کاهش تنش‌ها و تثبیت موقعیت ایران در حوزه هسته‌ای

 بهروز خمسه- .اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری دیروز خود اعلام کرد که طی روز‌های آینده دور دیگری از گفت‌و‌گو‌ها بین ایران و آژانس انجام خواهد شد.
این درحالی است که روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌های اخیر در یک پیچ تاریخی به سر می‌برد و به شدت مورد توجه است. روابط ایران و آژانس همواره فراز و فرود‌هایی داشته، اما بعد از حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران و جنگ ۱۲ روزه، رو به وخامت گذاشته است. مجلس قانونی برای تعلیق همکاری با آژانس را تصویب کرده و ساز خروج از NPT هم به رغم تبعاتی که می‌تواند داشته باشد، از سوی برخی جریان‌های سیاسی کوک می‌شود. در این شرایط که سطح همکاری‌ها کاهش یافته و بازرسان آژانس کشور را ترک کرده‌اند، گفته می‌شد که هیاتی از سوی این نهاد بین المللی به تهران خواهد آمد، اما دیدیم که در نهایت معاون گروسی یک سفر کوتاه به تهران داشت و درباره جزئیات این سفر هم اطلاع رسانی قابل توجهی نشد. با این حال رسانه‌ها این سفر کوتاه را آغازی برای ورود به مسیر اعتمادسازی تدریجی دانستند. تحلیلگران نیز با تاکید بر ضرورت مدیریت مسائل فنی و سیاسی در شرایط کنونی از آن رایزنی‌های مختصر استقبال کردند.
در چنین شرایطی وزارت خارجه از آغاز دور تازه‌ای از گفت‌و‌گو‌ها خبر داده است که می‌تواند فصل جدیدی در تعاملات دو طرف رقم بزند.
دور جدید مذاکرات ایران و آژانس از اهمیت راهبردی برخوردار است، زیرا می‌تواند مسیر رسیدن به توافق‌های فنی و کاهش تنش‌ها در حوزه انرژی هسته‌ای را هموار کند. تعامل با آژانس قطعا آثار سیاسی نیز داشته و در شرایطی که از یک سو سایه جنگ دوباره بر سر کشور سنگینی می‌کند و از سوی دیگر اروپا پایش را در یک کفش کرده که مکانسیم ماشه را فعال کند؛ می‌تواند مانع از پیچیده‌تر و بحرانی‌تر شدن اوضاع شود.
بر همین اساس است که تحلیلگران معتقدند تعامل مستمر و مذاکرات فنی، حتی در شرایط کوتاه و محدود، می‌تواند زمینه‌ساز اعتمادسازی باشد. البته ایران و آژانس باید در کنار مسائل فنی، ابعاد سیاسی و منطقه‌ای را نیز مدیریت کنند تا از تشدید بحران‌ها جلوگیری شود.
گفتنی است، هرگونه عقب‌نشینی یا توقف مذاکرات می‌تواند بازدارندگی دیپلماتیک ایران را کاهش و فشار‌های بین‌المللی را افزایش دهد.
با توجه به شرایط کنونی، دور تازه مذاکرات ایران و آژانس می‌تواند فصل جدیدی در تعاملات دو طرف رقم بزند. کارشناسان معتقدند این گفت‌وگوها، اگر با جدیت دنبال شود، می‌تواند راهگشای کاهش تنش‌ها و تثبیت موقعیت ایران در حوزه هسته‌ای باشد و امکان مدیریت بحران‌های سیاسی و بین‌المللی را فراهم کند.
روزنه‌های امید برای توافق ایران و آژانس
هفته پیش معاون وزیر امور خارجه با اشاره به سفر هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و رایزنی‌های امروز این هیات در تهران گفت: مقرر شد با در نظرگرفتن بحث‌های صورت‌گرفته در جلسه، رایزنی‌ها ادامه یابد.
کاظم غریب‌آبادی -معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه- با اشاره به رایزنی‌های معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سفر به تهران اظهار کرد: «ماسیمو آپارو»، معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از گفت‌وگو با هیات ایرانی مرکب از مدیر کل صلح و امنیت بین‌المللی وزارت امور خارجه و مشاور سازمان انرژی اتمی در خصوص نحوه تعامل آژانس و ایران در شرایط جدید، تهران را ترک کرد.
