اقدام متقابل ایران چه خواهد بود؟

 ابوالقاسم زندی فر- اجرای مکانیسم ماشه و اعمال تحریم های بین‌المللی ظالمانه علیه ایران پس از روندی که توسط سه کشور اروپایی شروع شده بود، از ساعت ۳ و ۳۰ دقیقه بامداد یکشنبه ششم مهر ۱۴۰۴ بطور رسمی آغاز شد.
به گزارش رویترز، انگلیس، فرانسه و آلمان به دلیل اتهاماتی مبنی بر نقض توافق سال ۲۰۱۵ توسط ایران، بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را در شورای امنیت سازمان ملل متحد آغاز کردند.
وزیران امور خارجه فرانسه، انگلیس و آلمان پس از بازگشت تحریم ها در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند: ما از ایران و همه کشورها می‌خواهیم که به طور کامل از این قطعنامه‌ها پیروی کنند.
سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این اقدام سه کشور اروپایی در نامه ای به دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت تصریح کرد، جمهوری اسلامی ایران قاطعانه بازگرداندن ادعایی قطعنامه‌ های خاتمه‌یافته ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) را مردود می‌داند و نه ایران و نه هیچ عضو سازمان ملل متحد الزامی به تبعیت از چنین اقدامات غیرقانونی ندارند.
همچنین وزیر امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد سازمان ملل متحد به‌ دلیل «عدم اجرای قابل‌ملاحظه» تعهدات هسته‌ای و پس از آغاز فرآیند بازگشت فوری (اسنپ‌بک)، تحریم‌های خود علیه تهران را بازگردانده است.
بر اساس بیانیه مارکو روبیو، این تدابیر ایجاب می‌کنند که ایران «غنی‌سازی اورانیوم، فعالیت‌های مرتبط با آب سنگین و بازفرآوری را تعلیق کند؛ از استفاده از فناوری موشک‌های بالستیک خودداری کند؛ صادرات سلاح‌های متعارف به ایران تحریم شود؛ ممنوعیت‌های سفر و انجماد دارایی‌های جهانی برای افراد و نهادهای فهرست‌شده بازاعمال شود و توقیف سلاح‌ها و سایر محموله‌ های ممنوعه‌ای که از سوی ایران به بازیگران دولتی و غیردولتی منتقل می‌شود، مجاز اعلام شود.
وزیر امور خارجه آمریکا در این بیانیه افزود، که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده روشن کرده است که دیپلماسی هنوز یک گزینه است یک توافق بهترین نتیجه برای مردم ایران و جهان باقی می‌ماند».
وی تاکید کرده است که ایران باید گفت‌ وگوهای مستقیم را با حسن نیت و بدون تعلل یا ابهام‌ورزی بپذیرد. با این حال، روسیه اجرای مکانیسم ماشه و اعمال تحریم های سابق را رد کرده است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه روز شنبه در سازمان ملل متحد به خبرنگاران گفت: این اقدام غیرقانونی است و قابل اجرا نیست.  وی افزود که به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد نامه نوشته و هشدار داده است که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران «یک اشتباه بزرگ» خواهد بود.
قدرت‌های اروپایی ادعا کرده بودند که در صورت بازگرداندن دسترسی بازرسان هسته‌ای سازمان ملل متحد به تأسیسات هسته‌ای ایران، رسیدگی به نگرانی‌ها در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده و مذاکره با آمریکا، بازگرداندن تحریم‌ها را تا 6 ماه به تعویق بیندازند.
وزیران امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان افزودند: کشورهای ما به پیروی از مسیرهای دیپلماتیک و مذاکرات ادامه خواهند داد. اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل پایان دیپلماسی نیست. ما از ایران می‌خواهیم که از هرگونه اقدام تنش‌زا خودداری کند و به رعایت تعهدات پادمانی الزام‌آور قانونی خود بازگردد.
خبرگزاری رویترز نیز گزارش داد که با اجرای مکانیسم ماشه، ایران دوباره تحت تحریم تسلیحاتی و ممنوعیت تمام فعالیت‌های غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم و هرگونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک قادر به حمل سلاح‌های هسته‌ای از جمله پرتاب موشک قرار خواهد گرفت.
این خبرگزاری افزود: سایر تحریم‌هایی که قرار است دوباره اعمال شوند شامل ممنوعیت سفر دهها فرد ایرانی، مسدود شدن دارایی‌های دهها فرد و نهاد ایرانی و ممنوعیت عرضه هر محصولی است که می‌تواند در برنامه هسته‌ای ایران استفاده شود. همه کشورها مجاز به توقیف و دفع هرگونه اقلام ممنوعه تحت تحریم‌های سازمان ملل هستند و ایران از کسب منافع در هرگونه فعالیت تجاری در کشور دیگری که شامل استخراج اورانیوم، تولید یا استفاده از مواد و فناوری هسته‌ای باشد، منع خواهد شد.
