پرونده ایران دوباره روی میز شورای امنیت
شمارش معکوس برای گزارش ۲۲ آذر
بنا به اعلام ساموئل ژبوگار، رئیس دورهای شورای امنیت، این نهاد بینالمللی ۲۲ آذرماه گزارش حساس و دورهای دبیرکل سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ را منتشر میکند؛ گزارشی که هر بار منتشر میشود، صحن شورای امنیت و معادلات سیاسی پیرامون پرونده ایران را دستخوش تغییر میکند. او تأیید کرده که اقدامات سه کشور اروپایی و آمریکا برای بازگشت تحریمهای سازمان ملل در سال ۲۰۲۶ بررسی خواهد شد؛ موضوعی که از هماکنون اهمیت گزارش پیشرو را دوچندان کرده است.
چرا گزارش ۲۲۳۱ اهمیت دارد؟
قطعنامه ۲۲۳۱ همان ستون حقوقی برجام است و هر گزارشی که درباره میزان پایبندی ایران یا وضعیت محدودیتهای هستهای و تسلیحاتی منتشر شود، اثر مستقیمی بر آینده این پرونده دارد.
گزارش ۲۲ آذر میتواند جهتگیری شورای امنیت را در سه حوزه تعیین کند:
۱) مسیر تعامل شورا با ایران: اگر لحن گزارش متعادل باشد، فضای فعلی ادامه پیدا میکند. اما اگر دبیرکل بر موارد اختلافی تأکید کند، زمینه برای فشار بیشتر فراهم میشود.
۲) آینده مکانیسم ماشه: اروپا و آمریکا از ماهها پیش در حال آمادهسازی مقدمات حقوقی برای سال ۲۰۲۶ هستند. گزارشی که به زعم آنها ضعفهای اجرای ۲۲۳۱ را برجسته کند، میتواند مبنای استناد برای بحث بازگشت تحریمها باشد.
۳) پیامدهای اقتصادی و منطقهای: نوسان در پرونده ۲۲۳۱ تنها یک اختلاف سیاسی نیست؛ بازار انرژی، روابط منطقهای و حتی روندهای امنیتی غرب آسیا از آن تأثیر میگیرد. هر نشانهای از تنش در شورای امنیت، بلافاصله در تحلیلهای اقتصادی و امنیتی منعکس میشود.
سناریوهای پیشرو
در سناریوی نخست، احتمال دارد دبیرکل سازمان ملل رویکردی کاملاً فنی و کمتنش اتخاذ کند؛ گزارشی بدون توصیه سیاسی و بدون ورود به جزئیات اختلافبرانگیز. چنین گزارشی عملاً به معنای حفظ وضعیت موجود است؛ یعنی ادامه همین شرایط تا سال آینده، بدون آنکه افتوخیز جدی در پرونده ایجاد شود. با این حال، تعیینتکلیف نهایی درباره مکانیسم ماشه همچنان برای سال ۲۰۲۶ باقی خواهد ماند و طرفها ناچارند خود را برای آن مقطع آماده کنند.
سناریوی دوم زمانی شکل میگیرد که گزارش لحن تندتر و انتقادیتری پیدا کند؛ بهویژه اگر به فعالیتهای هستهای و موشکی ایران اشاره مستقیم داشته باشد. در این حالت، کشورهای اروپایی چنین گزارشی را پایهای برای افزایش فشارهای سیاسی قرار میدهند و احتمالاً روند فعالسازی مسیر «بازگشت تحریمها» دوباره روی میز قرار میگیرد. پیامد طبیعی این وضعیت، تشدید فضای دیپلماتیک و ورود پرونده به مرحلهای پرتنشتر خواهد بود.
در سناریوی سوم نیز نقش روسیه و چین برجسته میشود؛ دو کشوری که طی سالهای اخیر معمولاً کوشیدهاند لحن گزارشها را تعدیل کنند و از تشدید تنش جلوگیری کنند. اگر این حمایت آشکار ادامه پیدا کند، شکاف تفسیری میان اعضای شورای امنیت عمیقتر میشود. در چنین شرایطی اروپا در مسیر فشار عملاً تنها میماند و پرونده قطعنامه ۲۲۳۱ تا سال ۲۰۲۶ وارد دورهای فرسایشی و کمحاصل خواهد شد؛ وضعیتی که نه به پیشرفت منجر میشود و نه به گرهگشایی. در تحلیلهای واشنگتنپست و پولیتیکو، گزارش ۲۲۳۱ به عنوان ابزار کلیدی برای بازتعریف سیاست آمریکا علیه ایران توصیف شده است. برخی تحلیلگران پیشبینی کردهاند این گزارش میتواند جهتگیری دولت آمریکا در سال ۲۰۲۶ را مشخص کند.
گاردین و اشپیگل از این گزارش به عنوان سندی یاد کردهاند که سه کشور اروپایی برای تصمیمگیری درباره آینده برجام به آن تکیه خواهند کرد. از نگاه این رسانهها، اروپا به دنبال یک موضع واحد و منسجم در برابر ایران است.
الجزیره و الشرقالاوسط تأکید کردهاند که هرگونه تغییر در فضای شورای امنیت، به سرعت وارد معادلات منطقهای میشود. به باور این رسانهها، تنش حول ۲۲۳۱ میتواند در محاسبات کشورهای خلیج فارس و اسرائیل نیز اثرگذار باشد.
راشا تودی و گلوبالتایمز این گزارش را بخشی از مسیر فشار غرب علیه ایران میدانند. در تحلیلهای آنها اشاره شده که فعالسازی تحریمها در سال ۲۰۲۶ پیامدهای گسترده امنیتی در منطقه خواهد داشت.
آغاز مرحله حساس در پرونده ایران
گزارش ۲۲ آذر یک سند فنی ساده نیست؛ نقطه شروع فصل جدیدی در پرونده ۲۲۳۱ است. مسیر آینده روابط ایران و غرب، چشمانداز تحریمها در سال ۲۰۲۶ و حتی معادلات امنیتی منطقه، همگی از نحوه روایت این گزارش تأثیر خواهد گرفت.
به نظر میرسد شورای امنیت در آستانه یکی از مهمترین جلسات خود درباره ایران قرار دارد؛ جلسهای که شاید بیش از آنکه درباره گذشته برجام باشد، درباره آینده نظم امنیتی منطقه تصمیمسازی کند.