محیط زیست را دریابیم

 معصومه لشکری- بررسی وضعیت محیط زیست در ایران نشان می‌دهد: پس از فرمان ۱۵ ماده‌ای مقام معظم رهبری در این زمینه، باوجود تغییرات کلی و عملکرد نسبی مناسب در برخی حوزه‌ها، همچنان راه زیادی تا دسترسی به وضعیت مطلوب وجود دارد.
سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در راستای اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی با عنوان «سند ملی حفاظت از محیط زیست» در روز ۲۶ آبان ۱۳۹۴ و در ۱۵ماده به سران سه قوه ابلاغ شد که شامل مواردی از قبیل «مدیریت جامع، هماهنگ و نظام‌مند منابع حیاتی، ایجاد نظام یکپارچه ملّی محیط زیست، اصلاح شرایط زیستی به منظور برخوردار ساختن جامعه از محیط زیست سالم، پیشگیری و ممانعت از انتشار انواع آلودگی‌های غیرمجاز و جرم‌انگاری تخریب محیط زیست » و ... است.
این فرامین مهم موجب شد تا میان دستگاه‌های حاکمیتی «همگرایی» بیشتری ایجاد شده، تلاش برای استفاده از «انرژی‌های نو» افزایش یافته و ایجاد «ضمانت اجرایی» برای قوانین حفاظت از محیط زیست در اولویت دستگاه‌های سه قوه باشد.
مضاف بر این تولید منابع علمی و اصلاح قانون مالیات هم در دستور کار نهادهای اجرایی قرار گرفت که از این حیث نیز قابل تامل است. مثلا در حوزه اقتصاد سبز، تهیه لایحه «اصلاح قانون مالیات بر ارزش افزوده»و قرار دادن یک فصل در حوزه محیط زیست در دستور کار مجلس است.
لوایح مهمی مانند «جلوگیری از آلودگی هوا، حفظ تالاب، زمین و خاک و ارزیابی محیط زیستی» نیز تاکنون به مجلس ارائه شده است. بیش از ۱۵ تفاهمنامه هم با کشورهای مختلف در حوزه محیط زیست امضاء و همچنین بحث گرد و غبار در دستور کار UNEP {برنامه‌های محیط زیستی سازمان ملل} قرار گرفت.
علاوه بر موارد یاد شده، موضوعاتی مانند تاکید بر اصلاح الگوی کشاورزی، افزایش استاندارد تولید خودرو، توجه به الگوی رویکرد استفاده از فناوری‌های نوین سازگار با محیط زیست و توجه جدی به حوزه «پدافند غیرعامل» از جمله مهم‌ترین تاثیرات سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری بوده است.
چند دهه پیش، ایران به عنوان سبزترین کشور خاورمیانه شناخته می‌شد. یک شبکه گسترده پارک ملی از گونه‌های حفاظت شده که تقریباً در هیچ‌کجای جهان یافت نمی‌شود. در رودخانه‌ها آب آشامیدنی جاری بود. آلودگی هوا حداقل بود اما در حال حاضر، پارک‌ها تحت توسعه و آبراه‌های کشور در حال خشک شدن هستند. بسیاری از زیست شناسان برجسته حیات وحش در پشت میله‌های زندان به سر می‌برند و برخی از گونه‌های منحصر به فرد ایران که تنها ده‌ها سال پس از اینکه نسل قبلی حافظان محیط زیست آنها را از لبه پرتگاه بازگردانده بودند در معرض خطر انقراض قرار دارند.
تغییر اقلیم به‌عنوان یکی از جدی‌ترین، مخل‌کننده‌ترین و حتی تهدیدکننده‌ترین مسائلی است که هم جمعیت روستایی و هم شهری با آن مواجه هستند. بزرگترین نگرانی زیست محیطی ایران قبلاً آلودگی هوا بود. اما اخیراً، کمبود آب و افزایش دما، و همچنین سوء مدیریت و عدم اجرای مقررات زیست محیطی موجود، به شدت به بحران زیست محیطی ایران کمک کرده‌است. محیط زیست ایران با خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش شدید آب‌های زیرزمینی، بیابان زایی، کاهش تنوع زیستی، آلودگی هوا و خاک، مدیریت نامناسب زباله، فرسایش خاک، تخریب مراتع و جنگل‌ها و طوفان‌های گرد و غبار مواجه است.
دانشگاه ییل در گزارش ژوئن ۲۰۲۰ خود که سی و دو شاخص عملکرد زیست‌محیطی را در ۱۸۰ کشور جهان اندازه‌گیری کرد، ایران با امتیاز چهل و هشت در رتبه شصت و هفتم قرار گرفت.
در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، ابراهیم رئیسی از «منشور زیست‌محیطی» رونمایی کرد که نیاز به توسعه پایدار، مدیریت بهتر آب، مدیریت منابع طبیعی، مدیریت پسماند، آموزش عمومی محیط‌زیست، مدیریت آبخیزداری و توسعه طرح‌های تغذیه آبخوان، سدهای زیرزمینی، احیا و بازسازی تالاب‌ها را تشریح کرد .
تحریم‌های ایالات متحده همچنین با کاهش درآمدهای ایران، ترساندن سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ، به وضوح بر مشکلات زیست‌محیطی ایران تأثیر گذاشته‌است.