در یک قدمی طاعون نشخواركنندگان

 طاعون نشخواركنندگان كوچك یا «پی پی آر» نوعی بیماری ویروسی است كه به گفته كارشناسان اگر پیشگیری و كنترل نشود، شمار تلفات دامی به ویژه وحوش غیر قابل تصور است.  این بیماری معمولا با شروع ناگهانی علائم ظاهری بیحال بودن، تب، آبریزش از چشم و بینی، زخم دهان، تنگی نفس ، سرفه، اسهال بدبو و مرگ مشخص میشود. ویروس به بافتهای لنفی و پوششی دستگاه گوارش و قسمت فوقانی دستگاه تنفسی تمایل دارد. طاعون نشخوارکنندگان کوچک به علت انتشار سریع ، کاهش تولید و تلفات سنگین (بخصوص در بزها) از اهمیت زیادی در تجارت گوسفند و بز و تولیدات آنها برخوردار است. این بیماری باعث خسارات اقتصادی سنگینی میشود و عامل مهم جلوگیری از گسترش و رشد گله های گوسفند و بز و عامل کاهش تولیدات آنها در کشورهای درگیر میباشد و کنترل آن یکی از برنامه های این کشورها در مبارزه با فقر میباشد.
* تلف شدن 24 راس از حیات وحش دماوند و ۲۵ راس از حیات وحش در منطقه توت سیاه
در هفته اول شهریور ازمرگ ۲۵ حیوان بر اثر بیماری طاعون نشخوارکنندگان در منطقه شکار ممنوع توت سیاه شهرستان بوانات خبر رسید. مرگ روزانه 2 تا 3 کل و بز و قوچ و میش در منطقه. دیروز هم رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان دماوند گفت: در هفته قبل 24 لاشه مربوط به کل و بز و قوچ و میش در منطقه شکار ممنوع کوه سفید دماوند کشف و نمونه برداری لازم برای تشخیص علت مرگ آن ها انجام و به دامپزشکی ارسال شد.
محمد فریدی با اعلام این خبر اظهار کرد: ماموران اجرایی محیط زیست دماوند در هفته قبل طی پایش منطقه، بصورت موردی  با لاشه شش کل و بز و 18 قوچ و میش مواجه و اقدام به جمع آوری لاشه ها  و دفع بهداشتی آن ها کردند.
وی با اشاره به اینکه خوشبختانه طی 5 روز گذشته هیچ لاشه جدید و یا علایم بیماری در حیات وحش مشاهده نشده است، افزود: بنابر اعلام اولیه دامپزشکی، علت مرگ این گونه ها پی پی آر، یا طاعون نشخوارکنندگان بزرگ اعلام شد اما هنوز بطور قطعیت نمی توان این موضوع را تایید یا رد کرد و این موضوع نیازمند آزمایشات و بررسی بیشتر درصورت مشاهده تلفات جدید و یا بیماری در حیات وحش است که در دستورکار قرار گرفته است.
به گزارش روابط عمومی حفاظت محیط زیست استان تهران، رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دماوند در تشریح اقدامات انجام شده برای کنترل  و جلوگیری از تلفات بیشتر هم گفت: ضدعفونی آبشخورها و چشمه ها و اطراف آن که محل اصلی حضور حیات وحش است از جمله اقدامات انجام شده در این ارتباط بود. همچنین با پیگیری های انجام شده و بنا به اعلام دامپزشکی بیش از 90 هزار دام اهلی در دماوند واکسینه شده و از طرفی اقدام لازم و کنترلی برای ورود دام اهلی به مناطق حیات وحش انجام شد.
فریدی  با بیان اینکه پایش مستمر منطقه و رصد حیات وحش از سوی تیم های کارشناسی استان، دامپزشک محیط زیست و محیط بانان انجام می شود، تصریح کرد: بر اساس آخرین سرشماری مناطق محیط زیست در دماوند شامل منطقه شکار ممنوع کوه سفید و اثر طبیعی ملی دریاچه تار و هویر تعداد 1850 قوچ و میش و 220 کل بز در این منطقه وجود دارد.
* واكاوی آسیب پذیری طاعون نشخوار كنندگان كوچك
آنطور كه كارشناسان دامپزشكی، سازمان حفاظت محیط زیست و جهاد كشاورزی می گویند این بیماری از حدود سال 94 كل و بز كوهی را در مناطقی از ایران تهدید می كند.در تعریف طاعون نشخواركنندگان كوچك آمده است كه این بیماری متاثر از ویروسی با واگیری سریع بین جمعیت گوسفند و بز است.
