درک نیازها و شناسایی راه حل ها در کشور

  بهرام طلایی - امروزه، عوامل متعددی وجود دارند که باعث شده‌اند تا نوآوری اجتماعی به‌صورت برجسته از سوی جامعه رهبران، مدیران کلان، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران، مراکز علمی و دانشگاهی و حتی سازمان‌هایی با مأموریت‌های اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. ازاین‌رو مدل‌های مختلفی برای آن ارائه شده است. حوزه نواوری اجتماعی به سرعت در حال پیشرفت است. مردم و سازمان ها در سرتاسر جهان مسئولیت همنوعان خود را بر عهده می‌گیرند و کارهای بزرگی را آغاز می‌کنند. از باغبان شهری فروتن گرفته تا توسعه دهندگان ویکی پدیاهای سراسر جهان، میلیون ها نفر به صفوف نوآوران می‌پیوندند و زمان و پول خود را داوطلبانه برای ساختن اختراع عالی صرف می‌کنند. اما این از نوآوری هنوز یک رشته در حال ظهور است و تنها زمان نشان می‌دهد که تا چه حد پیشرفت خواهد کرد.
نوآوری اجتماعی چیزی نیست جز استفاده از ابزارهایی که برای صلاح جامعه خود در اختیار دارید. این مفهوم از دوران باستان وجود داشته است، اما در دنیای امروز معنای جدیدی پیدا کرده است. نوآوران اجتماعی از هر منبعی که در اختیار دارند برای کمک به همنوعان خود استفاده می‌کنند.
اما این فقط یک کار بیهوده نیست. در سراسر جهان، چالش‌های اجتماعی با افزایش مقیاس و پیچیدگی در حال ظهور هستند. دولت‌ها و سازمان‌های بزرگ دیگر برای حل این مسائل مجهز نیستند و ما به راه‌های خلاقانه و مسئولانه برای رسیدگی به آنها نیاز داریم. نوآوری اجتماعی عموماً به عنوان ایده‌های (محصولات و سرویس‌ها و مدل‌ها) جدید تعریف می‌شود که به‌طور هم‌زمان هم نیازهای جامعه را تأمین می‌کند و هم ارتباطات و همکاری‌های جدید چامعه ایجاد می‌کند. این نوآوری‌ها هم برای جامعه خوب است و هم قادر به تصویب مشارکت‌های اجتماعی بهتر در قوانین خدمات اجتماعی می‌باشد. برای ایجاد تمایز میان این شیوه با نوآوری کسب‌وکار، تأکید کرد که این شیوه از طریق سازمان‌هایی توسعه یافته‌است که هدف اصلی و اولیه‌شان صرفاً به حداکثر رساندن منفعت نمی‌باشد.
دفتر سیاست مشاوران اروپایی، به‌طور دقیق‌تری نوآوری اجتماعی را به عنوان رویکرد اجتماعی محتوا و مضمون تعریف کرده‌است. براساس این تعاریف نافذ و قوی، ویژگی نوآوری جامعه‌محور، توانایی نشان دادن نیازهای اجتماعی است. نیازهایی که روش‌های سنتی، به‌طور وسیع قادر به از عهده برآمدن آن‌ها نیست. بلکه، صاحب قدرت کردن گروه‌ها و افراد، و تمایل برای تغییر روابط اجتماعی است. بنابراین این شیوه راهی برای افزایش کیفیت خدمات اجتماعی و مقرون به صرفه بودنشان است. روشی که علی‌رغم محدودیت‌های قابل ملاحظه بودجه، درآمدی حداقل برابر را در صورتی که بهتر از آن ممکن نباشد، ایجاد می‌کند.
نوآوری اجتماعی چیست؟
تعاریف متعددی وجود دارد، اما اصطلاح “نوآوری اجتماعی” به بهترین وجه توسط سارا سول، نیل مالهوترا و برنادت کلاویر اینگونه تعریف شد: “نوآوری اجتماعی فرآیند توسعه و به کارگیری راه حل های موثر برای مسائل چالش برانگیز و اغلب سیستماتیک اجتماعی و زیست محیطی در حمایت از مسائل اجتماعی است”بیایید این جمله را تفسیر کنیم.
