمه بازنشستگی و ... منجر به بروز بحران‌های زیادی در حوزه‌های اجتماعی ـ اقتصادی خواهد شد.
وضعیت جمعیت جوان در ایران چگونه است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که روند رشد جمعیت طی سال‌های اخیر به شدت نزولی بوده است به طوری که نرخ رشد جمعیت کشور از سال 1365 تا 1385 از 3.9 به 1.6 کاهش یافته و در سال 1395 به 1.2 درصد و در سال 1400 به 0.6 درصد رسیده است. به عبارت دیگر در عرض تنها پنج سال، نرخ رشد جمعیت کشور به میزان 50 درصد کاهش یافته است.
قانون جوانی جمعیت به کجا رسید؟
صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت درباره توصیه رهبر انقلاب اسلامی به دولت چهاردهم در زمینه اجرای قانون جوانی جمعیت گفت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید اجرای قانون جوانی جمعیت را جدی پیگیری کند، زیرا یکی از دستگاه‌هایی است که در این زمینه نقش مؤثری دارد. البته همه چالش جمعیت به وسیله‌این وزارتخانه قابل حل نیست، ولی سهم و وزن آن بسیار زیاد است.
وی افزود: باید نقش دولت چهاردهم به طور ویژه در قانون جوانی جمعیت احساس شود، زیرا چهار سال پایانی مدت اجرای قانون جوانی جمعیت را در اختیار دارد. این قانون سال ۱۴۰۰ تصویب شد و چون براساس اصل ۸۵ بود، هفت سال مدت اجرای آزمایشی داشت و سپس مجلس شورای اسلامی باید در زمینه سرنوشت آن تصمیم بگیرد. این مهلت سال ۱۴۰۷ پایان می یابد؛ به عبارتی دولت چهاردهم که تا سال ۱۴۰۷ مستقر است، از نظر زمان قانونی باید اجرای قانون جوانی جمعیت را پیگیری کند که‌این موضوع فرصت متنمی است.
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت عنوان کرد: زیرساخت‌هایی که برای اجرای قانون جوانی جمعیت نیاز است، در دولت سیزدهم تصویب و فراهم شد و آیین نامه‌ها، قوانین و مقررات لازم دستگاهی و نهادی نوشته، اشکالاتش فهمیده و تا حد خوبی اصلاح شده است و اکنون فرصت فوق العاده برای دولت چهاردهم وجود دارد تا آن را اجرایی کند.
پیشرفت ۳۰ درصدی
قاسمی گفت: قانون جوانی جمعیت در ۲.۵ سال ابتدایی حداکثر حدود ۳۰ درصد اجرا شد، البته نه به‌این معنا که قانون به طور کامل اجرا شده؛ بلکه ۳۰ درصد مواد قانونی در دستگاه‌ها به سمت اجرا رفت و با وجود اشکالات جدی که وجود دارد، تسهیلات در حال پرداخت است. البته تسهیلات بعضاً دچار مشکل است و تضامین سخت گیرانه‌ای از متقاضی درخواست می شود، زمان زیادی طول می کشد و متقاضی در نوبت می ماند، ارجاعات بانکی سخت شده است، ولی جزو موادی هستند که اجرا می شوند و شدت و ضعف دارد.  وی در توضیح دیگر مواد قانون جوانی جمعیت عنوان کرد: ماده اعطای ۲۰۰ متر زمین برای فرزند سوم و بیشتر که بعد از سال ۱۴۰۰ به دنیا می آید، در شرایط خیلی محدودی اجرا شد و حداکثر در کل کشور حدود ۸۵ هزار زمین واگذار شده است؛ در حالی که قاعدتاً بایستی بیش از ۶۰۰ هزار زمین داده می شد و این یعنی تا فاصله اجرای درست ماده قانونی راه زیادی مانده است.
 دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت افزود: در زمینه ماده اعطای خودروی بدون نوبت برای فرزند دوم و بیشتر که در مقاطعی کاملاً تعطیل شده بود و هم اکنون وضعیت اجرای آن مشخص نیست؛ لذا در خوشبینانه ترین حالت ۲۵ تا ۳۰ درصد قانون اجرا شده است.
 قاسمی گفت: موضوع اصلی که رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بیشتر از وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مطالبه کردند، این است قانون جوانی جمعیت به طور جدی پیگیری شود. اگر دولت چهاردهم عزم و اراده جدی داشته باشد، می توان امیدوار بود درصد اجرای قانون به ۵۰ درصد افزایش یابد.
وی تأکید کرد: این موضوع شرط بزرگی دارد و آن، رویکرد سازمان برنامه و بودجه است. چنانچه در دولت شهید آیت الله رئیسی سازمان برنامه بودجه در برخی مقاطع همراهی کرد. باید دانست اگر سازمان برنامه و بودجه رویکرد حمایت و تأمین منابع و اعتبارات را در پیش بگیرد، می توان امیدوار بود درصد اجرای قانون جوانی جمعیت افزایش یابد.
خطر پیری زودهنگام جمعیت کشور
سید محمد جمالیان عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در مورد خطر پیری زودهنگام جمعیت کشور، گفت: کشور به سرعت به سمت سالمندی پیش می‌رود و تعداد نیروی جوان کار در حال کاهش و سالمندان که معمولاً قشر نیازمند است، در حال افزایش است. وی با تاکید بر اینکه وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند برای پیشگیری از خطر پیری زودهنگام جمعیت کشور چاره اندیشی کند و تمامی دستگاه‌ها باید با آن همکاری لازم را داشته باشد، ادامه داد: نقش وزارت بهداشت در تأمین سلامت مردم ۲۵ تا ۳۰ درصد است و سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها باید در کنار این وزارتخانه قرار گیرند تا سلامت مردم تأمین شود البته نقش آن در مورد جوانی جمعیت هم تنها ۳۰ درصد است هر چند متولی جمعیت وزارت بهداشت است که رهبر معظم انقلاب هم به همین دلیل به وزیر بهداشت، این موضوع را گوشزد کرده‌اند.
توجه به درمان زوجین نابارور
جمالیان یادآور شد: برخی زوجین که تعدادشان هم کم نیست به هر دلیلی نابارور هستند و هزینه‌های ناباروری هم بسیار بالا است و وزارت بهداشت باید در این حوزه سیاست گذاری داشته باشد و بخش‌های دولتی و خصوصی را پوشش دهد و قیمت مناسبی را برای درمان ناباروری زوجینی که تمایل به فرزندآوری دارند اما توان پرداخت هزینه‌های آن را ندارند، اعمال و یا تمامی هزینه‌های آنها را پرداخت کند.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، بر ضرورت تشدید نظارت‌ها بر اجرای قوانین حوزه جوانی جمعیت تاکید و تصریح کرد: متأسفانه نظارت چندانی بر اجرای بسیاری از قوانین حوزه جمعیت صورت نمی‌گیرد و در واقع قوانین به صورت سلیقه‌ای اجرا می‌شود و این موضوع نارضایتی‌های جدی در بر داشته است.
جمالیان ادامه داد: توجه به اجرای قوانین حوزه جمعیت باید برای تمامی مدیران کشور به صورت باور و وظیفه باشد و این مهم را از پرسنل خود شروع کنند و برای فرزندآوری همکاری لازم را با کارکنان داشته باشند تا مشکلات پیری جمعیت در آینده نزدیک دامنگیر کشور نشود؛ مدیرانی که با سختگیری‌های بی مورد اجازه اجرای قانون را نمی‌دهند به کشور خیانت می‌کنند و باید با آنها برخورد کرد؛ نمایندگان مجلس، سازمان بازرسی و سایر ارگان‌ها باید این مهم را سرلوحه کار خود قرار دهند و با مدیرانی که نسبت به اجرای قوانین بی توجهی می‌کنند برخورد جدی داشته باشند.
