بودجه فرهنگ بدون پیوست عدالت!

 محمود زرگری- بررسی بودجه برخی نهاد‌ها در لایحه ۱۴۰۵، نشان می‌دهد که قرارگاه خاتم‌الانبیا با ۱۵۰ درصد و پس از آن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با ۱۴۰ درصد، بیشتری افزایش بودجه را داشته است. همچنین بودجه پیشنهادی شورای عالی حوزه‌های علمیه، موسسه آموزشی، پژوهشی امام خمینی و حوزه هنری انقلاب اسلامی، کاهش داشته است.
مسعود پزشکیان از زمانی که راهی پاستور شد، بار‌ها از بودجه سنگین نهاد‌ها و دستگاه‌های خاص و موازی، انتقاد کرده است. چندی پیش هم وزیر اقتصاد دولت او در حاشیه نشست هیات دولت به خبرنگاران وعده داد که در بودجه سال آینده که قرار است با حداقل کسری «نزدیک به صفر» بسته شود، «هزینه‌های زائد» کاهش پیدا کرده است. وعده‌هایی که با توجه به شرایط خاص کشور ضروری به  نظر می رسند؛ در شرایطی که اقتصاد ایران زیر فشار تورم، گرانی‌های مداوم و تحریم‌های سنگین نفس کمر خم کرده است، هر یک ریال هدررفت بودجه کشور برای افکار عمومی حساسیت برانگیز شده است.
میزان بودجه نهادهای فرهنگی در سال 1405
با وعده‌های رئیس جمهور و وزیر اقتصاد انتظار می‌رفت بودجه بسیاری از این نهادهای فرهنگی که سالهاست عملکرد موازی آنها با هم زیر ذره‎بین رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفته، نه تنها افزایش پیدا نکند بلکه مشمول قاعده «حذف هزینه‌های زائد» قرار بگیرد؛ انتظاری که ظاهرا مانند سایر انتظارها از دولت پزشکیان غلط از آب درآمده است.
سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اعتبارات دستگاه‌های اصلی براساس برنامه‌های اجرایی ۱۵۹ میلیون و ۶۵۱ هزار و ۱۲۸ ریال جدید است. همچنین بودجه این وزارتخانه در بخش اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مبلغ ۱۵ میلیارد و ۶۳۱ میلیون و ۱۰۴هزار و ۱۰۰ ریال جدید است. این در حالی است که براساس محاسبه بودجه سال ۱۴۰۴ مبلغ ۲۱۶ هزار و ۳۲۰ میلیارد ریال برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درنظر گرفته شده بود که بر این اساس بودجه بخش فرهنگ و هنر کشور بیش از ۲۶ درصد کاهش داشته است.
همچنین برای اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز مبلغ ۷ میلیارد و ۵۶۶ میلیون و ۶۸۴ هزار ریال جدید (مجموع) برآورد شده است. براساس محاسبه سال گذشته بودجه این وزارتخانه در لایحه بودجه ۱۴۰۴ مبلغ ۷ میلیارد و ۵۶۶ میلیون و ۶۸۴ هزار ریال بوده که بیش از ۲۲درصد کاهش را نسبت به سال ۱۴۰۵ داشته است.
در حوزه کتاب و ادبیات امسال بودجه پیشنهادی برای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ۲۳۷ میلیون و ۶۱۹ هزار و ۶۰۰ ریال جدید است. همچنین ۱۰۰ میلیون و ۸۰ هزار ریال جدید بودجه پیشنهادی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است.
برای بنیاد سعدی نیز ۱۱۵ میلیون و ۹۰۰ هزار ریال جدید درنظر گرفته شده و ۱ میلیارد و ۴۳۰ میلیون و ۳۰۰ هزار ریال جدید هم بودجه‌ای است که برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پیشنهاد شده است. برای مرکز نشر دانشگاهی نیز ۸۶ میلیون و ۷۶۴ هزار و ۵۰۰ ریال جدید در نظر گرفته شده است.
۱ میلیارد و ۳۵۰ میلیون ریال نیز بودجه پیشنهادی برای حوزه هنری انقلاب اسلامی است. همچنین ۸ میلیون و ۹۷۲ هزار و ۳۰۰ ریال بودجه جدید پیشنهادی فرهنگستان هنر است.
حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات به همراه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی هم یک میلیون و ۱۰۰ ریال جدید بودجه پیشنهادی دارد.
در حوزه سینما نیز در ردیف هزینه و تملک دارایی عدد ۷۹۰ میلیون ریال جدید در نظر گرفته شده است.
نکته قابل تامل این است که در لایحه بودجه امسال ردیف جدایی برای هنر موسیقی، هنر‌های تجسمی، هنر‌های نمایشی، مد و لباس، شورای فرهنگ عمومی، موسسه هنرمندان پیشکسوت و بازی‌های رایانه‌ای درنظر گرفته نشده است.