این دیپلمات ارشد ادامه داد: مقرر شد با در نظرگرفتن بحث‌های صورت‌گرفته در جلسه امروز ، رایزنی‌ها ادامه یابد.
بر اساس گزارش وزارت امور خارجه، غریب آبادی در این ارتباط افزود: هیات نمایندگی ایران در این رایزنی‌ها مراتب انتقاد و اعتراض شدید خود نسبت به عدم ایفای مسئولیت‌های آژانس در جریان حمله را ابراز کرد و مطالبات ایران را برای اصلاح فرآیندهای نادرست حاکم بر آژانس در قبال موضوع هسته‌ای ایران را به اطلاع هیات اعزامی آژانس رساند.
روابط جمهوری اسلامی و آژانس پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در ماه ژوئن، که در اواخر آن تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران توسط آمریکا بمباران شد، به تیرگی گرایید. آژانس روز ۱۲ ژوئن، یک روز پیش از حملات اسرائیل به خاک ایران، اعلام کرده بود که تهران تعهدات خود در زمینه منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را نقض کرده است. مجلس شورای اسلامی پس از آتش‌بس در جنگ اسرائیل و ایران، در یک مصوبه دوفوریتی تحت عنوان “قانون الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی”، همکاری جمهوری اسلامی با آژانس را محدود کرد.
این مصوبه به‌ سرعت به‌ قانونی الزام‌آور بدل شد و دولت جمهوری اسلامی را موظف کرد تا با تغییر شیوه همکاری با آژانس، درخواست‌های این نهاد از ایران را برای اجرا از سوی سازمان انرژی اتمی، از قبل به تأیید شورای عالی امنیت ملی ایران برساند. باید توجه داشت که در این مقطع زمانی، از منظر ژئوپلیتیک، منطقه خاورمیانه در شرایط حساسی قرار دارد. فشارهای اقتصادی بر ایران و نیاز آمریکا به ثبات در بازار نفت، هر دو طرف را به سمت یافتن راه‌حلی سوق می‌دهد. تحلیلگران معتقدند که اگر آژانس بتواند نقش یک پل ارتباطی را ایفا کند و گزارش آتی به‌عنوان پایه‌ای برای اعتمادسازی پذیرفته شود، احتمال موفقیت مذاکرات افزایش می‌یابد. این سناریو به‌ویژه با توجه به اظهارات اخیر مقامات آمریکا، که از لزوم بازگشت به دیپلماسی سخن گفته اند، تقویت می‌شود. با این حال، اگر گزارش آژانس با انتقاد همراه شود یا ایران از همکاری خودداری کند، این احتمال به شدت کاهش خواهد یافت.
عامل زمان نیز نقش حیاتی دارد. با نزدیک شدن به پایان ضرب‌الاجل‌های تعیین‌شده توسط تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، هر دو طرف تحت فشار قرار دارند. ایران ممکن است از این فرصت برای کسب امتیازات بیشتر استفاده کند، در حالی که آمریکا به دنبال حفظ اعتبار خود در برابر متحدانش است. میانجی‌گری کشورهای بی‌طرف می‌تواند این فشار را تعدیل کند، اما موفقیت آن به میزان آمادگی دو طرف برای مصالحه بستگی دارد. اگر تیم آژانس بتواند تا اواسط سپتامبر گزارش خود را نهایی کند و ایران به تعهدات حداقلی بازگردد، احتمال برگزاری یک نشست مقدماتی در آنکارا یا دوحه قوت می‌گیرد.
با این حال، ریسک‌های موجود نباید نادیده گرفته شود. به‌عنوان مثال، هرگونه اقدام نظامی جدید از سوی اسرائیل می‌تواند کل فرآیند را متوقف کند. در مقابل، اگر ایران و آمریکا بتوانند از این فرصت استفاده کنند و با میانجی‌گری آژانس، یک چارچوب اولیه برای گفت‌وگو بسازند، این می‌تواند آغازگر یک فصل جدید در روابط دوجانبه باشد. در نهایت، همه چیز به نتیجه بازدید آتی کارشناسان آژانس و واکنش‌های بعدی بستگی دارد؛ لحظه‌ای که می‌تواند درهای دیپلماسی را باز کند یا آن‌ها را برای مدت‌ها ببندد.