از بسیاری از مشاغل انتظار می‌رود که اغلب نوآوری ایجاد کنند، فقط برای اینکه از رقبای خود جلوتر باشند. اما نوآوری محدود به حوزه کسب و کار نیست و هرگز هم اینطور نبوده است.  نوآوران از استعدادهای خود برای حل آسیب های اجتماعی استفاده می‌کنند که اغلب با برهم زدن وضعیت موجود همراه است.
به عنوان مثال، دوره‌های آموزش از راه دور ابتدا توسط سازمان‌های اجتماعی برای مدیریت آموزش در شرایط سخت ایجاد شد، اما از آن زمان توسط کسب‌وکارها نیز پذیرفته شده‌اند. بسیاری از ابزارهای آشپزخانه در ابتدا برای بازار توسعه یافتند، اما تنها توسط افراد دارای توانایی های متفاوت مورد استفاده قرار گرفتند.
نوآوری اجتماعی، همانطور که در حال حاضر درک می‌شود، به فعالیت ها و خدمات نوآورانه ای اطلاق می شود که در تلاش برای رفع نیازهای اجتماعی هستند. جنبه دیگری که نوآوری اجتماعی را تعریف می‌کند این است که عمدتاً از طریق سازمان های اجتماعی منتشر می‌شود.
به عنوان مثال، بنیاد Childline، یک سازمان غیردولتی هندی را در نظر بگیرید که به رسانه کودکان و بخشی از جمعیت که قبلا به آنها آموزش رسمی ارائه نشده بود، اختصاص داده شده است. در مجموع، نوآوری اجتماعی نیروی محرکه تغییرات اجتماعی است، چیزی که در حال حاضر به شدت مورد نیاز است.
رقابتی‌شدن بازارها در دهه‌های اخیر باعث شده است سازمان‌ها به دنبال نوآوری و خلاقیت به صورت مستمر در کسب‌وکار خود باشند. عدم سازگاری با بازار به شدت متغیر امروزی نتیجه بسیار خطرناکی برای سازمان‌ها خواهد داشت و عکس‌العمل دیرهنگام نیز گاهی راه به جایی نخواهد برد. نوآوری مستمر به عنوان راهکاری برای جلوگیری از شکست اجتناب‌ناپذیر است.
از طرفی ایجاد سازمانی نوآور بزرگ‌ترین چالش مدیران ارشد در مواجهه با نیازمندی‌های محیطی است. یکی از مرسوم‌ترین و اولین شیوه‌هایی که به صورت رسمی در ساختار سازمانی سازمان‌ها پیش‌بینی شد ایجاد واحد تحقیق و توسعه و مطالعه بازار بود. اگرچه این راهکار در گذشته به عنوان یک روش کارآمد عمل می‌کرد، اما با ظهور فناوری‌های پیشرفته ماهیت کسب‌وکارها بازار و مشتریان تغییر کرده است و دیگر راهکار تأکید صرف بر تحقیق و توسعه جوابگوی تغییرات ایجادشده نیست.
چرا نوآوری اجتماعی مهم است؟
نوآوری اجتماعی مهم است زیرا سعی در حل مشکلات نادیده گرفته شده دارد. حقیقت را بخواهید، نوآوری های اجتماعی در اطراف ما هستند. سازمان هایی مانند ویکی پدیا یا بانک ها با اعتبار خرد برای رفع نیازها و بهبود زندگی مردم کار می‌کنند.
همچنین انجمن های آنلاین که کمک تخصصی را ارائه می‌دهند. انجمن منصفانه کسب و کار به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا قیمت های منصفانه ای داشته باشند. البته موارد ذکر شده فهرست جامعی نیست. در سرتاسر جهان، هزاران تکه کوچک نوآوری اجتماعی برای آسان‌تر کردن زندگی افراد وجود دارد.