اجرای قانون زیر نظر مستقیم رئیس جمهوری باشد
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تاکید بر اینکه اجرای قانون جوانی جمعیت باید زیر نظر مستقیم رئیس جمهور و دبیر آن وزیر بهداشت باشد، گفت: اگر وزارت بهداشت به عنوان رئیس کارگروه جوانی جمعیت کشور به تنهایی عمل کند به طور قطع موفقیت چندانی برای جوانی جمعیت حاصل نمی‌شود بنابراین باید به صورت مستقیم تحت نظر رئیس جمهور قرار گیرد؛ باید تمایل را در زوجین برای فرزندآوری و در جوانان برای ازدواج ایجاد کرد و این مسائل در قوانین حوزه جمعیت پیش بینی شود.
وی افزود: وزارت بهداشت در نهایت می‌تواند در درمان ناباروری و جلوگیری از سقط‌های غیرقانونی ورود کند و غیر از این به تنهایی نمی‌تواند کار دیگری انجام دهد.
جمالیان تاکید کرد: امیدواریم رئیس جمهوری با توجه به درک حساسیت این موضوع و تأکیدات مداوم رهبری، کارگروه ملی جمعیت را زیر نظر خودشان تشکیل دهد و در سطح استانی با ریاست استانداران و رؤسای دانشگاه‌ها تشکیل شود و وزیر بهداشت هم به عنوان دبیر این کارگروه باشد.
تأخیر 5 ساله زوج‌ها در فرزنددار شدن
کاهش آمار ازدواج از سویی و تأخیر در فرزندآوری پس از ازدواج از سویی دیگر سبب شده تا جمعیت ایران با شتاب بیشتری به سوی پیر شدن حرکت کند. براساس آمارهای وزارت بهداشت، فاصله تولد اولین فرزند بعد از ازدواج در کشور ما به طور میانگین 5 سال است؛ این فاصله زیاد از سویی باعث شده تا سن زایمان مادران افزایش یابد و به تبع آن احتمال تولد فرزندان بعدی کمتر شود و از سوی دیگر سبب شده که در صورت ابتلای زوجین به ناباروری، این مشکل دیرتر تشخیص داده و درمان آن سخت‌تر و پرهزینه‌تر شود.
طبق آخرین پیمایش ملی که در کشور انجام شده و در آن دلایل تمایل و عدم تمایل به فرزندآوری بررسی شده است، دو علت اصلی اولیه افراد برای عدم تمایل به فرزندآوری، نگرانی از تأمین آینده فرزندان جدید و داشتن تعداد فرزندان کافی بوده است. دو معضلی که اگر حل شوند می‌توانند امیدها برای کاهش فاصله ازدواج تا فرزندآوری را افزایش دهند.
ستاد ملی جمعیت باید تقویت شود
در همین حال، فاطمه محمدبیگی نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، با اشاره به سخنان رهبری پیرامون جوانی جمعیت در دیدار کابینه دولت چهاردهم، گفت: دولت چهاردهم باید ستاد ملی جمعیت را تقویت و به عنوان ستاد ویژه در نظر بگیرد و زیرساخت‌ها و چارت آن را تأمین و عملیاتی کند.
وی با بیان اینکه ۳۴ ماده از قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در حوزه بهداشت و سلامت است، افزود: این مواد مربوط به ارتقای سلامت مادر و کودک از جمله مقابله اصولی با سقط جنین، ارتقای فرآیند مراقبت بارداری و سیستم مامایی و درمان ناباروری است بنابراین ضروری است وزیر بهداشت در تمامی شئون موضوع مربوط به جوانی جمعیت را رها نکند و بحث رسیدگی به طب سالمندان و ایجاد تخصص‌های ویژه و گسترش توانبخشی برای این قشر، توجه به سند تکامل کودک از جمله موضوعاتی است که باید مدنظر وزارت بهداشت قرار گیرد و امیدواریم وزیر بهداشت این مسائل را به صورت ویژه ببیند.