چگونه روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسید؟
 تا پیش از آغاز حملات هوایی اسرائیل در تاریخ ۱۳ ژوئن به سایت‌های هسته‌ای ایران،  آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، ناظر هسته‌ای سازمان ملل، به‌طور منظم این مراکز را بازرسی می‌کرد. جنگی که پس از آن رخ داد، باعث شد بازرسان این سازمان دسترسی به این سایت‌ها را از دست بدهند.
اکنون این نهاد ناظر در تلاش است تا دوباره به سایت‌های هسته‌ای ایران دسترسی پیدا کند،  اما این در حالی است که احتمال دارد ایران درصدد اخراج کامل این سازمان باشد.
در میان تنش‌های رو به افزایش با آژانس، که برخی مقامات ایران آن را به کمک به اسرائیل برای توجیه حملاتش متهم می‌کنند، مجلس ایران روز چهارشنبه به قطع همکاری با این سازمان و ممنوعیت ورود بازرسان آن به کشور رای داد. اگرچه این اقدام فعلاً جنبه نمادین دارد و این قانون نیازمند تصویب شورای نگهبان است تا اجرایی شود، تصویب آن پیامی به آژانس  به شمار می‌آید.
به نوشته نیویورک تایمز، در حالی که این اقدام ممکن است نشانه‌ای از نیت ایران برای از سرگیری برنامه هسته‌ای خود پس حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیساتش باشد، اما همچنین ممکن است تاکتیکی برای امتیازگیری در مذاکرات احتمالی جدید با دولت ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران باشد.
یکی از اهداف اصلی آژانس بین المللی انرژی اتمی نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای در ایران و دیگر کشورها، از جمله همه اعضای معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای است. هدف این نظارت جلوگیری از ساخت تسلیحات هسته‌ای است. ایران از امضاکنندگان این معاهده است، اما اسرائیل نیست. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان تا حدودی بر فعالیت‌های هسته‌ای اسرائیل نظارت دارد؛ هرچند اسرائیل داشتن یا نداشتن سلاح هسته‌ای را تایید یا تکذیب نکرده، اما به طور گسترده باور بر این است که آن را در اختیار دارد.
طبق توافق با ایران، آژانس موظف است تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده ایران از جمله سایت‌های نطنز و فردو را که آمریکا اخیراً بمباران کرده است، بازرسی کند.
رافائل گروسی، مدیرکل سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه در وین به خبرنگاران گفت که از ایران خواسته است بازرسانش را دوباره به سایت‌های هسته‌ای بازگرداند، اما به رأی مجلس ایران واکنشی نشان نداد. بازرسان این نهاد ناظر در طول جنگ در ایران باقی ماندند و آماده بودند تا به سایت‌ها بازگردند و میزان مواد هسته‌ای باقی‌مانده در ایران را بررسی کنند. به گفته این آژانس، بازرسان آخرین بار چند روز قبل از آغاز حملات هوایی اسرائیل از این سایت‌ها بازدید کرده بودند.
روابط در پایین‌ترین سطح
با این حال، به نظر می‌رسد رابطه آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. تنها یک روز پیش از آغاز حمله اسرائیل، آژانس رسماً اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای پایبند نبوده است. این نهاد گفت که ایران به طور مکرر از ارائه اطلاعات درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده و فعالیت‌های هسته‌ای در چندین مکان خودداری کرده است.
مقامات ایرانی در طول جنگ بارها از آقای گروسی انتقاد کردند و گفتند که اظهارنظرهای او مبنی بر عدم وجود شواهدی دال بر تلاش نظام‌مند ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای، دیر انجام شده و مانع از آن نشده که اسرائیل از گزارش آژانس برای توجیه حملات خود استفاده کند.
دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران پس از توافق ۲۰۱۵ بین ایران و آمریکا و دیگر قدرت‌های غربی که غنی‌سازی هسته‌ای ایران را محدود می‌کرد و در ازای آن تحریم‌ها کاهش می‌یافت، در بهترین وضعیت بود. در چارچوب این توافق، این نهاد نظارت بر بخش‌های جدیدی از برنامه هسته‌ای ایران را به دست آورد و توانایی انجام بازرسی‌های ناگهانی، یعنی بازدید از سایت‌ها با اطلاع کوتاه‌مدت، از جمله مکان‌هایی که ایران اعلام نکرده بود که تأسیسات هسته‌ای هستند، پیدا کرد.
اما پس از خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌های سخت، ایران به تدریج این دسترسی‌های اضافی را محدود کرد. این موضوع باعث شد که ایران نه تنها نظارت آژانس انرژی اتمی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کند، بلکه غنی‌سازی اورانیوم را نیز فراتر از محدودیت‌های تعیین‌شده در توافق آغاز کند.
در گزارشی که اواخر ماه مه منتشر شد، آژانس اعلام کرد که ایران هنوز با این نهاد همکاری می‌کند و این سازمان توانسته «تلاش گسترده‌ای برای راستی‌آزمایی» انجام دهد، اگرچه در این گزارش چند مورد ذکر شده که همکاری ایران «کمتر از حد رضایت‌بخش» بوده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این گزارش یادآور شده که ایران بارها اعلام کرده برنامه هسته‌ای‌اش اهداف صلح‌آمیز دارد.
مصر برای تقویت همکاری ایران و آژانس انرژی اتمی تلاش می کند
هفته پیش وزیر امور خارجه مصر اعلام کرد که تلاش‌های دیپلماتیک قاهره با تهران بر مهار تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد کانال‌های همکاری میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متمرکز است.
«بدر عبدالعاطی» وزیر امور خارجه مصر در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه اظهار داشت: قاهره در رایزنی‌های خود با تهران «به طور طبیعی» بر توقف روند تشدید بحران‌های منطقه‌ای تمرکز دارد و این موضوع «مهم‌ترین هدف سیاست خارجی ما در قبال ایران» است.
او افزود: این هدف مستلزم کمک به گشودن مسیرهای همکاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین ازسرگیری گفت‌وگو با طرف آمریکایی است. ما در این مسیر با همه بازیگران از جمله سه کشور اروپایی در ارتباط هستیم.
عبدالعاطی پیش‌تر با «سید عباس عراقچی» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره راه‌های ازسرگیری مذاکرات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و تقویت مسیرهای سیاسی رایزنی کرده بود. وزارت خارجه مصر نیز در بیانیه‌ای بر «لزوم پایبندی به راهکارهای دیپلماتیک و ایجاد فضای اعتماد برای تأمین امنیت و ثبات منطقه» تأکید کرده است.
این تحرکات دیپلماتیک در حالی انجام می‌شود که پارلمان ایران اخیراً با اکثریت آرا، تعلیق همکاری دولت با آژانس انرژی اتمی را تصویب کرد؛ تصمیمی که یک روز پس از اعلام آتش‌بس، با امضای مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور کشورمان اجرایی شد.
این اقدام در پی حملات تجاوزکارانه آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران در جریان جنگ ۱۲ روزه اتخاذ شد.
ایران اعلام کرده است که همکاری با آژانس تنها پس از تضمین امنیت دانشمندان و مراکز هسته‌ای و طبق جدول زمانی شورای عالی امنیت ملی از سر گرفته خواهد شد.
عباس عراقچی نیز ماه گذشته تأکید کرد که تهران همچنان به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پایبند است، اما تعامل با آژانس به دلیل ملاحظات امنیتی و ایمنی، صرفاً از مسیر شورای عالی امنیت ملی مدیریت خواهد شد.
