راهبردهای رفع ناترازی بنزین

 مصطفی دبیری- آبان 1398 همزمان با افزایش قیمت بنزین و دو نرخی شدن آن به قیمت‌های 1500 تومان و 3000 تومان بود. این شوک قیمتی به اعتراضات و ناآرامی‌های اجتماعی منجر شد و در نتیجه تا سال جاری نیز دولت به افزایش قیمت بنزین روی نیاورده است. این‌ها درحالی است که تورم در این 6 سال ارقام قابل توجهی به خود دیده و در سه سال متوالی بالاتر از 40 درصد محاسبه شده است. بنابراین قیمت واقعی بنزین به شدت کاهش یافته و مصرف آن افزایش شدیدی داشته و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال 1404 به مصرف 130 میلیون لیتر در روز برسد.
بنزین تنها فرآورده‌ پالایشگاهی است که تولید آن‌ از مصرفش کمتر است. مصرف بنزین در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۹ میلیون لیتر در روز بوده، در حالی‌که مقدار تولید آن در همان سال حدود ۸۱ میلیون لیتر در روز بوده است. این میزان از مصرف موجب شد تا کشور نیاز به واردات بنزین داشته باشد. اما با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس، تولید بنزین کشور در سال ۱۳۹۸ به حدود ۹۷ میلیون لیتر در روز افزایش یافت و ایران به صادرکننده بنزین تبدیل شد. در نمودار زیر میانگین مصرف بنزین طی سال‌ها‌ی ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲ آمده است.
سال‌های زیادی است که عرضه و تقاضای حامل‌های انرژی به خصوص بنزین با ناترازی مواجه است. برخی کارشناسان اقتصادی باور دارند راه حل این مشکل آزادسازی قیمت بنزین است. چرا که قیمت واقعی پایین بنزین موجب شده تا مصرف آن بسیار بالاتر از حد بهینه باشد.
ناترازی بنزین در کشور دلایل متعددی دارد که کارشناسان امر مهمترین دلیل آن را خودروهای فرسوده عنوان می‌کنند، خودروهایی که علاوه بر آلودگی هوا بر اقتصاد کشور هم لطمه می‌زند زیرا احتراق نا مناسب منجر به مصرف این خودروها می‌شود که این افزایش مصرف منجر به واردات بنزین هم شده است. اگرچه مسؤولان برای جلوگیری از این ناترازی راهکارهای مختلفی نظیر ساخت پالایشگاه، محدودیت کارت سوخت جایگاه، کاهش سهمیه آزاد کارت‌های سوخت و حتی افزایش سهم سی ان جی در سبد سوخت را در نظر گرفتند اما به نظر می‌رسد که این راهکارها پاسخ گو نبوده و اکنون باید راهکارهای دیگری را برای جبران این خسارت سوختی در نظر گرفت.
یکی از ابزارهای مهم برای جبران ناترازی بنزین مدیریت مصرف است اما این موضوع به تنهایی کافی نیست، چرا که در کنار مدیریت مصرف باید به مقولاتی نظیر میزان سهمیه ماهانه خودروهای شخصی و بالا بردن استانداردهای خودرو توجه ویژه ای نشان داد، زیرا مهمترین دلیل ناترازی بنزین در کشور را می‌توان کیفیت پایین خودروها دانست، خودروهایی که دو برابر استاندارد جهانی مصرف دارند، مدیرعامل شرکت پالایش و پخش، جلیل سالاری هم صحه بر این موضوع گذاشت گفت، مصرف سوخت خودروهای داخلی نسبت به استاندارد جهانی ۲ برابر است اگر خودروهای داخلی، استاندارد بودند الان مصرف بنزین در کشور ۶۰ میلیون لیتر در روز بود و می‌توانستیم بیش از ۵۰ میلیون لیتر در روز، بنزین صادر کنیم. طبق محاسبات، صادرات این میزان بنزین درآمدی معادل ۱۵ میلیارد دلار برای کشور به همراه دارد.
راهبردهای رفع ناترازی بنزین تنها از مسیر راهکارهای قیمتی نیست، بلکه راهبردهای غیرقیمتی و زیربنایی نیز وجود دارد که باید پیگیری شود. برخی از راهبردها در این زمینه ارائه شده است:
«ارتقاء کمی و کیفی پالایشگاه‌های نفت خام موجود»
«احداث پالایشگاه‌های جدید با رویکرد تولید مواد شیمیایی و پلیمری»
«احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک»
«تنوع بخشی به سبد سوخت کشور»
«واردات و تولید خودروهای هیبریدی و برقی»
«اسقاط خودروهای فرسوده»
«کاهش مصرف سوخت خودرو‌های داخلی با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید»