غنای فرهنگی مکتوب

 سمیه نیک روش- متأسفانه هیچ‌وقت آمار دقیق و رسمی از سوی “مرکز آمار ایران” در مورد میزان کتاب‌خوانی و یا نرخ مطالعه در ایران منتشرنشده است. طی سال‌های اخیر اعداد ارقام متفاوتی از سوی نهادهای زی ربط مثل “اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی”، ” شورای عالی انقلاب” و “کتابخانه‌ی ملی” در خصوص میزان مطالعه در ایران اراده شده است. آمارهای ضدونقیضی که در آن‌ها سرانه مطالعه‌ی هر ایرانی بین 2 الی 70 دقیقه در روز متغیر است. سرانه مطالعه در دنیا معیار مشخصی برای محاسبه‌ی میزان کتاب‌خوانی افراد جامعه است.  متأسفانه همین آمارهای ضدونقیض، اعتبار صحت و درستی این محاسبات را زیر سؤال می‌برد. آمارهایی که نشان می‌دهد در خوش‌بینانه‌ترین حالت که نزدیک به محال است، سرانه مطالعه‌ی هر ایرانی 70 دقیقه است، و در بدبینانه‌ترین حالت سرانه مطالعه را باید 2 دقیقه در نظر گرفت. باید این واقعیت را پذیرفت که متأسفانه  فرهنگ کتاب‌خوانی در وضعیت فعلی ایران وجود ندارد و تنها اقشار خاص جامعه، مطابق باسلیقه‌ی خود کتاب می‌خوانند.
وزیر در آبان 98 و در آیین اختتامیه نخستین جشنواره میراث مکتوب رضوی گفت: «در جدیدترین پیمایش صورت گرفته از سوی وزارت ارشاد که هنوز نتایج آن منتشر نشده، سرانه مطالعه هر فرد در ایران، طی هفته یک ساعت و 30 دقیقه و سرانه روزانه مطالعه هر ایرانی ۱۳ دقیقه از مجموعه کشوری است».
او بیان کرد: «این آمار تقریبا مشابه آمار سال 94 است و هنوز مصرف کتاب و سرانه مطالعه ما به صورت میانگین تغییری نکرده است».اما چند ماه بعد و در بهمن ماه سال 98، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم انتخاب ششمین دوره پایتخت کتاب ایران با اشاره به پیمایش مصرف فرهنگی ایرانیان که در سال 98 توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده بود، گفت: «مطابق این پژوهش، نیمی از جامعه ایرانی کتابخوان هستند و هفته‌ای به طور متوسط ۳.۷ ساعت کتاب می‌خوانند».صالحی افزود: «همچنین مطابق همین پژوهش، جامعه جوان ۱۵ تا ۲۵ ساله ما نیز به طور متوسط هفته‌ای ۳.۹ ساعت مطالعه دارند و ۷۰ درصد این بازه جمعیتی، کتاب می‌خوانند».به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛«مطابق پژوهش انجام شده، بیشترین سهم از مطالعه متعلق به کتاب‌های رمان و داستان است و پس از آن با فاصله این مطالعه به کتاب‌های دینی اختصاص پیدا می‌کند».
بر اساس گفته های وزیر، در فاصله آبان تا بهمن ماه سال 98 سرانه مطالعه ایرانیان 2 ساعت افزایش  پیدا کرده و از هفته ایی یک ساعت و نیم در آبان به 3 ساعت در بهمن ماه رسیده است که در نوع خود بسیار عجیب به نظر می رسد!
طبق آمار منتشرشده توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردیبهشت‌ماه سال گذشته، تنها ۵۸ درصد مردم ایران مطالعه غیردرسی دارند. میزان مطالعه به‌طور میانگین ۷ ساعت و ۴۱ دقیقه در ماه گزارش‌شده که ۳ ساعت و ۷ دقیقه آن صرف خواندن قرآن و ادعیه می‌شود. این آمار نشان می‌دهد که میانگین مطالعه در بین ایرانیان، روزی ۱۵ دقیقه است که نیمی از آن صرف مطالعه‌ی قرآن و ادعیه می‌شود.البته که نمی‌توان به این آمار و ارقام استناد کرد. تنها با در نظر گرفتن میانگین تعداد کتاب‌های منتشرشده و جمعیت حال حاضر، می‌توان به این نتیجه رسید که این رقم شاید تا زیر ۱۰% نیز کاهش پیدا کند.
پاسخ دادن به این سوال که چگونه می‌توان به گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی کمک کرد، پیچیده و تااندازه‌ای دشوار است. دلایل مختلفی می‌تواند در گسترش فرهنگ مطالعه مؤثر باشد. پیش از هر چیزی این امر نیازمند فرهنگ‌سازی است. کافی است به کتابخانه‌های مدارس نگاهی بیندازیم و می‌بینیم که اولاً بیش از نیمی از مدارس فاقد کتابخانه‌اند و بیشتر کتاب‌های سایر کتابخانه‌ها نیز کمک‌آموزشی است. با نگاهی اجمالی کتاب‌خوانی در ایران، می‌فهمیم که تنها ۱۱۱۸ کتاب‌فروشی معتبر در سرتاسر ایران وجود دارد. وضعیت بد معیشتی و قیمت بالای کتاب نیز، آن را به یک کالای لاکچری که مورد استفاده‌ی قشر خاصی از جامعه است، تبدیل کرده است. از همه مهم‌تر این‌که امروزه با دسترسی راحت به اطلاعات در فضای وب، خیلی‌ها برای کسب اطلاعات خودشان را به فراست پیدا کردن کتاب و خرید نمی‌اندازند. این‌ها تنها بخشی از مشکلاتی است که برای بالا بردن فرهنگ کتاب‌خوانی باید به‌صورت دقیق بررسی شوند.
بااین‌حال، غنای فرهنگی و تاریخی ایران و وجود کتاب‌های فراوان درزمینه شعر و ادب به زبان فارسی، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در رشد فرهنگ کتاب‌خوانی می‌تواند باشد. درواقع باکمی تبلیغات و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، می‌توان اقشار مختلف جامعه را به سمت کتاب‌خوانی سوق داد.