محمدبیگی یادآور شد: با توجه به اینکه قرارگاه ملی جوانی جمعیت با ریاست وزیر سابق بهداشت حدود ۲۲ یا ۲۳ نشست برگزار کرده بنابراین از وزیر بهداشت می‌خواهیم که شخصاً خودشان جلسات قرارگاه جوانی جمعیت را اداره کند و این روند تداوم داشته باشد. همچنین باید به شکل ویژه به افزایش زایمان طبیعی توجه داشته باشیم.
مشکل در اجرای قانون و منابع آن است
فضل‌الله رنجبر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، با اشاره به مأموریت رهبری به وزیر بهداشت در خصوص جوانی جمعیت، گفت: این موضوع به صورت شفاف در سیاست‌های کلی نظام ابلاغ شده است، بنابراین به اعتقاد بنده ما در این موضوع کمبود قانون نداریم و اتفاقاً قوانین موجود هم قوانین خوبی است، اما در اجرای قانون و تأمین منابع مورد نیاز آن به شدت مشکل داریم.
وی با تأکید بر اینکه جوانی جمعیت ضرورت مهم و اولویت‌دار کشور است، تصریح کرد: با عنایت به اینکه رهبری این مأموریت را به وزیر بهداشت محول کردند، باید دستگاه‌های مرتبط و مؤثر دیگر به کمک این وزارتخانه بیایند و وظایف خود در حفظ جوانی جمعیت را ایفا کنند. به اعتقاد بنده باید آئین‌نامه‌هایی که از طرف دولت برای دستگاه‌ها تنظیم می‌شود، شفاف، محکم و دارای ضمانت اجرایی باشد.
رنجبر ادامه داد: در مسئله جوانی جمعیت باید هدف‌گذاری کنیم و در این هدف‌گذاری اعلام جرم هم بشود. متأسفانه در سیستم و نظام اداری کشور خیلی به این موضوع توجهی نشده است؛ لذا پیشنهاد بنده این است که برای اجرای قوانین و مقررات و برنامه‌ها به خصوص هدف و برنامه مهمی چون جوانی جمعیت باید ضمانت اجرایی قوی برای آن تعریف کنیم.
در همین حال، محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، در نشست هم اندیشی با موضوع جوانی جمعیت، ضمن اشاره به مشکلات پیری زودهنگام جمعیت کشور و ضرورت پویایی و انعطاف سیاست‌ها متناسب با نیازهای کشور، بر جدیت وزارت بهداشت در اجرای سیاست‌های جمعیتی تاکید و تصریح کرد: با توجه به نگاه مثبت رئیس جمهوری به حوزه سلامت و همچنین موضوع راهبردی جوانی جمعیت، بتوانیم در این حوزه دستاوردهای روشن و قابل قبولی را رقم بزنیم.
گره خوردن اقتصاد و فرهنگ با موضوع فرزندآوری
متین فیروزآبادی کارشناس و فعال رسانه‌ای حوزه جمعیت با بیان اینکه فرزندآوری ابعاد گسترده‌ای دارد که ریشه‌های تاریخی و معنوی آن را باید بررسی کرد به خبرنگار مهر گفت: این یک بحران جهانی است و حتی کشور چین و آلمان هم درگیر آن شده و به دو بال اقتصاد و فرهنگ گره خورده است. عدم استقبال از فرزندآوری در قشر مرفه جامعه ما مربوط به فرهنگ و سبک زندگی امروزه است و با توجه به اینکه این قشر نسبت به فرزندآوری گریزان‌تر هستند، نمی‌توانند با دودوتا چهارتا به فکر فرزند دیگری بیافتند و شیرینی داشتن فرزند را مانع سرگرمی و دلخوشی خود می‌بینند.