بنیاد سعدی
یکی از بنیادهای بررسی شده در گزارش شهریور ماه، این بنیاد به ریاست غلامعلی حداد عادل بود. بنیاد سعدی به سال ۱۳۹۲ تاسیس شده و به اذعان خودش، «آموزش و ترویج زبان فارسی براساس منابع نوین آموزشی و استاندارد در جهان» زمینه فعالیت معرفی شده است. بر اساس آنچه در اساسنامه آمده، «رایزنی‌های فرهنگی ایران در جهان، نمایندگان بنیاد سعدی نیز هستند و کلاس‌های آموزش زبان فارسی در این مراکز به صورت حضوری یا مجازی برگزار می‌شود.» بنا بر این به صورت منطقی، رایزن‌های فرهنگی که در سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی در کشورهای دیگر مستقر هستند، بدون هزینه اضافی می‌توانند برای پیشبرد اهداف بنیاد، از امکانات موجود استفاده کنند. حالا برای این بنیاد در لایحه بودجه ۱۴۰۵، رقمی معادل ۱۱۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان بودجه در نظر گرفته شده است. این در حالیست که سال گذشته بودجه بنیاد سعدی در قانون بودجه ۱۴۰۴، یکصد میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر بودجه بنیاد سعدی حدود ۱۵ میلیارد تومان افزایش داشته است.
مجمع جهانی اهل بیت
مجمع جهانی اهل بیت مانند بنیاد سعدی از جمله نهادهایی است که ردیف بودجه آنها ذیل وزارت ارشاد قرار دارند. در لایحه بودجه امسال رقمی حدود ۲۵۹ میلیارد تومان برای این نهاد دینی دیده شده است؛ در قانون بودجه امسال رقم جدول ۷ برای این نهاد، ۲۴۵ میلیارد تومان بوده است. اما با اضافه شدن اضافات دیگر در سایر جداول این رقم به ۲۹۱ میلیارد تومان رسیده بود.
طبق توضیحات منتشره در وبسایت مجمع، این نهاد در «۳۹ کشور آسیایی، ۴۲ کشور آفریقایی، ۱۸ کشور آمریکایی، ۴۰ کشور اروپایی و ۲ کشور اقیانوسیه» دارای دفتر است. به غیر از فعالیت‌های مذهبی، این مجمع فعالیت اقتصادی نیز دارد: «مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام در راستای محرومیت‌زدایی از پیروان اهل‌بیت علیهم‌السلام در قاره محروم آفریقا اقداماتی نظیر ایجاد شرکت خدمات کشاورزی، فعالیت در کشورهای اتیوپی، کنیا، کومور، تانزانیا، زنگبار، ساحل‌عاج و غنا، ثبت شرکت در آفریقای جنوبی، ارائه تفاهمنامه جهت ایجاد کمربند سبز در مالاوی و توافق با مسوولین کشور مالی انجام داده یا در حال پیگیری است». «راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه در کشورهای محروم، به منظور تقویت بنیه مالی و توسعه صنایع کوچک» نیز در وبسایت مجمع بیان شده است.
موسسات مربوط به تولیت آستان امام خمینی(ره)
در چند سال اخیر بودجه «آستان مقدس حضرت امام خمینی»، «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» و «موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» ذیل بودجه سازمان برنامه و بودجه قرار داشتند. اما در لایحه امسال دو نهاد اولی، از ذیل سازمان برنامه خارج شدند و به جدول «۷-ج» و تحت عنوان «ردیف‌های تجمیع شده در دستگاه‌های اجرایی جدول شماره ۷-ب» منتقل شدند.
دو نهاد «آستان مقدس حضرت امام خمینی» و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» مجموعا در یک ردیف و ذیل عنوان «موسسه نشر آثار حضرت امام» رفته‌اند؛ مجموع بودجه تملکی و هزینه‌ای این ردیف که بودجه این دو نهاد را شکل می‌دهد، حدود ۲۶۰ میلیارد تومان است.
«موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» نیز در همان ذیل سازمان برنامه و بودجه باقی مانده و برای آن بودجه‌ای معادل ۵۹۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
حال آنکه در در قانون بودجه امسال، برای «آستان مقدس حضرت امام خمینی» مبلغ ۲۱۰ میلیارد تومان، «موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» مبلغ ۳۳۴ میلیارد تومان و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» نیز مبلغ ۴۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بودجه تخصیص یافته بود.
در لایحه امسال مجموع بودجه این سه نهاد کمی کمتر از ۸۶۰ میلیارد تومان است؛ بودجه همین سه نهاد در قانون امسال ۵۸۵ میلیارد تومان بوده است که نشان دهنده یک جهش نسبتا ۴۰ تا ۵۰ درصدی است. این سه نهاد از این جهت در کنار یکدیگر بررسی و با یکدیگر جمع می‌شوند که مدیریت آنها مدیریتی واحد است؛ آنها زیرنظر سید حسن خمینی نوه امام خمینی و تولیت آستان امام خمینی اداره می‌شوند.
سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعه‌هایش
یکی از ردیف‌های کلان بودجه مربوط به سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعه‌هایش می‌شود؛ سال گذشته تعداد زیرمجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی ۱۵ عدد بود و امسال به ۱۲ عدد کاهش یافته است؛ البته کاهش زیرمجموعه‌ها به آن معنی نیست که سه ردیف بودجه حذف شده باشند؛ دستگاهی که ردیف بودجه دارد کم پیش می‌آید که ردیف آن کلا حذف شود و قاعدتا به جداول یا ردیف‌های دیگر منتقل می‌شوند.
حالا با توجه به کاهش سه زیرمجموعه از سال گذشته تا امسال، بودجه سازمان تبلیغات و زیرمجموعه‌هایش در لایحه دولت، ۶ هزار و ۷۷۳ میلیارد تومان پیش بینی شده است. اما بودجه این سازمان و زیر مجموعه‌هایش که در قانون امسال ۱۵ عدد بوده، رقمی معادل ۶ هزار و ۲۵۸ میلیارد تومان بوده است. یعنی امسال علاوه بر اضافه شدن بودجه، سه زیرمجموعه نیز از زیرمجموعه کم شده است.
در قانون سال گذشته بودجه خود سازمان تبلیغات به تنهایی، ۲ هزار و ۹۶۹ میلیارد تومان بود؛ اما امسال به سه هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان افزایش داشته است.
سازمان تبلیغات در جدول ۱-۷ نیز حضور دارد؛ با عنوان «کمک به موسسات فرهنگی و هنری» که ۳۵۰ میلیارد تومان و در ردیف دیگری در همین جدول، با عنوان «حمایت از حلقه‌های میانی مبتنی بر توانمندسازی و توسعه عدالت اجتماعی در مناطق هدف و برخوردار»، مبلغ ۱۲۵ میلیارد تومان اختصاص یافته است. در جدول ج-۷ نیز برای سه زیرمجموعه با نام‌های «دانشگاه سوره»، «ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر» و «شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی» ۶۲۸ میلیارد تومان درنظر گرفته شده است.
مجموع اعدادی که برای سازمان تبلیغات و زیرمجموعه‌هایش در جداول مختلف بودجه آمده است، ۷ هزار و ۸۷۶ میلیارد تومان است. حال آنکه در قانون ۱۴۰۴، مجموع همه ارقام موجود در بودجه برای این سازمان و زیرمجموعه‌هایش به کمتر از ۷ هزار میلیارد تومان می‌رسید.
موسسه مصباح یزدی
مؤسسه «آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)»، موسسه‌ای که آن را محمدتقی مصباح یزدی بنا نهاده است و شاگردانی مانند مرتضی آقاتهرانی و محمود نبویان و مریدانی چون امیرحسین ثابتی داشته است.
این موسسه در قانون بودجه ۱۴۰۴ در یک فقره ۴۰۴ میلیارد تومان و در فقره دیگر در جدولی دیگر ۵۰ میلیارد تومان دیگر بودجه داشته است که مجموع آن ۴۵۴ میلیارد تومان می‌شود.
رقم بودجه این موسسه در لایحه ۱۴۰۵، حدود ۴۴۱ میلیارد تومان است که نسبت به مجموع در قانون امسال کاهش یافته است؛ البته انتظار می‌رود با توجه به حضور شاگردان مصباح یزدی که وابستگی فکری و جناحی به این موسسه دارند، در مجلس، در جریان تبدیل لایحه به قانون، این رقم دستخوش تغییراتی شود.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
این مجمع نیز از جمله نهادهای مذهبی ذیل وزارت ارشاد است که در لایحه بودجه امسال ۱۵۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان برای آن پیش‌بینی شده است.
این نهاد در قانون امسال و در جدول ۷ بودجه‌ای معادل ۱۴۱ میلیارد تومان داشت؛ اما علاوه بر آن در جدول شماره ۱۲ نیز مبلغ ۵۰ میلیارد تومان برای آن درنظر گرفته شده است که مجموع بودجه را به ۱۹۱ میلیارد تومان رسانده است.
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
«دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» نهادی «حوزوی، انقلابی، تبلیغی و علمی» است که «با ایفای نقش واسط فعال میان حوزه‌های علمیه و نیازهای دینی مردم و نظام اسلامی به تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش‌های اسلامی و انقلابی و تعمیق و توسعه دانش و معرفت اسلامی می‌پردازد»؛ این معرفی را وبسایت این نهاد مذهبی آورده است.
این نهاد دینی در قانون بودجه سال ۱۴۰۴ حدود ۹۱۴ میلیارد تومان سهم دارد؛ و همچنین در جدول شماره ۱۲ برای «تبیین، تبلیغ، ترویج و نشر آثار و اندیشه‌های امامین انقلاب» ۵۰ میلیارد تومان دیگ به این نهاد تخصیص یافته است.
در لایحه بودجه امسال برای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۹۹۶ میلیارد تومان پیش بینی شده است.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی که شامل ۷ زیرمجموعه می‌شود، در قانون ۱۴۰۴ یک هزار و ۴۳ میلیارد تومان بودجه دارد و از این میان، سهم خود دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۶۱ میلیارد تومان است.