ابعاد تعلیق همکاری ایران با آژانس
ماه پیش ابراهیم ایوبی وکیل دادگستری در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت:از بامداد جمعه 23خردادماه با شروع تهاجم ارتش اسرائیل به مراکز نظامی و تأسیسات هسته‌ای کشور، زمزمه ادامه یا توقف همکاری ایران به سازمان بین‌المللی انرژی اتمی میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی بالا گرفت و سرانجام در روز چهارشنبه 1404/4/4 الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (International Atomic Energy Agency) به تصویب رسید.
 جالب این که «قانون سازمان انرژی اتمی ایران» در همین تاریخ یعنی 3 تیر 1353 به تصویب مجلس سنا رسیده است. در دو دهه گذشته همکاری ایران با آژانس دوران پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته که برای بررسی ابعاد حقوقی موضوع نیازمند شناخت جایگاه و حقوق حاکم بر آژانس، سیر قانون‌گذاری در دو دهه گذشته، و البته مصوبه اخیر هستیم.
 این سازمان بین‌المللی در سال 1956 میلادی به عنوان نهادی مستقل که زیرمجموعه سازمان ملل متحد فعالیت می‌کند، پا به عرصه گذاشت. مهم‌ترین اهداف آژانس عبارتند از: تشویق به تحقیق و گسترش مطالعات علمی در مورد انرژی اتمی جهت استفاده صلح‌آمیز، ارائه توصیه‌های لازم در کاربرد انرژی اتمی، فراهم کردن اطلاعات مربوط به تغییرات فنی مورد استفاده صلح‌آمیز از اتم و... عنوان شده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه رکن دارد: کنفرانس عمومی (متشکل از همه اعضا)، شورای حکام (هیئت‌مدیره) و مدیرکل (مقام اجرایی)؛ ایران از ابتدای تأسیس آژانس در آن عضویت داشت.
 حقوق حاکم بر آژانس را چهار سند اصلی تشکیل می‌دهد: اساسنامه، معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، موافقت‌نامه پادمان و پروتکل الحاقی به موافقت‌نامه پادمان. البته قطعنامه‌های شورای حکام نیز از منابع بعدی به حساب می‌آید. معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای از سال 1970 میلادی به مدت 25 سال به اجرا درآمد و در سال 1995 برای مدت نامحدود تمدید شد.
ایران به همه اسناد اصلی آژانس پیوسته و پس از قطعنامه شهریورماه 1382، در بیانیه مشهور به «بیانیه تهران» که به تاریخ 30 مهر 1382 با حضور وزرای خارجه سه کشور اروپایی (انگلستان، فرانسه و آلمان) صادر گردید؛ علاوه بر اعلام شروع فرآیند تصویب و الحاق به پروتکل الحاقی؛ برای نشان دادن حُسن‌نیت خود، اجرای آن را داوطلبانه پیش از تصویب پذیرفت.
پس از این تاریخ، مجلس شورای اسلامی قوانین متعددی را با توجه به شرایط زمانی وضع نمود که فهرست‌وار عبارتند از: «قانون الزام دولت به تعلیق اقدامات داوطلبانه در صورت ارجاع یا گزارش روند به شورای امنیت» (1 آذر 1384)، «قانون الزام دولت به تجدیدنظر جهت همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» (6 دی 1385)، «قانون صیانت از دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران» (29 تیر 1389)، «قانون الزام دولت به حفط دستاوردها و حقوق هسته‌ای ملت ایران» (2 تیر 1394)، «قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» (12 مهر 1394) و «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» (12 آذر 1399).
طرح نمایندگان در قالب ماده واحده با دو تبصره و با نام «الزام دولت به تعلیق همکاری با سازمان (آژانس) انرژی هسته‌ای (اتمی)» در 4 تیر به تصویب رسید که همان روز مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و 5 تیر توسط رئیس مجلس به رئیس‌جمهور جهت اجرا ابلاغ شد. البته در متن قانون دولت مکلف به اجرا بلافاصله پس از تصویب شده و روند عادی قوانین (انتشار در روزنامه رسمی و با گذشت 15 روز) طی نمی‌شود.