وی ادامه داد: البته مشکلات اقتصادی را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا مسائل مربوط به بارداری از جمله بیمه تکمیلی، هزینه زایمان، تغذیه، مراقبت‌ها و سونوگرافی چندبرابر شده و بالاترین بخش تورم مربوط به تغذیه است که یک زن باردار باید تغذیه سالم و بیشتری داشته باشد و این موارد هزینه‌بر است. از این رو شروع بچه‌داری با هزینه‌های روبروست و این ترس وجود دارد که در امر فرزندآوری اثرگذار بوده است. فیروزآبادی با بیان اینکه در بخش تأثیرگذاری فرهنگ حتی دیده می‌شود که باور قشر متوسط هم این است که بچه‌داری مانع مسیر ترقی و پیشرفت است و باور به اینکه هدف اصلی این دنیا داشتن خانه و ماشین بهتر نیست در بین مردم کاهش یافته است. به عبارتی این باور باید تقویت شود که هدف اصلی زندگی انسان بودن و ساختن است که از آنچه هست لذت برد و آن را با داشتن فرزند تکمیل کرد.
این کارشناس جمعیت معتقد است که سبک زندگی باید تغییر کند و هزینه‌ها وتورم را نیز مسؤولان مهار کنند تا امنیت روانی در بین زوجین و جوانان ایجاد شود. از سویی دیگر قوانین حمایتی جمعیت تنها به مثابه یک تشویق و مُهر صد آفرین است و طبق آمار تنها نیم درصد توانسته به افزایش جمعیت کمک کند. برای نمونه می‌گویند که در صورت فرزند سوم به آنها زمین اهدا می‌شود اما برای دو فرزند دیگر هیچ برنامه و تشویقی ندارند و برنامه‌ای برای فرزندان قبلی ندارند و با این سطح هزینه‌ها و عدم توانایی پرداخت اقساط خانه و ماشین و … ترجیح می‌دهند که بچه دار نشوند.
وی با بیان اینکه باید سیاست‌هایی برای کاهش مشکلات اقتصادی به هنگام فرزندآوری تعیین شود، گفت: زوجین امروزه چشم‌انداز روشنی برای سیاست‌های اقتصادی نمی‌بینند و به همین خاطر از فرزندآوری گریزان هستند و البته بُعد رسانه‌ای آن را نیز بازبینی و مورد توجه قرار داد که خانواده‌ها در سریال‌ها و فیلم‌ها اغلب یک یا دو بچه دارند و حتی بچه‌ها را دردسر معرفی می‌کنند و در این زمینه کار جدی برای آن نشده است تا از این طریق گفتمان داشته باشیم و مسائل مربوطه را حل کرد.
سیاست‌های موقتی فرزندآوری
ماده‌های قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، فرهنگ‌سازی در رسانه، باروری سالم، قرارگاه جمعیت، پیشگیری و مقابله با سقط عمدی جنین، نظارت و ارزیابی و فرزندآوری و درمان ناباروری در دانشگاه علوم پزشکی کشور در حال پیگیری است و باید دید که چه مقدار از این قوانین از جمله اختصاص زمین معادل ارزش حداکثر ۸۰۰ میلیون تومان برای خانواده‌ها، ثبت نام خودرو برای مادران دارای فرزند و افزایش وام ازدواج و میزان مرخصی بارداری و زایمان و نمونه‌های دیگر توانسته در جوانی جمعیت کمک کند.
به گفته امیر حسین بانکی پور، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، چیزی که در اختیار دولت است زمین است اما دولت برای اختصاص بودجه نقدی با کسری مواجه بوده بنابراین برای ترغیب خانواده‌ها باید از ظرفیت اختصاص زمین استفاده کنیم.
وی با تاکید بر اینکه اگر در پروسه تخصیص زمین مشکلی وجود دارد که نیاز به قانون‌گذاری یا پیگیری نمایندگان دارد ما آماده پیگیری هستیم، اظهار کرد: در کل استان اصفهان ۱۰ هزار و ۷۰۰ خانواده تاکنون مشمول این قانون هستند و برآورد ما این است که تا پایان سال، این تعداد به ۱۵ هزار خانواده برسد.