حال امسال دولت در لایحه ۱۴۰۵، برای این دبیرخانه یک هزار و ۲۲۸ میلیارد تومان در مجموع و به تنهایی ۲۷۹ میلیارد تومان در نظر گرفته است.
قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله
قرب بقیه‌الله یا همان قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله از جمله نهادهایی است که با وجود آنکه نامی نظامی دارد، طبق تعاریف در آن باید کار «فرهنگی» انجام شود.
این قرارگاه که فرماندهی آن با عزیز جعفری فرمانده کل اسبق سپاه پاسداران است، در لایحه ۱۴۰۵ رقمی معادل ۲ هزار و ۱۷۸ میلیارد تومان برای قرب بقیه‌الله درنظر گرفته شده است. این رقم در بودجه امسال تقریبا یک هزار و ۹۵۴ میلیارد تومان است.
البته در قانون بودجه ۱۴۰۴، این قرارگاه در چندین جدول دیگر نیز ردیف بودجه دارد؛ از جمله در جدول ۱۲و ۲۱. همچنین بودجه یورویی نیز به عنوان سهمی از فروش نفت دارد که حدود ۳۰ میلیون یورو است. یعنی در قانون امسال حدود دو هزار میلیارد تومان و ۳۰ میلیون یورو برای این قرارگاه کنار گذاشته شده است.
جامعة المصطفی العالمیه
نهادی مذهبی است که دانشگاه طلاب خارجی در ایران محسوب می‌شود. دولت برای این نهاد در سال آینده یک هزار و ۸۶۳ میلیارد تومان در نظر گرفته است.
در قانون بودجه امسال رقم درنظر گرفته شده، یک هزار و ۷۵۵ میلیارد تومان است و در جدول شماره ۱۲ نیز برای «اجرایی سازی سند فعالیت‌های فرهنگی بین‌الملل»، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است؛ رقمی معادل حدود دو هزار میلیار تومان؛ البته که هنوز لایحه بودجه اول راه است و قانون نشده است و احتمال تغییر زیاد است.
سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی
در لایحه بودجه ۱۴۰۵ برای سازمان صدا و سیما که انتقادات زیادی به عملکرد آن وجود دارد، ۳۳ هزار و ۵۱۲ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. اما این تنها رقمی است که در جدول اصلی یعنی جدول شماره ۷ دیده شده است. در جدول شماره ۹ که مربوط به «برآورد اعتبارات ردیف های متفرقه» است، یک هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان دیگر برای «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» پیش بینی شده است؛ در مجموع رقمی حدود ۳۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان.
در جدول ۱-۷ که مربوط به «اعتبارات ردیف های متفرقه منتقل شده به جدول شماره(۷) دستگاه های اجرایی» است، با عنوان «توسعه کمی و کیفی برنامه‌های تولیدی پویا نمایی، مستند، فیلم و سریال» مبلغ ۹ هزار میلیارد تومان برای صدا و سیما در نظر گرفته شده است.
در جدول شماره ۹ که مربوط به «برآورد اعتبارات ردیف های متفرقه» باز هم نام صدا و سیما با یک هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان جهت «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» آمده است.
تا الان مجموع ارقام صداوسیما به رقم افسانه‌ای ۴۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
در بودجه ۱۴۰۴ رقم بودجه اصلی این سازمان، ۲۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است. اما قانون گذاران به همین بسنده نکردند. در چندین جای قانون بودجه نام صدا و سیما تکرار شده است و رقم بودجه این سازمان انتقادبرانگیز به ۴۳ هزار میلیارد تومان رسید.
صداوسیما برنده همیشگی کارزار بودجه
علی‌رغم تنگنای مالی و کسری بودجه، لایحه بودجه ۱۴۰۵ از افزایش قابل‌توجه اعتبارات سازمان صداوسیما حکایت دارد؛ بودجه‌ای ۳۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی که با وجود افت مخاطب، درآمد‌های تبلیغاتی گسترده و نبود شفافیت، بار دیگر پرسش‌ها درباره کارآمدی، نظارت و منطق اقتصادی این تخصیص را پررنگ کرده است.
به گزازش رویداد۲۴هر سال با رسیدن لایحه بودجه به مجلس، یک مناقشه تکراری، اما حل‌نشده دوباره جان می‌گیرد؛ این‌که پول عمومی کشور دقیقاً کجا خرج می‌شود و کدام نهادها، فارغ از کارنامه و میزان اثرگذاری‌شان، همچنان سهم‌های کلان و تضمین‌شده‌ای از منابع ملی می‌برند. در شرایطی که اقتصاد ایران زیر فشار تورم، کسری بودجه و نارضایتی معیشتی قرار دارد، بودجه نهاد‌های فرهنگی بار دیگر به کانون توجه کارشناسان و افکار عمومی تبدیل شده است؛ نهاد‌هایی که برخی از آنها سال‌هاست به‌رغم انتقاد‌های گسترده، نه‌تنها کوچک‌تر نشده‌اند، بلکه هر سال فربه‌تر از قبل از لایحه بودجه بیرون می‌آیند. در میان این نهادها، صداوسیما جایگاهی ویژه و بحث‌برانگیز دارد؛ سازمانی که بودجه‌اش همواره رو به افزایش بوده، اما پرسش‌های جدی درباره کارآمدی، شفافیت و پاسخگویی آن بی‌پاسخ مانده است.
اکنون نیز با تقدیم لایحه بودجه از سوی دولت به مجلس، نگاه کارشناسان بیش از هر چیز به سمت بودجه نهاد‌های فرهنگی معطوف شده است. اهمیت این بخش از آن روست که میزان اعتبارات اختصاص‌یافته، تا حد زیادی کارکرد و جایگاه این نهاد‌ها را در جامعه مشخص می‌کند. سال‌هاست که اقتصاددانان بر این باورند بودجه نهاد‌های فرهنگی‌ای که اثرگذاری ملموسی در جامعه ندارند، می‌تواند کاهش یابد یا حتی حذف شود تا منابع آن در خدمت مسائل و اولویت‌های اقتصادی کشور قرار گیرد. با این حال، تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که نه‌تنها از حجم این بودجه‌ها کاسته نشده، بلکه در بسیاری موارد افزایش نیز یافته است.
چرا بودجه صداوسیما همیشه محل مناقشه است؟
صداوسیما یکی از نهاد‌هایی است که همواره حساسیت بالایی نسبت به بودجه آن وجود دارد. این حساسیت دست‌کم دو دلیل عمده دارد. نخست آن‌که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند با توجه به جایگاه رو به افول این سازمان در میان افکار عمومی، ضرورتی ندارد صداوسیما چنین بودجه هنگفتی دریافت کند. دلیل دوم مخالفان افزایش بودجه صداوسیما به ماهیت اقتصادی این سازمان بازمی‌گردد؛ نهادی که از منظر اقتصادی در زمره مجموعه‌های زیان‌ده کشور قرار می‌گیرد و اختصاص چنین اعتباری به آن، توجیه اقتصادی روشنی ندارد.
بودجه صداوسیما اندازه ۱۰ وزارتخانه !
علاوه بر این، صداوسیما از مسیر‌های متعددی درآمدزایی می‌کند؛ از جمله پخش آگهی‌های بازرگانی، اسپانسرینگ و سایر فعالیت‌های تبلیغاتی؛ درآمد‌هایی که در برخی موارد حتی از بودجه مصوب این سازمان نیز فراتر می‌رود. بر همین اساس، منتقدان بودجه‌ای دولت‌ها بر این باورند که تخصیص چنین منابعی به صداوسیما بیش از آنکه منطق اقتصادی داشته باشد، نوعی «باج سیاسی» است تا دولت‌ها با هزینه‌کرد عمومی، شدت حملات این سازمان علیه خود را کاهش دهند. در نقطه مقابل، موافقان افزایش بودجه سازمان صداوسیما بر این باورند که این نهاد مهم‌ترین بازوی تبلیغاتی حاکمیت به شمار می‌رود و به همین دلیل باید از حمایت مالی قابل‌توجه دولت برخوردار باشد. در همین چارچوب، احمد راستینه، نماینده مجلس، هنگام بررسی بودجه سال ۱۴۰۲ گفته بود: «آنچه مهم است و مجلس و دولت باید به آن توجه کنند این است که صداوسیما برای توسعه زیرساخت‌ها، افزایش و ارتقای شبکه‌های خود و همچنین تولید محتوا، نیازمند اعتبارات ویژه‌ای است و فکر می‌کنم باید به‌صورت جدی در اعتباراتی که برای صداوسیما پیش‌بینی شده، تجدیدنظر کنیم.»
این رویکرد که در دوره کنونی مجلس نیز دست بالا را دارد، به احتمال زیاد زمینه را برای تصویب بی‌دردسر بودجه هنگفت سازمان صداوسیما فراهم خواهد کرد.
بودجه سازمان صدا و سیما در سال ۱۴۰۵ چقدر است؟
بودجه سازمان صداوسیما در لایحه بودجه سال ۱۴۰۵، ۳۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده که نسبت به سال گذشته رشدی حدود ۲۰ درصد را نشان می‌دهد. بررسی بودجه سال‌های گذشته نیز بیانگر آن است که روند تخصیص اعتبارات به این سازمان همواره افزایشی بوده و تنها در دو سال اخیر، رشد حدود ۶۰ درصدی را تجربه کرده است. از مجموع این رقم، ۹ هزار میلیارد تومان به توسعه و تولید برنامه‌ها اختصاص یافته و علاوه بر آن، کمک ویژه‌ای به مبلغ ۲ هزار میلیارد تومان برای تولید آثار فرهنگی و پیش‌بینی عمومی در نظر گرفته شده است.
با وجود این افزایش چشمگیر، رئیس سازمان صداوسیما در مصاحبه‌ای اعلام کرده است که حتی بودجه ۳۵ هزار میلیارد تومانی نیز برای تأمین هزینه‌های این سازمان کافی نیست. این در حالی است که بودجه هنگفت صداوسیما از محل درآمد‌های عمومی و مالیات‌های مردم تأمین می‌شود؛ شیوه‌ای از تأمین منابع که پرسش‌های جدی را به دنبال دارد. آیا همه مردم ایران از عملکرد و برنامه‌های این سازمان رضایت دارند؟ اگر معیار، نظرسنجی‌های داخلی صداوسیماست، آیا مدیران این سازمان اجازه می‌دهند نظرسنجی‌های مستقل و معتبر انجام شود و نتایج آن به اطلاع افکار عمومی برسد؟
مجموعه این پرسش‌ها و ابهامات باعث می‌شود درخواست رئیس سازمان صداوسیما برای افزایش بیشتر بودجه، با تردید‌ها و انتقاد‌های جدی روبه‌رو شود.
هیچ‌یک از رؤسای سازمان صداوسیما تاکنون زیر بار تحقیق و تفحص از این سازمان نرفته‌اند و حتی تحقیق و تفحص مجلس ششم نیز در نهایت مسکوت ماند. این مقاومت در برابر نظارت، موجب شده صداوسیما به یکی از غیرشفاف‌ترین نهاد‌های کشور تبدیل شود؛ نهادی که مشخص نیست بودجه‌ها و درآمد‌های کلان آن دقیقاً چگونه و در کجا هزینه می‌شود. نبود شفافیت و پاسخگویی باعث شده امکان ارائه تحلیلی دقیق از وضعیت اقتصادی این سازمان نیز وجود نداشته باشد؛ سازمانی که چنین حجم عظیمی از بودجه عمومی را دریافت می‌کند، اما حتی در انجام بدیهی‌ترین وظایف خود، از جمله پرداخت حق پخش تلویزیونی به باشگاه‌های فوتبال، ناتوان یا بی‌میل است.
این فقدان پاسخگویی، نظارت مؤثر بر خطا‌ها و عملکرد صداوسیما را نیز عملاً ناممکن کرده است. نمونه آن واکنش رئیس این سازمان به انتشار خبر نادرست درباره زمین‌گیر شدن یک فروند هواپیمای اف-۵ بود؛ جایی که او صرفاً به این جمله بسنده کرد که انتشار چنین خبری اعتبار صداوسیما را زیر سؤال برده است. اما پرسش اصلی این است که آیا چنین اشتباهاتی به پاسخگویی رسمی و نهادی منجر می‌شود؟ پاسخ روشن است: خیر.
تداوم تخصیص بودجه‌های کلان بدون نظارت و پاسخگویی، طبعاً نمی‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد؛ چنان‌که در سال‌های اخیر نیز افت محسوس کیفیت برنامه‌های صداوسیما به‌وضوح قابل مشاهده بوده و تماشای حتی نیم ساعت از تولیدات این سازمان، برای بسیاری از مخاطبان به آزمونی برای صبر و حوصله تبدیل شده است.
خروجی؟ شفافیت؟
میزان درنظر گرفته شده برای بودجه این سازمان‌ها و نهادها میزان قابل توجهی است كه بنا به گفته نمایندگان، 36 هزار میلیارد تومان می‌شود. این بودجه به برخی نهادها و سازمان‌هایی تخصیص یافته كه خروجی كارشان مشخص نیست و هیچ كارنامه عملكردی از خودشان منتشر نمی‌كنند. مهم‌تر اینكه برای عموم، مشخص نمی‌كنند این پول‌های بیت‌المال دقیقا در چه نقاطی و توسط چه كسانی هزینه می‌شود. بیلان مالی و عملكردی، حلقه مفقوده این نهادها است. طرفه آنكه وقتی از رقم‌های بودجه برخی نهادها صحبت می‌شود، هستند افرادی كه در توجیه ارقام، می‌گویند این اعداد و رقم‌ها در قیاس با عددهای بودجه، هیچ اهمیتی ندارند؛ چرا كه مثلا 30 میلیارد و 100 میلیارد با توجه به بودجه كلان كشور، عدد خاصی محسوب نمی‌شود. پیش از این در سال‌های قبل بودجه نهادهای خاص، ذیل جدول 17 و بعدتر ذیل جدول 9 تخصیص می‌یافت. اما با انتقادات افكار عمومی، این بودجه‌ها به ردیف‌هایی منتقل شد كه ذیل دستگاه‌ها قرار بگیرند تا اصطلاحا بتوانند از آنها حساب‌كشی كنند. اما نه تنها هیچ حساب‌كشی انجام نشد، بلكه روز به روز بودجه این نهادها اضافه شد و آنها فربه‌تر شدند؛ فربه‌هایی كه خروجی‌شان نامشخص است و كاركردشان را كسی نمی‌داند؛ لااقل برای افكار عمومی.

 تقویت بودجه فرهنگی، سرمایه‌گذاری راهبردی برای آینده کشور است
 نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی گفت: هرگونه غفلت از بودجه فرهنگی، در بلندمدت هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سنگینی را به کشور تحمیل خواهد کرد.
حمیدرضا گودرزی، نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به جایگاه فرهنگ در توسعه همه‌جانبه کشور اظهار کرد: فرهنگ، ستون اصلی شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی، اخلاق عمومی و هویت ملی است. اگر بخواهیم جامعه‌ای پویا، قانون‌مدار و مسئولیت‌پذیر داشته باشیم، ناگزیر باید به حوزه فرهنگ توجه ویژه داشته باشیم و این توجه، بدون تقویت بودجه فرهنگی امکان‌پذیر نیست.
وی افزود: در بسیاری از مواقع، هنگام تدوین و تصویب بودجه سالانه، تمرکز اصلی بر حوزه‌هایی مانند اقتصاد، صنعت، عمران و معیشت مردم قرار می‌گیرد که البته همه این موارد مهم و ضروری است، اما نباید فراموش کنیم که فرهنگ زیربنای موفقیت همین بخش‌هاست. اقتصادی که بر پایه فرهنگ کار، مسئولیت‌پذیری و اخلاق بنا نشود، در نهایت با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.
نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی با اشاره به شرایط مناطق مختلف کشور، تصریح کرد: در شهرستان‌ها و مناطق کمتر برخوردار، ظرفیت‌های فرهنگی بسیار ارزشمندی وجود دارد که می‌تواند به تقویت سرمایه اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و ایجاد نشاط و امید در میان جوانان منجر شود. اما واقعیت این است که کمبود بودجه فرهنگی، مانع از بالفعل شدن این ظرفیت‌ها شده است.
گودرزی ادامه داد: بودجه فرهنگی باید به‌گونه‌ای تخصیص یابد که هم به زیرساخت‌های فرهنگی مانند کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی و هنری توجه شود و هم از فعالیت‌های نرم‌افزاری فرهنگی، آموزشی و هنری حمایت شود.
وی با تأکید بر نقش فرهنگ در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی گفت: بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که امروز شاهد آن هستیم، ریشه در ضعف برنامه‌های فرهنگی دارد. اگر بتوانیم با استفاده از بودجه فرهنگی، برنامه‌های مؤثر برای آموزش، آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح فرهنگی جامعه اجرا کنیم، در واقع از بروز بسیاری از مشکلات اجتماعی جلوگیری کرده‌ایم و این خود نوعی صرفه‌جویی در هزینه‌های آینده کشور است.
نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از نکات مهم در حوزه بودجه فرهنگی، توجه به عدالت در توزیع اعتبارات است. نباید تمام امکانات و منابع فرهنگی در مراکز بزرگ متمرکز شود. مناطق مختلف کشور، به‌ویژه شهرستان‌هایی مانند الیگودرز، نیازمند توجه ویژه هستند تا بتوانند متناسب با فرهنگ بومی و محلی خود برنامه‌های فرهنگی اثربخش اجرا کنند.
گودرزی افزود: مجلس شورای اسلامی وظیفه دارد در بررسی لوایح بودجه، نگاه راهبردی‌تری به حوزه فرهنگ داشته باشد. دفاع از افزایش سهم فرهنگ در بودجه، دفاع از سلامت اجتماعی، هویت ملی و آینده نسل‌های بعدی است. این موضوع نیازمند هم‌افزایی دولت و مجلس و همچنین مشارکت نخبگان و فعالان فرهنگی است.
وی در پایان تأکید کرد: تقویت بودجه فرهنگی کشور نباید به‌عنوان یک موضوع حاشیه‌ای دیده شود. فرهنگ، بستر اصلی پیشرفت پایدار است و هر اندازه در این حوزه سرمایه‌گذاری کنیم، آثار مثبت آن را در بخش‌های مختلف جامعه مشاهده خواهیم کرد.
امروز جنگ واقعی، جنگ روایت‌ها و هویت‌هاست
یک نماینده با اشاره به اینکه میانگین جهانی تخصیص بودجه فرهنگی حدود هفت درصد است، ادامه داد: کشور ما اکنون تقریباً یک‌سوم استاندارد جهانی برای فرهنگ هزینه می‌کند. این شکاف صرفاً عدد نیست؛ نشانه یک خطای راهبردی است.
ابوالفضل ابوترابی، نماینده نجف آباد و تیران و کرون در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از سیاست‌های بودجه‌ای دولت در حوزه فرهنگ گفت کاهش سهم فرهنگی کشور، فقط کم‌کردن از یک ردیف بودجه نیست؛ بلکه کم‌کردن از ریشه هر جامعه‌ای است که می‌خواهد هویت و انسجام خود را حفظ کند.
 ابوترابی با انتقاد از سیاست‌های بودجه‌ای دولت در حوزه فرهنگ گفت کاهش سهم فرهنگی کشور، فقط کم‌کردن از یک ردیف بودجه نیست؛ بلکه کم‌کردن از ریشه هر جامعه‌ای است که می‌خواهد هویت و انسجام خود را حفظ کند.
وی افزود: وقتی سهم فرهنگ فقط حدود دو و نیم درصد از بودجه است، یعنی ما عملاً به یکی از مؤثرترین حوزه‌های توسعه ملی پشت کرده‌ایم.