مطابق ماده واحده: «با توجه به نقض حاکمیت ملی و حملات انجام‌شده علیه تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران توسط رژیم صهیونیستی و ایالات متحده آمریکا نسبت به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز کشور و به مخاطره افتادن منافع عالیه جمهوری اسلامی ایران، دولت مکلف است بلافاصله پس از تصویب این قانون هرگونه همکاری با سازمان (آژانس) بین‌المللی انرژی هسته‌ای (اتمی) را تا حصول شروط زیر به حالت تعلیق درآورد...».
این دو شرط عبارتند از: اول، اطمینان از رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی، امنیت مراکز و دانشمندان هسته‌ای؛ و دوم، رعایت حقوق هسته‌ای ایران به‌ویژه غنی‌سازی اورانیوم. این اطمینان با گزارش سازمان انرژی اتمی ایران و سپس تصویب شورای عالی امنیت ملی ایجاد می‌شود. عدم اجرا یا نقض قانون جرم‌انگاری شده، و یک یا چند مورد از مجازات‌های درجه شش (شش ماه تا دو سال حبس، بیست تا هشتاد میلیون ریال جزای نقدی، شلاق از 31 تا 74 ضربه) را دارد. اجرای این قانون می‌تواند به گزارش مستقیم آژانس به شورای امنیت سازمان ملل متحد و یا فعال کردن «مکانیزم ماشه» (بازگشت تحریم‌ها) توسط کشورهای عضو برجام بیانجامد.
گروسی روابط ایران و آژانس را نابود کرد
«سیدحسین موسویان» دیپلمات پیشین و کارشناس ارشد سیاست خارجی در گفت‌وگو با «مهدی حسن» خبرنگار و مجری مشهور آمریکایی به مجموعه‌ای از پرسش‌های متنوع درباره چرایی تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی به ایران، نقش ایالات متحده در این حمله، رویکرد هسته‌ای فعلی ایران و احتمال ایجاد تغییراتی در آن و البته نقش منطقه‌ای ایران در غرب آسیا پرداخته‌است.
او می گوید: گروسی روابط ایران وآژانس را نابود کرد. از همان ابتدای تجاوز اسرائیل به ایران، من توییت کردم که بهتر است گروسی استعفا دهد تا روابط ایران وآژانس احیاء گردد. ایران معتقد است که گروسی شریک جنایت جنگی اسرائیل علیه ایران است. چون گزارش خلافی داد که منجر به قطعنامه آژانس و سوء استفاده اسرائیل برای حمله به ایران شد. اما کمتر کسی میداند که موضوعاتی که گروسی در گزارش خود مطرح کرده بود، موضوعاتی بود که در سال 2015، آژانس رسیدگی کرده بود و همه حل شده بود و پرونده آنها بسته شده بود. اما گروسی مجدد پرونده های بسته شده را باز کرد ضمن اینکه همه آن موضوعات هم مربوط به برنامه هسته ای ایران در بیست یا سی سال قبل بود و هیچکدام هم موضوعات جدیدی نبود.

پذیرش محدودیت در برنامه هسته‌ای موضوع جدیدی نیست
 «رامین مهمانپرست» معتقد است آمریکایی‌ها به تجربه فهمیده‌اند که درگیری مستقیم با ایران موضوع ساده‌ای نیست و می‌تواند منطقه را به سمت یک جنگ بزرگ بکشاند.
سخنگوی پیشین وزارت خارجه ایران می‌گوید اگر طرف مقابل به لغو تحریم‌ها اقدام کند و پایبندی خود را در عمل نشان دهد، ایران نیز حاضر است برای مدت زمانی مشخص محدودیت‌هایی را بپذیرد.
بعد از جنگ ایران و اسرائیل/آمریکا، تهران مذاکره جدید با آمریکا را مشروط به دادن تضمین از سوی آمریکا مبنی بر عدم حمله نظامی مجدد کرده است.
از طرف دیگر گفت‌و‌گو‌های ایران و تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) نیز از روز جمعه سوم مرداد در استانبول ترکیه کلید خورده و مقرر شده این گفت‌و‌گو‌ها ادامه یابد.