پکن نیز از ناکامی شورای امنیت در تمدید توافق هسته‌ای ابراز تاسف کرد.
به گزارش خبرگزاری شین‌هوآ، گنگ شوانگ سخنگوی وزارت امور خارجه چین در واکنش به ناکامی شورای امنیت سازمان ملل در تمدید برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ابراز تاسف و تأکید کرد که «رویکرد گام‌به‌گام و متقابل و توازن میان حقوق و تکالیف» همچنان معتبر است.
وی گفت ایران باید به تعهد خود برای عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند بماند و همه طرف‌ها باید به حق ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به‌عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) احترام کامل بگذارند.
گنگ شوانگ افزود چین به‌ عنوان یکی از طرف‌های برجام همواره متعهد به هدف منع گسترش هسته‌ای بوده و با دفاع از اعتبار، اثربخشی و یکپارچگی برجام، اجرای وفادارانه توافق توسط همه طرف‌ها را ترویج کرده است.
وی یادآور شد که پس از خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و در برابر بن‌بست کنونی در مساله هسته‌ای ایران، پکن فعالانه گفت‌وگو و تعامل میان طرف‌ها را پیش برده و نقش مثبت و سازنده‌ای در حل اختلافات از طریق مذاکره ایفا کرده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه چین همچنین تصریح کرد تعهد پکن به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تغییری نکرده و اراده سیاسی آن برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی در مساله هسته‌ای ایران استوار باقی مانده است.
وی گفت چین آماده است با حفظ موضعی عینی و بی‌طرف، به تلاش‌های بی‌وقفه برای رسیدن به یک راه‌حل سیاسی جامع ادامه دهد.
اروپا واکنش ایران را برای مکانیسم ماشه خواهد دید
قالیباف با بیان اینکه اعلام می‌کنیم در صورتی که کشوری بخواهد بر اساس این قطعنامه‌های غیرقانونی اقدامی علیه ایران انجام دهد، با اقدام متقابل و جدی ایران روبرو خواهدشد، گفت: سه کشور اروپایی بانی این اقدام، واکنش ما را خواهند دید.
محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، روز یکشنبه در نطق پیش از دستور خود ضمن گرامی‌داشت هفته دفاع مقدس، گفت: در این هفته‌ دفاع مقدس که یادآور حماسه‌های جاودان ملت ایران در برابر تجاوز دشمنان است، به یاد می‌آوریم که چگونه فداکاری‌های ۸ سال دفاع مقدس قله ظرفیت‌های انسانی مردم این سرزمین الهی را به نمایش گذاشت و نظام اسلامی را بر پایه‌ی ایمان، مردم‌سالاری دینی و ولایت‌فقیه تحکیم بخشید، همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند: شهیدان، ستارگان راهنما هستند و پاداش مجاهدت، شهادت است.
وی تاکید کرد: امروز، درس‌های آن دوران، همچون پافشاری در مسیر خدا و اتحاد حول محور ولایت، ما را در آزمون امروز، از جمله دفاع مقدس ۱۲ روزه در برابر تجاوز جنایتکاران صهیونیست، یاری می‌رساند و نشان می‌دهد که جنگ مردم‌پایه و مبتنی بر ارزش‌های الهی، میان حق و باطل، همواره پیروز است.
قالیباف در ادامه با اشاره به روز ملی آتش‌نشانی و ایمنی تصریح کرد: به روح بلند تمام آتش‌نشانان شهید به‌ویژه ۱۶ شهید آتش‌نشان حادثه‌ی پلاسکو که معلم مسئولیت‌پذیری، ایثار و فداکاری تا پای جان شدند سلام و درود می‌فرستیم.
هیچ کشوری ملزم به رعایت اسنپ‌بک نیست
رئیس مجلس شورای اسلامی در ادامه با اشاره به اجرایی شدن اسنپ بک توسط سه کشور اروپایی اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران، اجرای اسنپ بک و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی را غیرقانونی می‌داند و باتوجه به اینکه روسیه و چین به عنوان ۲ کشور دائم شورای امنیت در بیانیه‌ی رسمی و در مواضع علنی بر این امر تصریح کرده اند، هیچ کشوری الزامی به رعایت آنها ندارد.
رئیس قوه مقننه تصریح کرد: در همین راستا ایران نیز خود را ملزم به رعایت این قطعنامه‌های غیرقانونی از جمله تعلیق غنی‌سازی نمی‌داند و معتقدیم همچنان امروز حق غنی سازی ما مورد تایید قوانین بین المللی قرار دارد.