نماینده مردم اصفهان در مجلس با اشاره به اینکه برای جلوگیری از مهاجرت به شهرهای بزرگ، شرط واگذاری زمین یا مسکن برای خانواده‌ها این است که افراد ثبت نام کننده باید حداقل ۵ سال در شهر درخواستی ساکن بوده و مهاجر نباشند، گفت: ما نگران آینده و آتیه خانواده‌ها هستیم و برای همین تاکیدمان روی اختصاص زمین یا مسکن است.
بنابراین به نظر می‌رسد که مسؤولان و قانون‌گذاران تنها به مُسکن‌های موقتی برای ترغیب به فرزندآوری توجه می‌کنند و البته همه این عوامل از جمله ازدواج و مسائل فرهنگی و اقتصادی در هم تنیده شده و می‌طلبد که یک برنامه جامع و چند جانبه را در نظر گرفت.
مساله بچه دار شدن در زندگی های امروزی به‌ یک امر حاشیه‌ای مبدل شده است
«محمد عبدالملکی» جامعه شناس با بیان اینکه به مساله بچه دار شدن در زندگی های امروزی به‌عنوان یک امر حاشیه‌ای به آن نگریسته می شود گفت: برخی مشکلات و دردسرهای فرزند را دلیلی برای بچه‌دارنشدن‌شان عنوان می‌کنند در حالی که هر کاری که انسان بخواهد انجام دهد بدون دردسر و زحمت نیست.
وی افزود: خداوند متعال در آفرینش ما بسیاری از شادابی‌ها و نشاط‌ها را در پرورش فرزند قرار داده است زیرا بازی و شیطنت های کودکان خود جزئی از شادابی انسان است به طوری که وقتی انسان بچه دار می شود ناخودآگاه نشاطی وارد زندگی او می‌شود که با هیچ شادی و تفریح دیگری قابل قیاس نیست.
این جامعه شناس معتقد است: ورود یک فرزند به هر خانواده علاوه بر شادی و نشاطی که به کانون آن خانواده تزریق می کند می تواند آغازی جدید در زندگی هر زوج قلمداد شود که زمینه را برای رشد و تعالی و پویایی آنها فراهم می سازد.
وی با بیان اینکه ترویج شعار «فرزند کمتر زندگی بهتر» و تبدیل آن به گفتمان در مقاطعی از تاریخ کشور افزود: امروزه ما باید همان فرهنگ را به صورت برعکس در کشور و در بین خانواده‌ها ترویج دهیم. وی گفت: عمده چالش ما در این حوزه باورهای غلطی است که در ۲ دهه اخیر در خانواده‌ها و در ذهن جوانان ما رسوخ پیدا کرده بنابراین باید این باورها و رفتارهای غلط را اصلاح و برطرف کرد.
آسیب های تک فرزندی کانون خانواده ها را تهدید می کند
یک کارشناس ارشد مشاوره با گرایش خانواده معتقد است: یکی از اثرات مهم و نامطلوب پدیده تک فرزندی در جامعه به هم خوردن تدریجی ساختارها در کانون خانواده ها است زیرا تک کودک ها ممکن است در تطبیق با اجتماع با مشکلات بیشتری مواجه شوند.
«آمنه عزیزوند» با بیان اینکه برای شادی و آرامش کودک خود، نباید به یک فرزند اکتفا کرد افزود: تجربه نشان داده است که همواره همبستگی و پشتیبانی اعضای خانواده از یکدیگر در خانواده های پرجمعیت همواره بیشتر است.
وی با بیان اینکه به فرزندآوری باید بها دهیم تا مفهوم خاله، عمه، عمو و دایی برای آیندگان داستانی تخیلی نشود گفت: ممکن است کودک تک به دلیل توجه زیاد پدر و مادر و سایر بستگان نزدیک از اعتماد به نفس کمتری برخوردار باشد زیرا به دلیل نداشتن خواهر و برادر، ممکن است کودک تک، فرصت تجربه برخی از احساسات و چگونگی کنترل و مدیریت آن ها را نداشته باشد.
