پاسخگویی به همه گونه مخاطرات

 کوروش صابری- تاب آوری در ساده‌ترین معنایش به حالتی اطلاق می‌شود که در آن فرد می‌تواند با وضعیت‌های تراژیک زندگی مواجه شود و دشواری‌ها و سختی‌ها را پشت سر بگذارد. به عبارت بهتر، آن را باید نوعی انعطاف‌پذیری، سازگاری و مقاومت دانست. روان‌شناسان اعتقاد دارند تاب آوری مهارتی اکتسابی است؛ ما تا حدی از این توانایی برخورداریم ولی برای این که سطح مطلبی برسیم، باید آموزش ببینیم و تمرین کنیم.
عموماً تاب آوری را وضعیتی روان‌شناختی می‌دانند و تصور می‌شود فردی است. اما بر خلاف این باور، این اصطلاح اولین بار برای وضعیت‌های بوم‌شناختی و زیست محیطی مطرح شده بود. طبق تعاریف اولیه، تاب آوری معادل جذب و مقاومت در برابر تغییرات و بازگشت به وضعیت اولیه بود. این گرایش حتی تا اوایل قرن بیستم هم وجود داشت. در سال‌هایی ابتدایی دهۀ 2000 بود که مفهوم تاب آوری به جوامع انسانی هم کشیده شد و به مسئله‌ای فردی و اجتماعی تبدیل شد. گرچه این مفهوم سال‌ها در چنبرۀ روان‌شناسی مثبت گرا قرار گرفت و بیشتر در همین حوزه فهمیده شد، اما در سال‌های اخیر تلاش‌هایی صورت گرفته تا جنبۀ اجتماعی آن هم مورد توجه قرار گیرد. بر همین مبنا هم بود که به حوزۀ دیگر هم رفت، از جمله به شاخۀ معماری و شهرسازی. تاب آوری شهری موضوعی است که حالا خیلی در موردش صحبت می‌شود.
تاب آوری یکی از مباحث مهم در زمینه پایداری و توسعه شهری است که براساس تعریف دفتر کاهش خطر بلایای سازمان ملل متحد عبارت است از توانایی سیستم ها، جامعه یا اجتماعات انسانی در معرض مخاطرات برای مقابله، کاهش، سازگاری و ترمیم اثرات ناشی از مخاطرات در زمان مقرر و به روشی کارآمد که از طریق حفظ و احیای کارکردها و ساختارهای بنیادی سیستم ها و جوامع انجام می شود. یک شهر با رعایت اصول تاب آوری شهری قابلیت بهبود سریع و بازگشت به شرایط قبل از وقوع بحران را دارد. بلایای طبیعی همچون سیل، زلزله، طوفان، سونامی و ... همواره تلفات جانی و مالی بسیاری در پی دارند و یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات پیش روی جوامع شهری به شمار می روند. این مخاطرات می توانند موجب بروز صدمات زیادی به زیرساخت ها و تأسیسات شهری، از بین رفتن دارایی ها و سرمایه های ملی و اختلال در سیستم زیربنایی شهری به خصوص در کلان شهرها شوند. به همین جهت و با توجه به رشد جمعیت و تراکم شهرها و فلسفه گذار از پیشگیری به سمت تاب آوری، رویکرد ارتقای تاب آوری شهری و به خصوص زیرساخت های حیاتی به یکی از مهم ترین و راهبردی ترین برنامه ها در مواجهه با رخدادهای طبیعی در کلان شهرها تبدیل شده است. تاب آوری شهری همیشه مدنظر برنامه‌ریزان شهری بوده، گرچه این موضوع صورتی علمی و قاعده‌مند نداشته ولی شهرسازان و سیاستمداران پس از هر فاجعه‌ای یاد می‌گرفتند که چطور با آن کنار بیایند و شهر از نو و بهتر بازسازی کنند. می‌توان گفت تاب آوری متضمن گونه‌ای قابلیت کالبدی است برای قد راست کردن در برابر موانع اساسی، چیزی شبیه به یک توپ لاستیکی که بر روی زمین انداخته می‌شود. اما شهرها توپ لاستیکی نیستند، همان‌طور که فاجعه هم شبیه زمین آسفالت نیست که بتوان بلند شدن توپ را از آن به شکلی دقیق پیش‌بینی کرد.
تاب‌آوری شهری به معنای ظرفیت شهرها برای پیش‌بینی، آماده‌سازی، پاسخگویی و بازیابی از شوک‌ها و استرس‌های مختلف است.این مفهوم به ویژه در مواجهه با چالش‌هایی مانند تغییرات آب و هوایی، بلایای طبیعی، نوسانات اقتصادی و چالش‌های اجتماعی اهمیت دارد.
بنابراین شهر تاب‌آور، شهری است که برای آماده شدن و پاسخگویی به همه گونه مخاطرات - طبیعی و انسانی، ناگهانی و کند، مورد انتظار و غیرمنتظره - ارزیابی، برنامه‌ریزی و اقدام می‌کند. شهرهای تاب‌آور موقعیت بهتری برای محافظت و ارتقای زندگی مردم، تضمین دستاوردهای توسعه، ایجاد یک محیط قابل سرمایه‌گذاری و ایجاد تغییرات مثبت دارند. بحث دانشگاهی تاب‌آوری شهری در درجه اول بر سه تهدید متمایز متمرکز شده‌است. تغییرات آب و هوایی، بلایای طبیعی و تروریسم. تاب‌آوری در برابر این تهدیدها در زمینه جنبه‌های غیرکالبدی و همچنین کالبدی برنامه‌ریزی و طراحی شهری مورد بحث قرار گرفته‌است. بر این اساس، راهبردهای تاب‌آوری تمایل دارند که از دیدگاه مقابله با تروریسم، سایر بلایای طبیعی (زمین‌لرزه، آتش‌سوزی، سونامی، سیل‌های ساحلی، شراره‌های خورشیدی و دیگر) و پذیرش زیرساخت‌های انرژی پایدار برررسی شوند.