اولین بار در كشور آفریقایی ساحل عاج گزارش و توصیف شد، این بیماری در آفریقا، هند خاورمیانه و ایران اتفاق می‌افتد كه به آن، بیماری طاعون بزی هم می‌گویند.
طاعون نشخواركنندگان كوچك ، بیماری قابل سرایت از دام اهلی به حیوانات وحشی است و در مكان‌هایی مشاهده می‌شود كه دام اهلی در تماس با حیوانات وحشی بوده یا از آبشخورهای مشترك استفاده می‌كنند.
بیماری طاعون نشخوار كنندگان كوچك با شروع ناگهانی تب، ریزش ترشحات از چشم و بینی، زخم دهان، تنگی نفس، اسهال بدبو و سرفه بروز می‌كند و دام مبتلا به شدت لاغر شده و تلف می‌شود.ترشحات چشم، بینی، آب دهان و مدفوع حاوی مقادیر زیادی از ویروس این بیماری است و شیر حیوان نیز حاوی ویروس است.
این بیماری بیشتر از هر زمانی در سال 94 به صورت گسترده در زیستگاه های وحوش مناطقی از ایران خودنمایی كرد كه بخش عمده ای از زحمات سال ها پایش محیط بانان و دوستداران محیط زیست در اندك زمانی از بین رفت.
آثار مخرب این بیماری در موج های نخست به حدی بود كه مردم و دوستداران محیط زیست برای كنترل آن به مدد دستگاه های اجرایی آمدند.با این حال مناطق مختلف ایران دارای زیستگاه های جانوری از گونه های ارزشمند مانند كل، بز، میش و قوچ كوهی است كه میزان آسیب پذیری این وحوش براثر حوادث مختلف افزایش یافته و جمعیت آنها رو به كاهش است.
با این اوصاف گاه علاوه بر خطر شكار بعضی از تهدیدات همچون بیماری ها حیات وحش را مورد حمله قرار می دهد به طوریكه در سال های اخیر شیوع بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك در جمعیت حیات وحش تلفات سنگینی برجای گذاشت و سبب نگرانی عمیق دوستداران محیط زیست شد.
* ضرورت شناسایی بحران و انجام اقدام پیشگیرانه
متاسفانه در كشور ما پس از اینكه با یك مخاطره یا تهدید روبرو می شویم اقدام به تعیین راهكار و برنامه می كنیم. این در حالی است كه باید در حوزه محیط زیست یك ساز و كار و فرایند مدیریتی ایجاد شود و منتظر اتفاق نباشیم. با این وجود سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد كشاورزی دارای برنامه منسجم در زمینه پایش و مراقبت هستند لیكن طاعون نشخواركنندگان كوچك باید جدی گرفته شود. طبق بررسی های علمی وحوش معبر و مسیر مشخصی را طی كرده و هوشمندانه زیستگاه درجه یك را انتخاب می كنند.
همچنین وحوش به صورت طبیعی یك مهاجرت عمودی در فصول مختلف سال دارند كه در فصول سرد به سمت دامنه ها و در فصول گرم به ارتفاعات می روند. در فصل گرم كه وحوش در ارتفاعات هستند و دام های اهلی نیز در مسیر كوچ یا چرا نیز به این مناطق كه زیستگاه طبیعی حیات وحش است می روند، زیستگاه ها همپوشانی پیدا می كنند. در این مقطع زمانی ممكن است كه حیات وحش از آبشخور دام های اهلی استفاده كرده و ترشحات بزاقی حیوان آلوده كه بیشتر اهلی هستند عامل سرایت بیماری به حیات وحش شود. اگر پایش ها به صورت مرتب انجام شود و همپوشانی بین دستگاهی صورت گیرد بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك كنترل خواهد شد.
از سوی دیگر وقتی دام های اهلی به صورت مرتب واكسینه شوند از شیوع بیماری طاعون نشخوار كنندگان جلوگیری می كند. زیست بوم های مشترك دام های روستایی و عشایری و وحوش از كانون های خطر و سرایت بیماری طاعون نشخواركنندگان به شمار می روند. برای جلوگیری از شیوع این بیماری باید این زیست بوم ها شناسایی و مطالعه جدی روی آنها انجام شود.
* راهكار كنترل بیماری طاعون نشخوار كنندگان از نگاه دامپزشكی
برای كنترل این بیماری باید در مناطقی كه حیات وحش بنا به عللی مانند خشكسالی به دام های اهلی نزدیك می شوند به صورت چند سال پیاپی تحت پوشش كامل واكسیناسیون قرار بگیرند. برای كنترل این بیماری باید از ظرفیت بخش خصوصی نیز استفاده كرد زیرا بخش دولتی به تنهایی توانایی تشكیل تیم های لازم برای پایش، كنترل و واكسیناسیون دام ها و حیات وحش را ندارد.
بیماری طاعون نشخواركنندگان دارای زیان فراوان است و باید در برنامه پدافند غیرعامل گنجانده شود. برای ریشه كنی و كنترل این بیماری از سال آینده باید یك برنامه اجباری كشوری برای واكسیناسیون دام های اهلی نزدیك به زیستگاه های وحوش اجرایی شود تا شاهد تكرار آن نباشیم.اجباری كردن واكسیناسیون از خسارت های كلان به دام های اهلی و وحوش جلوگیری می كند.
* کنترل، پیشگیری و درمان
بیماری به طور موفقیت آمیزی قابل کنترل است و از طریق اقدامات قرنطینه ای در واحدهای آلوده و مجاور آن ، از بین بردن دامهای آلوده و در تماس کنترل و ریشه کن میشود.کنترل رخداد طاعون نشخوارکنندگان کوچک اساسا به کنترل تردد(قرنطینه) به همراه استفاده از واکسیناسیون حلقه ای متمرکز و ایمن سازی پیشگیرانه در جمعیت های در معرض خطر بالا تکیه دارد.
گاهی ایمنی در دام بهبود یافته از بیماری  تا 4 سال دوام داشته است.حضور نشخوارکنندگان وحشی مثل بزکوهی در نواحی آلوده یک مشکل بالقوه برای کنترل بیماری است که برقراری برنامه کنترلی مورد نیاز و برقراری برنامه مراقبت فعال و غیر فعال برای شناسائی گله های آلوده در حداقل زمان ممکن بسیار مهم است. هشدار سریع کلید واکنش سریع برای محدود کردن کنترل و حذف سریع بیماری است.درمان اختصاصی ندارد.در برنامه کنترل و ریشه کنی بیماری از درمان دامها خوداری میشود.درمانهای حمایتی شامل مایع درمانی ، درمان ضدانگلی، ……..
استفاده از سرم خون ایمن شده تولیدی توسط گاو ایمن شده برعلیه طاعون گاوی ، آنتی بیوتیک با اثر گسترده برای پیشگیری از عفونت ثانویه ریوی و جداسازی حیوانات بیمارکاربرد دارند.
در راستای اجرای برنامه ریشه کنی طاعون گاوی و اجتناب از بروز تداخل در مراقبت پاراکلینیکی آن از واکسن بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کانون آلوده و نواحی اطراف استفاده خواهد شد. استفاده از واکسن تا حدود یکسال در برابر بیماری طبیعی محافظت کننده است.
واکسن طاعون گاوی به طور موفقیت آمیزی برای ایمنی سازی علیه این بیماری استفاده شده است.
کنترل بیماری از طریق کنترل تردد دام در گله های آلوده و مجاور آنها حداقل به مدت یک ماه و پاک سازی ضایعات و از بین بردن تمام لاشه ها و بقایای آلوده بیماران، در صورت امکان کشتار دامهای آلوده واکسیناسیون دامهای حساس اطراف کانون بیماری تا شعاع حدود 10 کیلومتر پس از تائید بالینی یا آزمایشگاهی بیماری.
چون ریشه کنی بیماری در جمعیت نشخوارکنندگان وحشی درگیر غیر محتمل است ایجاد یک نوار در اطراف جمعیت گوسفند و بز از طریق واکسیناسیون حلقه ای مانع از شیوع بیماری خواهد شد.
خصوصیات کمک کننده بیماری به ریشه کنی آن عبارتند از:
1.       انتشار سریع با تلفات بالا که بزودی پس از ورود به یک مکان خود را نشان میدهد.
2.       تشخیص راحت از روی علائم ظاهری و محدود بودن به گوسفند و بز
3.       دوره نهفته کوتاه
4.       ویروس مدت طولانی در محیط زنده نمی ماند
5.       انتقال غیرمستقیم ویروس کم اهمیت است و  ایمنی در دام بهبود یافته شکل میگیرد.
6.       حامل برای ویروس عامل این بیماری وجود ندارد
7.       تشخیص دام آلوده یا در معرض بیماری با آزمایش خون
اعمال مراقبت روی مجتمع های در معرض خطر مثل واحدهای مجاور واحد آلوده و یا مزارعی که به تازگی دام یا افرادی از واحدهای آلوده به آنها وارد شده میتواند متمرکز گردد. اعمال مراقبت گسترده بسیار موثر خواهد بود.از افرادی مثل دامپزشکان، دامپروران، دامداران و ….باید خواسته شود تا روی علائم بیماری توجه داشته باشند و موارد مظنون سریعا“ گزارش شود.