اروپایی‌ها با اقدام جدی ایران روبه‌روبرو خواهند شد
او با یادآوری اینکه تحریم های تعیین شده در این قطعنامه در مقایسه با تحریم های آمریکا اهمیت موثری ندارد، عنوان کرد: به دلیل غیرقانونی بودن استفاده از مکانیسم ماشه و اعتقاد روسیه و چین اجرایی شدن قطعنامه‌های تحریمی در سازمان ملل با موانع حقوقی جدی برخوردار است. در عین حال اعلام می‌کنیم در صورتی که کشوری بخواهد بر اساس این قطعنامه‌های غیرقانونی اقدامی علیه ایران انجام دهد، با اقدام متقابل و جدی ایران روبرو خواهدشد و سه کشور اروپایی بانی این اقدام غیرقانونی هم واکنش ما را خواهند دید.
قالیباف خطاب به مردم خبر داد که ایران انواع روش‌های دیپلماتیک را  در چارچوب رعایت منافع ملی به کار گرفت تا این موضوع حل و فصل شود یا به تاخیر بیافتد که توافق قاهره فقط یکی از آنها بود.
شعام و وزارت امورخارجه از بدعهدی‌ها به مردم بگویند
رئیس مجلس در این تریبون  از دبیرخانه‌ی شورای عالی امنیت ملی و وزارت امور خارجه خواست که جزئیات پیگیری‌ها، توافقات و بدعهدی‌های طرف مقابل را برای مردم شرح دهند.
مذاکره، واژه‌ی فشار و فریب برای خلع سلاح موشکی
رئیس قوه مقننه بیان کرد: اصرار بر پیگیری غیرقانونی مکانیسم ماشه علیرغم انعطاف‌های ایران، بر چند امر صحه گذاشت: اول اینکه برای غربی‌ها، مذاکره، واژه‌ی "فریب" و "فشار" برای خلع سلاح موشکی ایران است، آنها شرط فقط تمدید ۶ ماهه‌ی اسنپ بک را، مذاکره با آمریکا و دسترسی به آژانس اعلام کردند و آمریکا نیز یکی از پیش شرط‌های خود از تعامل با ایران را محدودکردن برد موشکی اعلام می کند.
وی خاطرنشان کرد: آیا این جز یک تقسیم کار برنامه‌ریزی شده با کلماتی زیبا، برای گرفتن توان موشکی ایران است؟ و سومین مساله این است‌که یکبار دیگر این مساله نشان داد عامل اصلی حفظ منافع و امنیت ملی ایران، فقط و فقط قوی شدن است.
آمریکا و اسرائیل هیچ نیازی به بهانه‌های حقوقی برای حمله ندارند
قالیباف اظهار کرد: باب دیپلماسی به عنوان یک‌روش‌دفاع از حقوق ملی هیچگاه ‌در نظام جمهوری اسلامی بسته نشده و نخواهد شد اما امروز یکبار دیگر بر هر ناظر منصفی روشن شد، دیپلماسی بدون تقویت مولفه‌های قدرت، فقط ابزاری برای فشار است.
رئیس مجلس با اشاره به تلاش برخی برای چشم بستن بر واقعیت های بدیهی، اجرای اسنپ بک را  مقدمه‌ی جنگ تصویر کنند؛ عنوان کرد: مردم عزیز ما مشاهده کردند که رژیم صهیونیستی و رئیس‌جمهور نامحترم آمریکا، هیچ نیازی به بهانه‌های حقوقی برای اقدام‌های تجاوزگرانه‌ی خود نمی بینند؛ نه زمانی که در میانه‌ی مذاکرات به ما حمله کردند و نه هنگامی که سوریه و قطر و لبنان را آماج حملات خود قرار دادند، منطق حقوقی را مورد توجه داشتند.
اسرائیل برای قدرت موشکی ما تاکنون حمله مجدد نکرده نه تعلیق اسنپ‌بک
 رئیس قوه مقننه یادآور شد: اسرائیلی‌ها اگر تا امروز به ما حمله نکرده‌اند نه به این خاطر بوده است که اسنپ بک فعال نشده بود بلکه به این دلیل بوده است که احساس کرده اند حمله‌ی مجدد آنها به ایران باعث شکستی بدتر از جنگ پیشین می‌شود و تنها راه بازدارندگی دشمن از حمله به ایران نیز تقویت مولفه های قدرت خصوصاً تقویت بنیه‌ی دفاعی  و حفظ انسجام ملی ایران است.
وی افزود: اما آنچه از همه‌ی موارد فوق الذکر مهمتر است، چگونگی مواجهه‌ی ما با شرایط پیش روست. در این زمینه وظایف متعددی به دوش ما مسئولان است، اما بنظر می رسد تمرکز بر ۲ مساله که بارها نیز بر آن تاکید شده است، از ضرورتی بسیار مهم برخوردار است اول حل مسائل معیشتی و نیازهای ضروری مردم و دوم رعایت انسجام ملی دربرابر دشمن.
