اخلاق رسانه ای

  مهرداد حسنی- در جهان حاضر، وسایل ارتباط جمعی و رسانه های گروهی با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و تاثیر بر افکار و عقاید عمومی نقش بسیار مهمی برعهده دارند. سیر تحول سریع در عصر اطلاعات و لزوم مبادله هرچه بیشتر بین نظام های سنتی و مدرن، رسانه های گروهی را اهمیتی خاص بخشیده است تا جایی که بعضی از اندیشمندان معتقدند توسعه نظام های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و پیشرفت رسانه ها و تکنولوژی های ارتباطی لازم و ملزوم یکدیگرند.
رسانه‌ها از جمله عواملی‌اند که در ترویج اخلاق نقش مهم و سازنده‌ای دارند. ارتباط میان اخلاق و رسانه، نوعی تعامل و ارتباط دوسویه است که موجب پیدایش دو مفهوم «اخلاق رسانه‌ای» و «رسانه‌ی اخلاقی» شده است.
مقصود از اخلاق رسانه‌ها مجموعه قواعدی است که‌ باید‌ دست‌اندرکاران رسانه‌ها داوطـلبانه‌ و بـراساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه‌ای رعایت کنند؛ بدون آن‌که الزام‌ خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف دچار مجازاتهای قانونی گردند.
اخلاق رسانه به میزان زیادی به رسانه‌ها کمک می‌کند تا اصول و قواعدی کلی به وجود آورند، به طوری که این اصول با عملکرد اخلاقی افراد مطابقت داشته باشد. بنابراین، منظور از «اخلاق رسانه»‌، معرفی چارچوب نظری است که اصحاب رسانه‌ها ملزم به رعایت آن هستند، به طوری که رعایت آن، در نهایت منجر به اخلاق عملی گردد. چه بسا بسیاری از شگردهای رسانه‌ای، که به ظاهر با هیچ اصل، بند و تبصره‌ای از حقوق و قانون تنافی نداشته باشد، اما ممکن است با اصول اخلاق منافات داشته باشد. از سوی دیگر، اخلاق رسانه‌ای با ارزش‌ها و هنجارها سروکار دارد. ارزش‌ها و هنجارهایی که از درون فرهنگ جامعه و در جامعه اسلامی، از درون فرهنگ اسلامی سر بر می‌آورد. از این رو، اخلاق رسانه‌ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است، اما به سبب نشأت گرفتن آن از مجموعه ارزش‌های بطن جامعه، می‌تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد.
«اخلاقِ رسانه» نقطه تلاقی، علم «اخلاق» با «رسانه» است و به عنوان یک الزام می بایست در رسانه‌های شنیداری، دیداری و مکتوب، رعایت شود تا در نهایت اخلاق اجتماعی شکل بگیرد. اخلاق رسانه می تواند با قواعد اخلاق فردی متفاوت باشد؛ چه بسا بسیاری از رفتارهای رسانه‌ای که به ظاهر با هیچ قانونی منافات ندارند، اما ممکن است با اصول اخلاق رسانه در تعارض باشند.
رسانه در راستای وظیفه آموزش دهی به مخاطب به عنوان یکی از اهداف اصلی، ممکن است خود را ملزم به هدایت جامعه به سمت امور اخلاقی بداند. توجه به مبانی اخلاقی در یک رسانه باعث می شود که مخاطب به آن رسانه و برنامه هایی که روی آنتن می برد یا خبرها و گزارش هایی که منتشر می کند، با جدیت بیشتری توجه نشان دهد و آن را به عنوان راهکاری پیشنهادی برای زندگی صحیح، اساسی تر تلقی کند.
خبررسانی و اطلاع رسانی یکی از کارکردهای اصلی رسانه ها است و این کارکرد در کنار دو کارکرد دیگر شامل آموزش و سرگرمی یک رکن اساسی کار وسایل ارتباط جمعی را شکل می دهد. چنانچه اخلاق رسانه ای را در اسلام تابع گفتمان و یا جهان بینی فراگیری بدانیم که احکام و اصول و ارزشهای اسلامی را در سایر ابعاد زندگی بشر نیز تحت تاثیر قرار داده و چارچوب وظایف فرد مسلمان را در آن قالب روشن ساخته, اخلاق خبررسانی را نیز بایستی در ذیل جهان بینی و پارادایم تفکر, اخلاق و اصول اسلامی دانست. ارزشهای اخلاقی اسلام جزیره های جدا از هم نیستند که هر یک را فارغ از دیگری و به گونه ای مطلق بتوان مبنای عمل قرار داد. اسلام مجموعه ای به هم پیوسته از هنجارها و اصول و فلسفه هاست که هر یک مکمل دیگری است. از آنجا که برخی به سواد رسانه کمتر توجه می کنند، نقد، تحلیل و تفسیر را با تخریب، تضعیف و توهین اشتباه می گیرند و به رسانه ضربه می زنند؛ در صورتی که مزیت همه رسانه های امروز به نقد و تحلیل و انتقاد درست و اخلاقی است. چراکه نقد و انتقاد موجب رشد و تعالی و ارتقاء می‌شود. کسی که منطق استدلال و بیان قوی داشته باشد به تخریب روی نمی‌آورد. فضای نقد، فضای بازی است که موجب رشد و تعالی می شود.»