تاکنون، نوآوری اجتماعی در مقیاس نسبتاً کوچک بوده است. اما اکنون، با افزایش مقیاس مشکلات، توسعه نوآوری اجتماعی به یک کار فوری تبدیل شده است. در حال حاضر، مشکلاتی که ما با آن روبرو هستیم از نظر مقیاس بسیار بزرگتر از راه حل هایی است که داریم.
برای این منظور، نوآوران اجتماعی باید شروع به کشف چگونگی کمک در سه بخش مختلف کنند. زمینه هایی که مشکلات در آنها در حال بدتر شدن است، زمینه هایی که مدل های فعلی راکد هستند، و زمینه هایی که از امکانات جدید در آنها استفاده نمی‌شود.
نوآوری اجتماعی اگر به درستی مدیریت شود، ظرفیت حل یا کاهش تعداد زیادی از آسیب های اجتماعی را دارد. اما علیرغم اهمیت آشکار نوآوری اجتماعی، هیچ استراتژی جدی برای توسعه آن وجود ندارد.
سیستم های منبع باز – سیستم های منبع باز یکی از شناخته شده ترین اشکال نوآوری اجتماعی که ساخته شده توسط داوطلبان هستند. سیستم های منبع باز رایگان هستند، و حقوق مالکیت معنوی نیز به صورت رایگان در دسترس است.
نوآوری اجتماعی چه تفاوتی با کارآفرینی اجتماعی دارد؟  
امروزه، کسب و کارها تعهدات مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) خود را جدی می‌گیرند. در کنار سودآوری، به فکر حل مشکلات اجتماعی نیز هستند. این یک هدف نسبتا دشوار است و بسیاری از شرکت‌ها ابتکارات CSR خود را قربانی افزایش سود خود می‌کنند. کارآفرینان اجتماعی اغلب مانند استارت‌اپ‌ها عمل می‌کنند که اغلب فاقد ابزار اندازه‌گیری تأثیر گذاری و ابزارهایی مانند مشارکت شهروندان هستند. آنها همچنین بر حل مشکلات انتخابی دقیقاً از طریق تجارت خود متمرکز هستند.
از سوی دیگر، نوآوران اجتماعی، سعی می‌کنند مشکلات را از طریق رسانه های مختلف حل کنند. آنها بسیار انعطاف پذیر هستند و اغلب از تیم ها و رویکردهای بین رشته ای برای مقابله با مشکلات در مقیاس بزرگ استفاده می‌کنند. نوآوران اجتماعی تمایل دارند از ساختارهای نوآوری باز استفاده کنند و مطمئن شوند که راه حل های نوآورانه آنها می‌تواند در جاهای دیگر تکرار شود. نوآوران اجتماعی نیز در ساختارهای متعددی مانند دولت، بخش خصوصی و همچنین غیرانتفاعی وجود دارند.
نوآوری اجتماعی به یک مبنای فرهنگی نیاز دارد. عوامل متعددی باید وجود داشته باشد تا نوآوری اجتماعی به عنوان یک جنبش، ریشه داشته باشد. اولین عامل تفکر عمیق است، زیرا دیدگاهی بیرونی در مورد مشکلاتی که ممکن است برای اکثریت نامرئی باشد ارائه می‌دهد.
عامل دوم نارضایتی است، اما به طور دقیق‌تر می‌توان آن را دوست نداشتن وضعیت موجود و تمایل به تغییر آن تعریف کرد. عامل سوم اشتیاق، نیروی محرکه مورد نیاز برای ایجاد تغییر است. عامل چهارم تعهد است که تغییر پایدار ایجاد می‌کند. هنگامی که این چهار عامل اصلی وجود داشته باشند، اولین گام نوآوری اجتماعی را می‌توان برداشت.
هسته اصلی هر نوآوری اجتماعی یک نیاز برآورده نشده است. درک آن نیازها، شناسایی راه حل های ممکن و سپس تولید ایده های نوآورانه برای حل اولین گام نوآوری اجتماعی است.