با سرعت اجرایی شدن کالابرگ و برنامه هفتم را خواهانم
قالیباف با اشاره به مشکلات مردم معیشتی مخصوصا گرانی کالاهای اساسی، اجاره‌ی مسکن  و قطعی برق و آب؛ تاکید کرد:  در این زمینه رهبر انقلاب نیز در دیدار با هیئت دولت بر این مساله تاکید داشتند. مشخصاً بار دیگر از دولت می‌خواهم که با سرعت اجرایی شدن طرح کالابرگ الکترونیک را که مطابق نظر رئیس جمهور بوده است و مورد تاکید رهبرحکیم انقلاب نیز قرار گرفت، به اجرا در بیاورد بگونه ای که مردم  در خرید کالاهای اساسی خود همیشه قیمت ثابتی پرداخت کنند و مابه التفاوت آن توسط دولت پرداخت شود.
رئیس مجلس در ادامه از دولت خواستار شد: اجرایی شدن قوانین مصوب در برنامه‌ی هفتم کشور برای حل ناترازی انرژی و تامین مسکن مردم را مورد اهتمام قرار دهد.
رئیس قوه مقننه  از همه‌ی مسئولان، نخبگان  و فعالان سیاسی، اجتماعی و رسانه ای خواست حفظ انسجام ملی را مهمترین وظیفه‌ی ملی خود دانسته و از دعواهای قبیله‌ای وگروهی پرهیز کنند و آگاه باشند که مردم با دقت، بر رفتار یکایک ما نظاره می‌کنند و هرکس‌که باخدشه به انسجام ملی دشمن را به طمع می‌اندازد، از خود دور می کنند.
اهرم‌های ایران در برابر مکانیسم ماشه
در شرایطی که سه کشور اروپایی ـ آلمان، فرانسه و انگلیس ـ روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را آغاز کرده‌اند، نشریه ژئوپلیتیکی «کریدل» در گزارشی نوشت: «ایران می تواند قواعد بازی را تغییر دهد. مختل‌کردن جریان انرژی اروپا گام منطقی بعدی است. در سال ۲۰۲۳، آلمان روزانه ۱.۵ میلیون بشکه، فرانسه ۹۰۰ هزار بشکه و انگلیس ۹۰۰ هزار بشکه نفت از غرب آسیا وارد کردند. این اقتصادهای شکننده که هم‌اکنون زیر فشار تحریم‌های روسیه‌اند، تاب ضربه تازه‌ای ندارند.»
سؤال اساسی اکنون این است: ایران چه اهرم‌هایی برای پاسخ متقابل در اختیار دارد؟ آیا می‌تواند توازن تهدید را برقرار کند؟ و مهم‌تر اینکه در صورت تداوم فشارهای یک‌طرفه، ایران چگونه می‌تواند با تغییر قواعد بازی، معادله را به نفع خود بازتعریف کند؟
نفت، نقطه ضعف غرب
اروپا و از جمله سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در مسیر سیاست‌های ضد روسی خود، دست‌کم از سال ۲۰۲۲ به بعد، با بحران انرژی گسترده‌ای روبه‌رو شده و هنوز به ثبات نرسیده است. با توجه به جایگاه غرب آسیا در تأمین نفت اروپا، هرگونه تغییر ویژه در منطقه، به‌ویژه در مسیرهای انرژی مانند خلیج فارس، بلافاصله بر قیمت‌ها، بازارها و امنیت انرژی اروپا اثرگذار خواهد بود.
ایران در این معادله یک بازیگر کلیدی است. حتی اگر صادرات رسمی نفت ایران به اروپا در سطح محدودی باشد، نفوذ منطقه‌ای ایران در خلیج فارس، دریای عمان، یمن و عراق این امکان را فراهم کرده که هرگونه اختلال در امنیت انرژی را به عنوان ابزار فشار ژئوپلیتیک به کار گیرد.
سلاح انرژی در دستان ایران
در کنار موقعیت ژئوپلیتیکی، خود انرژی نیز یک سلاح است. ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز است که می‌تواند در صورت لزوم با قیمت‌های رقابتی وارد بازارهایی خاص شود و نظم بازار جهانی را به هم بریزد. ایران هم‌اکنون همکاری‌هایی با چین و روسیه دارد که از این مزیت برای برهم زدن انحصار غرب بهره می‌برند.
در صورت تشدید فشار، تهران می‌تواند در چارچوب قراردادهای دوجانبه با کشورهای نیازمند انرژی (از جمله برخی کشورهای شرق اروپا یا کشورهای آفریقایی)، صادرات هدفمند را پیش ببرد؛ اقدامی که موقعیت تروئیکای اروپا را تضعیف می‌کند و تنوع بازار ایران را افزایش می‌دهد.
تبدیل پروژه انزوای تحمیلی غرب به انزوای غرب
ایران در مواجهه با اقدامات خصمانه تروئیکای اروپا و آمریکا، به‌ویژه پس از جنگ اوکراین، تمرکز ویژه ای بر همکاری راهبردی با روسیه و چین داشته است. قرارداد همکاری ۲۵ساله با چین و همکاری‌های راهبردی با روسیه  بخشی از این روند است.