پیش از مذاکرات جمعه هم اعلام شده بود که اروپا سه شرط برای عدم فعال کردن مکانیسم ماشه از ایران دارد. رویترز در این زمینه روز پنج‌شنبه‌شب به نقل از دیپلمات‌ها خبر داده بود که سه کشور اروپایی در استانبول پیشنهاد تمدید ۶ماهه مهلت مکانیسم ماشه را مطرح می‌کنند. این رسانه افزود: «آن‌ها در مقابل، این خواسته‌ها را دارند؛ ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا.»
درباره این موضوع، «رامین مهمانپرست»،  سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه و سفیر پیشین ایران در لهستان و سفیر آکردیته در لیتوانی و سفیر پیشین ایران در قزاقستان و تایلند در مصاحبه ای پاسخ می دهد.
*این روز‌ها صحبت از مذاکره احتمالی میان ایران و آمریکا مطرح است، در حالی که دو طرف همچنان بر مواضع خود پیش از تجاوز اسرائیل و آمریکا به خاک ایران پافشاری می‌کنند؛ ایران بر حق غنی‌سازی اورانیوم و آمریکا بر غنی‌سازی صفر تأکید دارد. از طرفی اروپا نیز مکانیزم ماشه را در اختیار دارد. بر این اساس، پیش‌بینی شما از زمان آغاز مذاکره احتمالی و موفقیت آن چیست؟
تجربه بدی که ما از دور اخیر مذاکرات داشتیم نشان داد که آمریکایی‌ها یا از ابتدا فریبکارانه وارد بحث مذاکره شده بودند و با طراحی مشترک با رژیم صهیونیستی عملیات غافلگیرانه را دنبال کردند، یا اینکه نه از ابتدا قصد فریب نداشتند، اما در میانه راه اسیر توهمات رژیم جنایتکار صهیونیستی شدند و تصور کردند که می‌توانند با یک عملیات نظامی کار را یکسره کنند.
آنها شریک این جنایت شدند و مستقیماً نسبت به کشور ما عملیات نظامی انجام دادند. این مسئله تأثیر بسیار منفی گذاشت و باز شدن مجدد راه گفت‌و‌گو را دشوار می‌سازد.
آمریکایی‌ها به تجربه فهمیده‌اند که درگیری مستقیم با ایران موضوع ساده‌ای نیست و می‌تواند منطقه را به سمت یک جنگ بزرگ بکشاند. ایران کشوری قدرتمند است؛ هرچند هیچ‌گاه آغازگر جنگ نخواهد بود، اما در برابر تجاوز پاسخ دردناکی خواهد داد؛ بنابراین شاید تجربه اخیر برای آمریکا و اسرائیل درسی باشد که مسیر گفت‌و‌گو را تغییر دهند و آمریکایی‌ها کمتر تحت‌تأثیر اسرائیل وارد بحث شوند.
اگر قرار است زمینه‌ای برای مذاکره فراهم شود، باید چارچوبی طراحی شود که منافع ایران را نیز تضمین کند. ما باید فراموش نکنیم که رژیم صهیونیستی و آمریکا ــ به‌ویژه در دوره ترامپ به‌عنوان یک شخصیت غیرقابل پیش‌بینی ــ قابل اعتماد نیستند؛ بنابراین باید همواره آمادگی نظامی را در بالاترین سطح حفظ کنیم.
در عین حال، هر راهی که بتواند صلح و امنیت منطقه و منافع ملی ایران را تضمین کند، از جمله دیپلماسی و مذاکره، باید مورد استفاده قرار گیرد.
طرف آمریکایی باید برنامه‌ای جدید با پیشنهاداتی جدی ارائه کند تا شاید بخشی از بی‌اعتمادی موجود کاهش یابد و شرایط برای گفت‌و‌گو فراهم شود.
*ایران همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مشروط به ایجاد سازوکاری جدید اعلام کرده است. چقدر می‌توان امیدوار به حصول چنین سازوکاری بود؟
وظیفه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روشن است؛ نظارت بر عدم انحراف کشور‌ها به سمت فعالیت‌های نظامی هسته‌ای و در کنار آن فراهم‌کردن تسهیلات لازم برای بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای.