این کار با جستجوی امکانات جدید و تطبیق آنها با نیازهای صحیح انجام می‌شود. فرصت‌های جدید زاییده پیشرفت هستند و فناوری‌های نوظهور و اشکال سازمانی، زمانی که برای هدف‌یابی مشکلات استفاده می‌شوند، آغازی برای نوآوری اجتماعی ایجاد می‌کنند. مرحله دوم توسعه، نمونه سازی و ایجاد پروژه های آزمایشی است. برنامه ریزی های انجام شده در مرحله اول اغلب با شکست مواجه می‌شوند، بنابراین توسعه یک برنامه آزمایشی یا یک نمونه اولیه برای توسعه ایده حیاتی است. بیشتر تلاش‌ها برای نوآوری ابتدا با شکست مواجه می‌شوند، بنابراین بهتر است در هنگام انجام این کار سریع شکست بخورید و حداقل منابع را هدر دهید. اما مهم نیست که چه اتفاقی می‌افتد، این تجربه باعث ایجاد مسیر جدیدی برای آزمایش می‌شود.
گام سوم، ارزیابی استعدادهای موفق، بزرگ کردن آنها و انتشار بهترین ایده‌ها است. این تا حد زیادی پیچیده‌ترین مرحله از همه چیز است و شامل تفکر استراتژیک، ایجاد چشم‌انداز منسجم برای آینده، کاریزما شخصی و توانایی جمع‌آوری منابع است. این اغلب شامل یافتن حامیانی است که مایل به سرمایه گذاری در چشم انداز هستند، خواه یک کمپین مردمی یا یک سرمایه گذاری بزرگ باشد.
هنگامی که برنامه نوآوری اجتماعی راه اندازی و اجرا می‌شود، زمان یادگیری و سازگاری فرا می‌رسد. آن‌ها همانطور که محیط اطرافشان حکم می‌کند، تکامل می‌یابند و در این فرآیند، بخشی از ساختار حمایتی جوامع خود می‌شوند.
نوآوران اجتماعی در چشم‌انداز آینده کشور
رییس مرکز تحقیقات استراتژیک رئیس جمهور گفت: نوآوران اجتماعی که رویدادی مانند نوپیا را اجرا می‌کنند، ماموریت خود را در رشد اقتصادی هشت درصدی و چشم‌انداز آینده کشور تعیین کنند.
مصطفی زمانیان در مراسم اختتامیه دومین رویداد نوپیا، افزود: نوآوران اجتماعی و کسب و کارهای شکل گرفته در این زمینه باید سه ماموریت مفهوم سازی، ایجاد صنف و تشکل و تعیین چشم انداز را برای خود تعریف کنند و در راس کارهایشان قرار دهند.
رییس مرکز تحقیقات استراتژیک رئیس جمهور یادآور شد: هنوز در جامعه برای جریان نوآوری اجتماعی، مفهوم پردازی و جامعه سازی انجام نشده است؛ از همین رو افراد بسیاری با آن آشنا نیستند و مهم‌ترین گام آن در این مسیر، مفهوم سازی است.
زمانیان اظهار کرد: نوآوران اجتماعی باید به فکر ایجاد یک تشکل و صنفی باشند که فعالیت‌های آن از پراکندگی خارج شود تا اصولی برای این نوع فعالیت‌ها تعریف و به دنبال آن نیز اثربخشی لازم شکل بگیرد.
وی گفت: در غیاب یک چشم‌انداز و ماموریت برای کمک به رشد و توسعه کشور، نمی‌توان میزان تاثیرگذاری این نوآوری‌های اجتماعی را ارزیابی کرد.
رییس مرکز تحقیقات استراتژیک رئیس جمهور خاطرنشان کرد: باید یک نصاب و سنجه برای کارها تعریف کرد تا بر اساس آن بتوان میزان تاثیرگذاری این نوع رویدادها در اقتصاد و توسعه کشور را ارزیابی و سنجش کرد؛ هنر نوآوری اجتماعی باید این باشد که مجموعه فعالیت‌های خود را ارزش‌گذاری اقتصادی کند تا بتواند ارزش ایجاد شده را به اقتصاد کشور منتقل سازد.