در پاسخ به مکانیسم ماشه، ایران می‌تواند این همکاری‌ها را تعمیق دهد؛ مثلاً با فعال تر شدن در سازمان‌های منطقه‌ای مانند بریکس، شانگهای، و همچنین گسترش ائتلاف اقتصادی غیرغربی، عملاً پروژه انزوای تحمیلی غرب را به انزوای غرب بدل کند.
هزینه‌سازی تحریم برای اروپا
تروئیکای اروپا گمان می‌کند که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند ایران را به عقب‌نشینی وادار کند. این در حالی است که ایران با اتکا به تجربه حداقل ۱۰ سال گذشته- در دوران پسابرجام- و نیز با توجه به نظم جدید جهانی و افول غرب، می‌تواند با اتخاذ دیپلماسی فعال، هزینه‌سازی تحریم برای سه کشور اروپایی را در اولویت قرار دهد. این دیپلماسی نه فقط در شورای امنیت، بلکه در عرصه‌های اقتصادی، منطقه‌ای، فرهنگی و امنیتی نیز معنا پیدا می‌کند.
اروپا هنوز از تبعات زمستان سخت ۲۰۲۲ خارج نشده است. ذخایر گاز بسیاری از کشورها پر نیست، زیرساخت‌های وارداتی همچنان شکننده‌اند و اتکای بیش از حد به «ال ان جی» آمریکا، هزینه سنگینی برای دولت‌ها و مصرف‌کنندگان اروپایی داشته است.
هرگونه ناامنی در خلیج فارس یا افزایش تنش با ایران، بلافاصله منجر به افزایش قیمت انرژی و تورم در اروپا خواهد شد. این وضع، به‌ویژه در شرایط فعلی که اروپا با اعتراضات عمومی، فشار رفاهی و بحران‌های سیاسی روبه‌روست، تهدیدی واقعی برای طرف اروپایی محسوب می‌شود.
تضعیف منافع اروپا و آمریکا در منطقه غرب آسیا
منافع تروئیکای اروپا و آمریکا در منطقه غرب آسیا فقط به انرژی محدود نمی‌شود. تجارت جهانی، امنیت دریایی، کریدورهای لجستیکی و مسیرهای ترانزیتی نیز تحت تأثیر تحولات این منطقه‌اند. ایران می‌تواند با استفاده از نفوذ خود در منطقه، این منافع را تهدید یا مدیریت کند.
در پاسخ به فشارهای غرب، ایران می‌تواند تمرکز خود را بر اتحادهای منطقه‌ای بگذارد. نزدیکی بیشتر با کشورهای همسایه و از جمله تعمیق همکاری با عراق و افغانستان و تقویت محور مقاومت، نه‌تنها امنیت ملی را تقویت می‌کند بلکه اهرم فشار ایران را افزایش می‌دهد.
در نهایت اگر غرب بخواهد مسیر فشار و تحریم را ادامه دهد، دیگر جایی برای دیپلماسی باقی نمی‌ماند. ایران می‌تواند تصمیم‌هایی اتخاذ کند که تأثیر ژرفی بر آینده معادلات منطقه و جهان بگذارد: از خروج رسمی از برجام گرفته تا آغاز مجدد غنی‌سازی ۹۰ درصدی، قطع همکاری با آژانس، یا حتی گام‌های سخت‌افزاری در خلیج فارس. به عقیده کارشناسان همه این گزینه‌ها باید به‌طور رسمی یا غیررسمی روی میز بمانند.
فعال شدن مکانیسم ماشه، اگرچه در ظاهر یک اقدام حقوقی در چارچوب برجام است، اما در واقع گامی سیاسی برای فشار مضاعف بر ایران است. آمریکا و تروئیکای اروپا می‌خواهند از ابزار تهدید استفاده کنند تا امتیاز بگیرند. اما تجربه نشان داده تهدید زمانی اثر دارد که طرف مقابل واکنشی نداشته باشد.
امروز، ایران نه‌تنها ابزار واکنش را در اختیار دارد، بلکه می‌تواند قواعد بازی را هم تغییر دهد.
مردم تسلیم زورگویان جهانی نمی‌شوند
فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به شرایط روز کشور و تصویب بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل، گفت: هرگز اجازه نمی‌دهند كشور تسليم محض زورگويان و زياده‌خواهان جهانی شود.
محمدصادق جوادی حصار سخنگوی حزب اعتماد ملی در تشريح شرايط كشور پس از فعال‌سازی مكانيسم ماشه، گفت: شرايط امروز كشور با شرايط 10 سال قبل بسيار متفاوت است، مردم بايد اين را بدانند. شرايط فعلی به نسبت تجربه قبلی تحريم‌ها اين است كه ايران بيش از 10 سال تجربه مقابله با تحريم‌ها را آموخته است. ايران امروز با مكانيسم‌های متنوع تحريمی آشناست و می‌داند چگونه بايد منافعش را تأمين كند. بنابراين نگرانی‌های كمتری برای فروش نفت و تأمين اقلام موردنیاز وجود دارد.
