شهرستان
در حالی کشور افغانستان نسبت به سدسازی بر روی رودهای منتهی به تالاب بینالمللی هامون اقدام کرده است که این تالاب مایه حیات ۲۸۴ گونه جانوری است و به گفته رئیس پژوهشکده تالاب بینالمللی هامون با شرایطی که پیش میرود، امیدی به احیای مجدد این حوضه آبریز نیست، ولی بر خلاف دریاچه ارومیه میتوان با ایجاد زبان دیپلماسی مشترک آن را نجات داد. تالاب هامون، حوضه آبریزی که آب خود را از همسایه میگیرد و زیست حیات بخشی به همه همسایگان خود میدهد، امروز در سایه نبود زبان دیپلماسی مشترک دچار مرگ بیصدا شده است و محققان وقتی زبان به واگویههای آن میکنند، امیدی به احیای دوباره آن ندارند؛ چون کشور همسایه کمر به ساخت سدهای متعدد بر روی رودهای منتهی به هامون بسته است و در زمان سیلابی، سرریز این سدها را به شورزار گود زره هدایت میکند، به جای آنکه آن را به این تالاب حیات بخش بدهد. دریاچه و تالاب بینالمللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه مازندران و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بینالمللی جهان و یکی از ذخیرهگاههای زیستکره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در منطقه سیستان و در استان سیستان و بلوچستان واقع شدهاند. این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نامهای «هامون پوزک»، «هامون صابری» و «هامون هیرمند» تشکیل شده است. این دریاچهها در زمان فراوانی آب به هم میپیوندند و دریاچه مشترک هامون، میان افغانستان و ایران را تشکیل میدهند و از طریق شیله در ایران آب وارد شورهزار گود زره میشد. هامون پوزک از طریق شاخه پریان رود هیرمند، رود خاش و خوسپاس تغذیه میشود. هامون پوزک با ارتفاع ۵/۴۷۶ متر از سطح دریا در موقعیت جغرافیایی طول (۶۱ درجه و ۵۰ دقیقه) و عرض (۳۱ درجه و ۴۵ دقیقه) واقع است و وسعتی حدود ۱۴۸۴ کیلومتر مربع را دارد که بیشترین بخش این تالاب در استان نیمروز افغانستان و حدود ۳۳۰ کیلومتر مربع آن نیزدر ایران قرار گرفته است. هامون صابری نیز با ارتفاع حدود ۴۷۵ متر از سطح دریا و قسمت اصلی آن حدود ۱۰۲۹ کیلومتر مربع است. این بخش در شمال غربی دشت سیستان بین قسمتی از خاک ایران و افغانستان واقع شده و نسبت به هامون پوزک بزرگتر است. هامون صابری از طریق رودخانههای «فراه» و «هاروت» و همچنین از سرریز هامون پوزک تغذیه میشود. قسمت جنوبی هامون صابری که در ایران واقع است، از عمق بیشتری برخوردار است. هامون هیرمند در غرب دشت سیستان در ارتفاع ۴۷۰ متر از سطح دریای آزاد با مساحت ۴۱۱ کیلومتر مربع واقع شده و از طریق رود سیستان و رودخانههای شور و همچنین هامون صابری تغذیه میشود. در این گستره آبی ۵۵ گونه گیاهی، ۲۸۴ گونه جانوری که شامل ۲۸ گونه پستاندار، ۱۸۳ گونه پرنده، ۴۴ گونه خزنده، ۷ گونه دوزیست و ۲۲ گونه ماهی زیست دارند و مهمترین رود تامین کننده آب تالاب هامون رودخانه هلمند با ۷.۵ میلیارد متر مکعب است و بعد از آن رودخانههای «فراه» با ۱.۲۵ میلیارد متر مکعب، «هاروت» با ۲۱۰ میلیون متر مکعب و «خاشرود» با ۱۷۰ میلیون متر مکعب قرار دارند. بر اساس آمارها این حوضه در مجموع بیش از ۹ میلیارد متر مکعب آب هامون را تامین میکند و بر اساس شاخص خشکسالی محاسبه شده در دوره ۱۹۸۳ تا ۲۰۱۹ در سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ خشکسالی شدید و در سال ۲۰۱۸ خشکسالی بسیار شدید در این منطقه رخ داده است. به اعتقاد رئیس پژوهشکده تالاب بینالمللی هامون احداث سدهای متعدد در افغانستان از جمله دلایل کاهش آب تالابهای هامون است. ظرفیت سد «کجکی» این کشور حدود ۲.۸ میلیارد متر مکعب یعنی حدود یک سوم ذخیره دریاچه هامون و ظرفیت سد کمالخان این کشور نیز ۵۲ میلیون متر مکعب است که با سیلابهای عظیم به سرعت پر میشود، ولی سرریز آن به سمت پایین دست ایران راه نمییابد، بلکه آب مازاد ظرفیت سد کمال خان از طریق کاسه اول به کاسه دوم و سپس به گودزره به عنوان یک منطقه شورهزار در نزدیکی ایران هدایت میشود. وضعیت کنونی تالاب هامون دکتر جواد میردار هریجانی، رئیس پژوهشکده بینالمللی تالاب هامون وضعیت سال جاری تالاب هامون را نسبت به سالهای گذشته بهتر توصیف کرد که دلیل آن وجود ترسالیهای ۱۴۰۳ بوده است و گفت: بر اساس آمار وزارت نیرو حدود ۳۹۲ میلیون متر مکعب آب به صورت سیلابی وارد هامون شده است، ولی بیش از ۳ میلیون متر مکعب وارد گود زره (شورهزاری در ولایت نیمروز افغانستان است که سرریز هامون هیرمند در زمان پرآبی از طریق رود شیله به آن وارد میشود) شده است. وی افزود: از میزان آبی که وارد هامون شده، مقداری از آن در چاه نیمهها ذخیرهسازی و مقداری از آن به سمت هامون هیرمند هدایت شده است. میردار هریجانی خاطر نشان کرد: بخش کمی از هامونهای صابری بخش ایرانی آب دریافت کرده، ضمن آنکه بخشی از آب رودخانه مشترک پریان که مرز ایران و افغانستان را تشکیل میدهد، وارد هامون پوزک شده است. رئیس پژوهشکده تالاب بینالمللی هامون با تاکید بر اینکه بیشترین آب در هامون صابری دریافت شده است، ادامه داد: این امر به دلیل سیل رودخانه فراه بوده که از طریق خاشرود مقداری آب به سمت هامون پوزک وارد شد. مقداری از آب رود سیستان نیز به سمت هامون هیرمند هدایت شد. میردار هریجانی با تاکید بر اینکه این شرایط برای هامون پایدار نیست، اظهار کرد: با توجه به شروع بادهای ۱۲۰ روزه و دمای بالای هوا، این آب در حال تبخیر است و در نهایت هامون خشک را خواهیم داشت تا سال آینده آبی وارد کشور شود.