نوپیا روی قدرت توانمندسازی اجتماع می‌ایستد
سعید زاهدی، دبیر دومین رویداد نوپیا نیز در این مراسم گفت: این رویداد بر روی امکان ایجاد تغییر در جامعه تمرکز دارد و روی قدرت توانمندسازی اجتماع‌های مختلف می‌ایستد.
وی افزود: سه گروه در مورد بحث‌های مختلف با محوریت سه رویکردی که برای این دوره از نوپیا انتخاب شده بود، حضور داشتند.
دبیر رویداد نوپیا۲ به اکران و نقد و بررسی فیلم و پیش‌بینی بخش تخصصی مربوط به نوجوانان اشاره کرد و یادآور شد: تاکید بر بخش نوجوان، این بود که اگر بناست این نوجوانان وارد عرصه تغییر و توسعه شوند، از هم اکنون باید برای این کار آماده باشند.
زاهدی اظهار کرد: در پنل‌های نوپیا سعی کردیم گروه‌های مختلف زنان، ترویج علم و سمن‌ها به ارائه فعالیت‌ها خود بپردازند و آنان را به جرگه نوآوران اجتماعی اضافه کنیم.
وی گفت: مساله نوپیا ایجاد تغییر با استفاده از ابزار رویداد و دیگری صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌های ماموریت گراست که با همکاری صندوق نوآوری اجتماعی انجام می‌گیرد و ما قول چند ۱۰۰ میلیارد تومانی تسهیلات گرفته‌ایم تا از این کسب و کارها و اجتماع حمایت کنیم. دبیر رویداد نوپیا۲ خاطرنشان کرد: رویداد موضوعی، جایی می‌ایستد که مظهر تمدن و فرهنگ است؛ مانند نوپیا زبان فارسی که نخستین بخش آن امروز در این دروه برگزار شد و برنامه اصلی آن در زمستان اجرا خواهد شد.
زاهدی با اشاره به بخش نوپیا شهری، ادامه داد: به کنشگران اجتماعی باید کمک کنیم تا به بهبود شرایط در شهرهای خود بپردازند و بررسی کنند که از چه طریق می‌توان خدمات بهتری برای شهروندان در هر شهر ارائه کرد.
دبیر رویداد نوپیا تاکید کرد: ما قرار نیست کاری انجام دهیم بلکه بناست زمینه‌ای ایجاد کنیم که خود کنشگران فعالیت و اقدام کنند و نوپیا نقش همراهی و تعامل‌گر را دارد؛ بناست نوپیا در میان قدرتمندان عرصه تصمیم و تغییر و کنشگران اجتماعی بایستد و به ایجاد ارتباط میان آنها کمک کند.
جایزه ملی نوآوری اجتماعی نوجوان اجرایی خواهد شد
ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری نیز در این مراسم ادامه داد: حکمرانی به ابزار نیاز دارد و اگر در دوره‌ای ابزار قدرت، ثروت و قانون بوده، اکنون این ابزار تغییر کرده و آن نوآوری اجتماعی است. وی اضافه کرد: اگر در یک دوره گذار باشیم، می‌توانیم با فردایی صحبت کنیم که نوآوری اجتماعی به ابزار تک‌تک افرادی که می‌خواهند در جامعه نقش آفرین شوند تبدیل شده است.
حسنلو اعلام کرد: در دوران گذاری که داریم تجربه می‌کنیم و شاید نسل بعد پس از آن زندگی کنند، باید با نوجوانانی که آینده ما را قرار است، بسازند و اهالی نوآوری اجتماعی امروز با اهالی نوآوری اجتماعی فردا گفت‌وگو کرد. دبیر ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم ، بیان کرد: جایزه ملی نوآوری اجتماعی نوجوان با همت دوستان نوپیا اجرایی خواهد شد و ما در جریان این جایزه، این نگاه را داشتیم که فعالان این حوزه را کنار هم قرار دهیم تا پازل جذاب نوآوری اجتماعی را بسازیم و تکمیل کنیم.