جوادی حصار يادآور شد: مردم بايد بدانند طی 10 سال اخير شديدترين تحريم‌های يک‌جانبه آمريكايی وجود داشت و اقتصاد ايران را دربرگرفته بود. تحريم‌هايی كه به‌مراتب از تحريم‌های سازمان ملل شديدتر و اثرگذار‌تر بودند. بنابراين اقتصاد ايران، دولت و فعالان اقتصادي و تجاری ايران امروز آماده مقابله با هر‌گونه تحريم جديدی هستند. البته نمی‌توان انكار كرد كه رسانه‌ها و تريبون‌های مختلف بين‌المللی در حال پمپاژ ناامیدی و يأس در جامعه ايران هستند و تلاش می‌كنند مردم ايران را تحت‌تأثیر قرار دهند. يكی از راهكارهای مقابله با فشارهای آمريكا و غرب، در حوزه رسانه ظهور و بروز پيدا می‌كند. رسانه‌های ايرانی بايد واقعيت را پيش روی مردم قرار دهند تا مردم تحت‌تأثیر اخبار رسانه‌های غربی همه چیز را يكسره تيره نبينند.»
وی افزود: البته نمی‌توان گفت كه شرايط خوب است و مشكلی وجود ندارد، اما نبايد مردم را نااميد كرد و با دست خود انتظارات را دامن زد. مذاکره‌کردن با غربی‌ها چه اروپايی‌ها باشد و چه آمريكايی‌ها خوب است. اما نبايد به‌اندازه‌ای اصرار كرد كه امر بر طرف مقابل مشتبه شود و زياده‌خواهی كند. ايران همواره باتکیه‌بر مردم خود تلاش می‌كند از بزنگاه‌های تاريخی عبور كند، اين‌ بار هم عبور می‌كند.»
اين فعال سياسی اصلاح‌طلب تصریح کرد: البته امروز در شرايط خاصی قرار داريم. ترامپ كار را به جايی رسانده كه يا بايد تسليم محض خواسته‌های آمريكا شويم كه هيچ ايرانی آزادی‌خواهی آن را قبول نمی‌كند، يا بايد در انتظار شرايط ناشناخته‌ای باشيم كه ابعاد آن مشخص نيست؛ يكی از راه‌حل‌ها اين می‌تواند باشد كه به‌طورجدی و واقعی مردم را در تعيين اين امر خطير مشاركت دهيم.
جوادی حصار تأکید کرد: رئيس‌جمهور محترم و ساير مسئولان بايد شفاف با مردم صحبت كرده و بگويند كه مردم، ما بر سر يک دوراهی هستيم، يک راه اين است و اين نتايج را دارد و راهكار دوم هم مقاومت است و اين نتايج را دارد. همه بايد تابع رأی مردم باشيم.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب در پايان يادآور شد: شک نكنيد در صورت گفت‌وگوی صادقانه مسئولان با مردم، آنها هم راه استقلال و حاكميت ملی را انتخاب كرده و هرگز اجازه نمی‌دهند كشور تسليم محض زورگويان و زياده‌خواهان جهانی شود. در واقع گفت‌وگوی شفاف و صادقانه با مردم آنها را اقناع می‌كند و اقناع مردم ايران معجزه تاب‌آوری ايران را باعث می‌شود. تنها با حضور و مشاركت مردم است كه می‌توان از بزنگاه‌های سخت فعلی عبور كرد.
اجرای «ماشه» چه اثری بر اقتصاد خواهد گذشت؟
حسین صمصامی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون اقتصادی گفت: اجرای اسنپ بک به معنای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت است. این تحریم‌ها به طور خاص مانند تحریم‌های ایالات متحده نیستند که اقتصاد ما را نشانه بگیرند. در تحریم‌های امریکا مشاهده کردیم که فروش نفت یا محصولات پتروشیمی هدف قرار گرفته شدند و درآمدهای ارزی ما را دچار مشکل کرد. تحریم‌های شورای امنیت اما از جنس دیگری هستند.
او ادامه داد: تحریم‌های شورای امنیت به طور خاص برنامه اتمی و تسلیحاتی ایران را نشانه گرفته و محدودیتهایی که اعمال می‌شود هم در همین چارچوب است. این میان ما در هر دو حوزه هسته‌ای و تسلیحاتی به خودکفایی رسیدیم و اعمال تحریم در این بخش‌ها حتی نمی‌تواند تاثیر چندانی بر توان دفاعی ما هم نخواهد گذاشت چه برسد بر اقتصاد.
در همین رابطه مرکز پژوهشهای مجلس به انتشار گزارشی در مورد اجرای مکانیسم ماشه پرداخت. بر این اساس تحلیل‌گران مرکز پژوهشهای مجلس معتقدند مخاطرات اقتصادی این رخداد، «نه چندان قابل توجه و قابل مدیریت» است.