ابوترابی با اشاره به اینکه میانگین جهانی تخصیص بودجه فرهنگی حدود هفت درصد است، ادامه داد: کشور ما اکنون تقریباً یک‌سوم استاندارد جهانی برای فرهنگ هزینه می‌کند. این شکاف صرفاً عدد نیست؛ نشانه یک خطای راهبردی است. بسیاری از کشورها فرهنگ را سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌دانند، نه هزینه. ما اما آن را جزو اولین گزینه‌های حذف قرار می‌دهیم.
وی تاکید کرد: اگر واقعاً بحث مدیریت منابع است، چرا کسی نمی‌پرسد صندوق‌های بازنشستگی چرا هر سال بیش از سیصد هزار میلیارد تومان زیان دارند؟ چرا شرکت‌های دولتی زیان‌ده بدون کوچک‌سازی و اصلاح ساختار همچنان هزاران میلیارد هزینه روی دست کشور می‌گذارند؟ وی افزود: جالب این‌جاست که سود تنها یک شرکت بزرگ صنعتی در کشور چندین برابر کل بودجه فرهنگ است. پس مشکل کمبود پول نیست، مشکل نگاه نادرست به جای درست است.
ابوترابی با اشاره به فشارهای بیرونی بر حوزه فرهنگ بیان کرد: امروز جنگ واقعی، جنگ روایت‌ها و هویت‌هاست. دشمن روی تغییر ذهن، سبک زندگی و ساختار باور مردم سرمایه‌گذاری کرده است. وی ادامه داد: بسیاری از کشورهای پیشرفته بودجه فرهنگی خود را تا یازده درصد افزایش می‌دهند، چون می‌دانند قدرت نرم را با همین ابزار می‌سازند، نه با هیاهوی سیاسی یا صرف رشد اقتصادی.
او همچنین تأکید کرد که بی‌توجهی به فرهنگ اثرات زنجیره‌ای دارد؛ از تضعیف مشارکت اجتماعی تا فروپاشی اعتماد عمومی. وی افزود: اگر فرهنگ را کوچک کنیم، در سال‌های آینده باید چند برابر این هزینه را در حوزه‌های آسیب اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی پرداخت کنیم. فرهنگ ارزان‌ترین راه تقویت یک ملت است، اما حذف آن گران‌ترین خسارت را به کشور تحمیل می‌کند.
نماینده مردم نجف‌آباد با انتقاد از مقایسه نادرست میان بودجه ورزش و فرهنگ گفت بودجه وزارت ورزش تقریباً برابر با بودجه کل فرهنگ است، در حالی که عمق اثرگذاری فرهنگ قابل مقایسه با هیچ حوزه دیگری نیست. وی افزود: فرهنگ فقط یک وزارتخانه نیست؛ زیرساخت ذهنی و اجتماعی کشور است. اگر پایین کشیده شود، همه چیز روی آن می‌ریزد.
ابوترابی تأکید کرد که مجلس باید از دولت بخواهد مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دولتی و خصولتی را فعال و هدفمند کند تا بخشی از بار فرهنگی کشور به‌صورت طبیعی تأمین شود. وی گفت: اگر به‌جای کاهش سهم فرهنگ، ساختارهای اقتصادی زیان‌ده را اصلاح کنیم، هم بودجه کشور نجات پیدا می‌کند و هم فرهنگ ارتقا می‌یابد. راه درست همین است، نه حذف ضعیف‌ترین بخش بودجه برای جبران اشتباهات بزرگ.
کاهش بودجه فرهنگی خلاف مصالح ملی است
نماینده مردم آستارا در مجلس گفت: فرهنگ سرمایه ای فراتر از سیاست و اجتماع است و کاهش بودجه آن بر خلاف مصالح ملی خواهد بود.
ولی داداشی در واکنش به برخی گمانه‌زنی‌ها درباره کاهش بودجه فرهنگی اظهار کرد: مجلس در برابر هرگونه اقدام احتمالی برای کاهش اعتبارات فرهنگی خواهد ایستاد.
 وی با بیان اینکه طرح چنین مباحثی بیشتر در سطح رسانه‌ها مطرح شده و در بدنه دولت یا کمیسیون‌های مجلس چنین رویکردی وجود ندارد، افزود: اگر هم چنین حرکتی بخواهد صورت بگیرد، نمایندگان مجلس قطعاً مانع آن خواهند شد.
داداشی فرهنگ را یکی از مؤلفه‌های اساسی هر جامعه دانست و گفت: همان‌طور که مسائل سیاسی، اجتماعی و پروژه‌های عمرانی اهمیت دارند، مسائل فرهنگی از همه آن‌ها مهم‌تر است.
وی افزود: قوام هر کشوری به اصالت فرهنگی آن وابسته است و ما باید همان‌گونه که به بودجه عمرانی و سایر حوزه‌ها توجه می‌کنیم، به بودجه‌های فرهنگی نیز بپردازیم و نباید آن را به تعویق انداخت.
نماینده مردم آستارا در مجلس در پایان خاطرنشان کرد: مجلس شورای اسلامی در حال کار بر روی این موضوع است و اگر در لایحه بودجه کم و کاستی وجود داشته باشد، نمایندگان تلاش خواهند کرد آن را برطرف کنند.