این کارشناس با بیان اینکه حفظ کیان خانواده از مهم ترین وظایف و مسئولیت های زوج و جامعه است افزود: تک فرزند به هنگام ورود به جامعه از حیث رفتارهای تعاملی از مهارت کمتری برخوردار است، چراکه قرار بوده این مهارت را در آزمایشگاه خدادادی خانواده (یعنی در عمل) و با وجود خواهر و برادر یاد بگیرد.
وی تاکید کرد: اگر فرزند تک باشد به ناچار باید در کنار بزرگسالان پرورش یابد. در نتیجه او تجربه ای از کودکی و نوجوانی خود نداشته و یک دفعه پرشی به دوران مسئولیت پذیری بزرگسالان خواهد داشت.
کشورهای دیگر چه می‌کنند؟
پیری جمعیت فقط متخص ایران نیست بلکه جمعیت جهان در حال حرکت به سوی سالمندی است؛ با وجود این، کشورهای مختلف سیاست‌های تشویقی بسیار خوبی را برای رشد جمعیت خود در پیش گرفته‌اند.
ژاپن
جمعیت ژاپن در سال 2022 به میزان بیش از 800 هزار نفر کاهش یافت. این کاهش جمعیت باعث اعطای مشوق‌هایی برای فرزندآوری از سوی دولت شد؛ از جمله این مشوق‌ها می‌توان به افزایش کمک‌هزینه خانواده‌ها اشاره کرد. در قانون کشور ژاپن تصویب شده که خانواده‌هایی که فرزندانی تا سن 15 سال دارند، ماهانه تا سیزده هزار ین کمک مالی دریافت کنند؛ از سوی دیگر پدر یا مادر هر یک میتوانند در صورت اخذ مرخصی با دریافت نصف حقوق خود برای نگهداری کودک در منزل بماند و پس از پایان سقف مرخصی به شغل قبلی خود بازگردند.
روسیه
بر اساس ابلاغ دولت روسیه خانواده‌هایی که دارای فرزند می‌شوند از پرداخت مالیات تا سقف تعیین شده معاف می‌شوند و حمایت‌های دیگری برای تربیت و رشد فرزندان نیز از طریق سبدهای کالای حمایتی و همچنین به صورت نقدی به خانواده‌ها پرداخت می‌شود.
فرانسه
دولت فرانسه 83 میلیارد یورو، یعنی حدود پنج درصد تولید ناخالص ملی کشور خود را صرف حمایت از فرزندآوری می‌کند. این میزان هزینه به نوبه خود بالاترین رقم در سطح اروپاست. زنان فرانسوی، 16 هفته مرخصی زایمان دارند که از 6 هفته پیش از تولد کودکان‌شان آغاز میشود. پس از این دوره، والدین حق سه سال مرخصی بدون حقوق را دارند.
مردم ایران هم مستعد رشد جمعیت هستند اما...
به نظر می‌رسد با توجه به فرهنگ خانواده‌دوستی ایرانی‌ها، اعطای مشوق‌های فرزندآوری، تأثیر بسزایی در افزایش ازدواج و فرزندآوری داشته باشد؛ به گونه‌ای که در کشور ما علی‌رغم فشار اقتصادی و کاهش تعداد مادران، برخی سیاست‌‌های تشویقی برای فرزندآوری جواب داده که نشانگر این است که مردم ما مستعد رشد جمعیت و جوان شدن جمعیت هستند و مردم ایران دوست دارند که بیش از دو فرزند داشته باشند اما عملاً شرایط به آنها اجازه تولد بیشتر از دو فرزند را نمی‌دهد.
حالا باید منتظر اجرای مأموریت ویژه وزیر بهداشت برای عبور از سیاه چاله جمعیتی بود.