در این گزارش آمده است که میان تحریم‌های هدفمند شورای امنیت و تحریم‌های جامع ثانویه آمریکا، واقعیت غیرقابل چشم‌پوشی است. تحریم‌های سازمان ملل از اساس «اشاعه محور» و بر محدود سازی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی از طریق ممنوعیت‌های تسلیحاتی، مسدودسازی دارایی نهادهای مشخص و کنترل صادرات اقلام با کاربرد دوگانه متمرکز شده است.
در مقابل تحریم‌های ثانویه آمریکا «اقتصادمحور» بوده و با هدف قرار دادن بخش‌های حیاتی اقتصاد ایران مانند نفت و بانکداری، به‌دنبال فلج کردن اقتصاد کشور بوده و هست. بنابراین، فعال‌سازی ماشه به‌خودی خود، رژیم تحریم جدیدتر و شدیدتر از فشارهای اقتصادی فعلی ایجاد نمی‌کند.

با اخبار جعلی درباره پیامدهای مکانیسم ماشه چگونه مقابله کنیم؟
 پس‌از انتشار اخبار اعمال سازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی عضو برجام در این هفته، شاهد انتشار گسترده اخبار جعلی در شبکه های اجتماعی در رابطه با پیامدهای آن هستیم که هم رسانه ها و هم مخاطبان باید برای ایمن ماندن در مقابل شایعات و فیک نیوزها گام هایی بردارند. ضیایی پرور در این رابطه می گوید: راهکار را درباره مکانیسم ماشه و اتفاقات پیش رو تنها در این می بینم که دو کار اصولی صورت بگیرد ابتدا در زمینه حمایت از سامانه های درستی سنجی (فکت چکینگ) و دوم بالا بردن سواد رسانه ای مردم برای شناخت و مقابله خود جوش با اخبار جعلی گام هایی برداشته شود.
دکتر حمید ضیایی پرور مدرس دانشگاه و مؤلف کتب سواد رسانه‌ای با اشاره به گسترش اخبار جعلی در شبکه های اجتماعی می گوید: در فعالیت رسانه ای در دنیا یک پارادایم شیفت صورت گرفته است. قبلاً رسانه ها فقط در انحصار سازمان های بزرگ، خبرگزاری ها، آژانس های خبری و مطبوعات بود ولی الان با آمدن شبکه های اجتماعی و گسترش آن ها، مردم هم صاحب رسانه شدند و افراد بعداً هرکدام تبدیل به یک رسانه شدند. لذا آن دانش تخصصی که خبرنگاران و دبیران سرویس و سردبیران در رسانه ها داشتند، مردم عادی ندارند و قرار هم نیست که مردم عادی به سمت آموزش های تخصصی رسانه داری بروند لذا با دریافت، شنیدن و یا مطالعه یکسری اخبار و اطلاعات بدون توانایی راستی آزمایی یا حقیقت سنجی موضوع، آن را منتشر می کنند و در اغلب موافق تحلیل ها، برداشت ها، حاشیه ها و اظهار عقیده هم در آن خبر یا مطلب بازنشر می کنند. درحالی که شاید خبر اولیه از ابتدا نادرست بوده باشد.
او تاکید می کند: این تنها در ایران اتفاق نمی افتد بلکه در سراسر دنیا شبکه های اجتماعی منبع فیک نیوز و اخبار نادرست هستند. در مواقع با بحران جنگ، سیل، زلزله، مکانیسم ماشه و … فیک نیوزها خیلی سریع تولید و منتشر می شوند و نمی توان به ریشه یابی منشاء تولید و انتشار آن ها پرداخت. به نوعی می توان گفت فعالان رسانه های اجتماعی خودشان هم به رشد این اطلاعات نادرست کمک می کنند و طبیعتاً فضای روانی و اجتماعی مخاطبان خود را هم خیلی تحت تاثیر قرار می دهند.
ضیایی پرور با اشاره به راهکارهای موجود برای شناسایی اخبار جعلی و نادرست می گوید: در دنیا چند راه حل برای آن پیدا شده است. اول؛ سامانه های درستی سنجی (فکت چکینگ) که کارشان راستی آزمایی اطلاعات مهم است. این ها گروه هایی از NGO ها، جامعه مدنی و روزنامه نگارن پرسابقه هستند که از طریق تکنیک های ویژه ای اخبار وایرال شده در سطح جهانی را راستی آزمایی می کنند. الان سامانه های هوش مصنوعی مثل گروک (Grok) ، چت‌جی‌پی‌تی (ChatGPT ) قادر به راستی آزمایی اخبار هستند. به عبارتی وقتی خبری وایرال می شود از این دو سامانه می خواهی تا راستی آزمایی کند لذا این دو سامانه آمار و اطلاعات و منابع را بررسی می کنند و آن را با اطلاعات و داده های رسمی مطابقت می دهند و در ظرف کمتر از یک دقیقه راستی آزمایی می کنند و به ما پاسخ می دهند.