متأسفانه عملکرد اخیر آژانس و شخص «رافائل گروسی»، مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی، نشان داد که این نهاد به‌جای وظایف فنی و تخصصی خود، وارد بازی‌های سیاسی شده و عملاً به ابزار دست اسرائیل تبدیل گردیده است.
ایران عضو متعهد آژانس و معاهده NPT است و بار‌ها راستی‌آزمایی‌های این سازمان، عدم انحراف ایران را تأیید کرده است. با این حال، در مقاطع مختلف اطلاعات در اختیار اسرائیل و آمریکا قرار گرفت و برای هدف قرار دادن دانشمندان و مراکز هسته‌ای ایران مورد سوءاستفاده واقع شد.
این رفتار، اعتماد ایران به آژانس را مخدوش کرده است؛ بنابراین آژانس باید ثابت کند که به وظایف اصلی و فنی خود پایبند است. تنها در چنین شرایطی و با ایجاد چارچوب جدید می‌توان به همکاری مؤثر امیدوار بود.
* «مجید تخت روانچی»، معاون وزیر خارجه ایران، اعلام کرده است که ایران در ازای لغو تحریم‌های آمریکا حاضر است برای مدتی محدود بر توسعه هسته‌ای خود محدودیت‌هایی بپذیرد. آیا این موضع جدیدی از سوی ایران محسوب می‌شود؟
این موضوع جدیدی نیست. در برجام نیز ایران برای مدت محدودی برخی محدودیت‌ها را پذیرفت. ما به تعهدات خود عمل کردیم، اما طرف مقابل به تعهداتش پایبند نبود.
تأکید آقای روانچی در واقع یادآوری همان اصل برجام است: اگر طرف مقابل به لغو تحریم‌ها اقدام کند و پایبندی خود را در عمل نشان دهد، ایران نیز حاضر است برای مدت زمانی مشخص محدودیت‌هایی را بپذیرد.
ما چیزی برای پنهان کردن نداریم و بار‌ها اعلام کرده‌ایم که حرکت به سمت سلاح هسته‌ای خط قرمز ماست و بر اساس فتوای مقام معظم رهبری چنین مسیری برای ایران قابل قبول نیست.
ایران در سخت‌ترین شرایط جنگ تحمیلی نیز از به‌کارگیری سلاح کشتار جمعی خودداری کرد؛ بنابراین اگر طرف مقابل صادقانه به دنبال رفع نگرانی‌ها باشد، ایران آماده همکاری است.
*برخی منابع خبری اعلام کردند که کشور نروژ ممکن است میانجی مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا باشد، اما سخنگوی وزارت خارجه این موضوع را تأیید نکرد. به نظر می‌رسد میانجی‌گری عمان منتفی است. در چنین شرایطی کدام کشور می‌تواند میانجی باشد؟
در واقع مهم نیست کدام کشور میانجی باشد. وظیفه میانجی تنها انتقال پیام‌ها و فراهم‌کردن فضای گفت‌و‌گو است. البته اگر کشور میانجی از نفوذ و خلاقیت لازم برای نزدیک‌کردن دیدگاه‌ها برخوردار باشد، کمک بیشتری خواهد کرد، اما اصل ماجرا محتوای گفت‌و‌گو‌ها و چارچوب مذاکرات میان ایران و آمریکا است، نه نام کشور میانجی.
امروز مهم‌ترین اولویت کشور، علاوه بر حفظ آمادگی دفاعی و امنیتی و تقویت انسجام ملی، اصلاح وضعیت اقتصادی است. دشمنان به‌خوبی از مشکلات اقتصادی ایران آگاهند و بر همین اساس فشار وارد می‌کنند.
اگر ما نتوانیم کسری بودجه و ناترازی‌ها را اصلاح کنیم، حتی بدون اقدام دشمن نیز با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد؛ بنابراین مسئولان باید با برنامه‌ای جامع و اقدامات شجاعانه، جراحی بزرگ اقتصادی را آغاز کنند. تنها در این صورت است که گذشت زمان به نفع ایران عمل خواهد کرد و کشور با قدرت بیشتری می‌تواند در مسیر مذاکره یا مقاومت گام بردارد.