این مدرس سواد رسانه ای می گوید: ما دو سامانه فکت نامه و فکت یار در زبان فارسی هم داریم که کار تخصصی آن ها نه بر روی همه اخبار بلکه اخبار وایرال شده است. در این راهکار دستگاه های تصمیم گیر مثل شورای عالی فضای مجازی دولت را مکلف به درستی سنجی کردند که جای نقد دارد چون در هیچ جای دنیا این مسئله بر عهده دولت نیست. اصلا کار وزارت ارشاد اسلامی راه اندازی سامانه درستی سنجی (فکت چکینگ) نیست و اگر این کار را بکند عملا کمونیستی است و قابلیت اجرا هم نخواهد داشت.
ضیایی پرور راهکار دوم برای مقابله با انتشار اخبار جعلی و شناسایی فیک نیوزها را بالا بردن سواد رسانه ای عمومی می داند و می گوید: وقتی صحبت از سواد رسانه می کنیم درباره مخاطب حرف می زنیم. مخاطبی که خودش خبر را دریافت می کند و علاوه بر آن در صفحات و کانال های خودش آن را بازنشر می کند. این ها در دنیا از طریق NGOها، دانشگاه ها، مدارس و… کشورهای پیشرفته تا سطوح دبستان و پیش دبستانی راه حل مواجهه با اخبار جعلی را از طریق سازوکارهای موجود آموزش می دهند و خودشان به سطحی از دانش می رسند که نسبت به اطلاعات نادرست قدرت تجزیه و تحلیل پیدا می کنند.
او ادامه می دهد: با این حال در ایران سواد رسانه ای آموزش داده نمی شود چون بخش زیادی از رسانه ها خودشان هم در حال انتشار اطلاعات نادرست هستند و نمی خواهند مخاطب دانش و سواد کافی درباره این موضوع داشته باشد. به عنوان نمونه چند هفته قبل از ورود کرونا به ایران یکسری از منبع خبر دادند که کرونا وارد کشور شده و صداوسیما، برخی از مطبوعات و خبرگزاری ها گفتند وارد نشده است و منتشر کننده خبر هم بازداشت شد این درحالیست بعدا معلوم شد که کرونا از قبل وارد کشور شده بود. لذا در مجموع می خواهم بگویم رسانه های ما هم سواد رسانه ای را به مردم یاد نمی دهند و ما در مقطع دهم متوسطه دوم یک کتاب سواد رسانه ای داریم که درباره آن نقدهای فراوانی وجود دارد. ما جامعه شبکه های اجتماعی و مردمی که با این اخبار سروکار دارند را رها کردیم چون صورت مسئله را با فیلتر شبکه های اجتماعی مثل تلگرام، توییتر، فیس بوک، یوتیوب و … پاک کردیم و معتقدیم سواد رسانه ای هم لازم نداریم.
این مدرس سواد رسانه ای انتقاد می کند: در ایران برای هر دو راهکار جهانی ضعف داریم. یعنی هم در بحث درستی سنجی (فکت چکینگ) سامانه فکت‌نامه (factnameh.com) را که کارش راستی آزمایی اخبار است، فیلتر کردیم و در این حرکت جزو معدود کشورها هستیم. سامانه دوم فکت یار است که در داخل کشور هست و فیلتر نیست ولی به قدرت فکت نامه نیست چراکه اظهارات مقامات کشور را درستی سنجی نمی کند. سامانه ها باید قدرت و شجاعت این را داشته باشند که صحبت مقامات را هم درستی سنجی کنند که البته در رسانه های مطرح دنیا این کار انجام می شود و رسانه نسبت به عدم صحت گفته مقامات واکنش نشان می دهند.
ضیایی پرور تاکید می کند: من راهکار را درباره مکانیسم ماشه و اتفاقات پیش رو تنها در این می بینم که دو کار اصولی صورت بگیرد ابتدا در زمینه حمایت از سامانه های درستی سنجی (فکت چکینگ) و دوم بالا بردن سواد رسانه ای مردم برای شناخت و مقابله خود جوش با اخبار جعلی.
او معتقد ست که رسالت اصلی و حرفه ای رسانه ها بازنمایی عینی وقایع و رویدادهای مثبت و منفی جامعه است و می گوید: اینکه رسانه تهدید شود که حق انتشار فلان بخش از اخبار را نخواهد داشت و فلان بخش را باید منتشر کرد سیاست درستی نیست. این آموزه ادبی را از سال ها پیش داریم که « آینه چون نقش تو بنمود راست. خود شکن آیینه شکستن خطاست» کار رسانه انعکاس عینی واقعیت هاست و باید گرفتار فیک نیوزهای شبکه های اجتماعی نشود. لذا سواد رسانه ای برای اهالی رسانه امری ضروریست و در این رابطه کتابی برای روزنامه نگاران تدوین کردم که در دست چاپ است. در این کتاب تکنیک های تخصصی این کار که رسانه نگاران چگونه باید درستی سنجی (فکت چکینگ) کنند آموزش داده شده است. لذا رسانه ها هم باید دانش تخصصی خود را بالاتر ببرند.