ضرورت تغییر نگرش به طرح‌های انتقال انرژی در مناطق پیرامونی ایران

 پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری گفت: پاکستان در نظر دارد یک خط لوله به طول 800 کیلومتر از کراچی به سین‌کیانگ چین احداث کند، اگر بتوانیم از ظرفیت چین که روابط نزدیک و استراتژیکی با پاکستان دارد استفاده کنیم و خط لوله خودمان با پاکستان را احیا کنیم، هم نیاز پاکستان را تأمین کرده و هم برای صادرات به چین اقدام می‌کنیم.
خط لوله تاپی طرح انتقال گاز طبیعی ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند است که ساخت آن 15 دسامبر 2015 از ترکمنستان آغازشده است، این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه 33 میلیارد مترمکعب گاز را به سه کشور افغانستان، پاکستان و هند دارد. خط لوله‌ای که برخی آن را در مقابل و در رقابت با خط آی‌پی که قرار است گاز ایران راه به پاکستان برساند، می‌دانند. ولی کالجی، دکتری رشته مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه و پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری که اخیراً کتابی نیز به قلم ایشان با عنوان «پیوستگی ژئواکونومی آسیای مرکزی و آسیای جنوبی. جایگاه ایران در طرح‌های انتقال گاز تاپی و انتقال برق کاسا 1000» توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران منتشرشده است، در رابطه با خط لوله گاز تاپی و اینکه آیا این خط با خط لوله گاز ایران در تقابل است، گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
کالجی در این خصوص اظهار داشت: خط لوله تاپی به‌موازات خط انتقال برق کاسا 1000 و طرح مهم ژئواکونومی محسوب می‌شود که انتقال منابع گاز و برق آسیای مرکزی را به افغانستان، پاکستان و هند در جهت شمالی-جنوبی مدنظر دارد، اما الزاماً این‌گونه نیست که خط لوله تاپی رودررو و در تقابل با خط لوله گاز آی‌پی (خط لوله گاز ایران- پاکستان) باشد.
وی افزود: باید در نظر داشته باشیم هر خط لوله و یا ریلی از کشورهای اطراف ما عبور کند الزاماً علیه ما نیست. این‌گونه نیست که همه کشورهای همسایه دست در دست هم توطئه کنند که ما را حذف و یا دور بزنند، ما باید از این ادبیات و نگاه فاصله بگیریم.
این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری تصریح کرد: همان‌گونه که ما حق‌داریم در چهار جهت جغرافیایی خط لوله، راه‌آهن و جاده احداث کنیم چرا ترکمنستان و یا کشورهای دیگر این حق را نداشته باشند؟ ترکمنستان سه خط لوله به سمت شرق و چین دارد از یک خط لوله به ترکیه صادرات گاز دارد، یک خط لوله از سمت روسیه و اکنون ترانس‌خزر را از کف دریا در نظر دارد و خط لوله تاپی هم از سمت جنوب به پاکستان و افغانستان می‌رود. وی خاطرنشان کرد: کشورها حق‌دارند مبادی صادرات و وارداتی خود را تنوع بدهند و فقط به یک کشور و بازار متکی نباشند ما نیز نباید این اقدامات را توطئه، دور زدن و یا حذف ایران تلقی کنیم، هرچند منکر رقابت هم نیستیم.
وی گفت: اگر ترکمنستان موفق شود خط لوله تاپی را اجرایی کند نهایتاً 20 تا 25 درصد گاز پاکستان و جمعیت یک‌میلیاردی هند را که سوخت اصلی‌شان زغال‌سنگ است، تأمین می‌کند. این کشورها مدام در اسناد خود درصدد کاهش سهم زغال‌سنگ و جایگزین کردن باانرژی پاک گاز هستند، بنابراین اگرچند خط لوله گازی دیگر هم افتتاح شود بازهم بازار وجود دارد.
کالجی تأکید کرد: به‌جای اینکه در مقابل تاپی قرار بگیریم و از این طرح‌ها انتقاد کنیم، باید نگرش و رویکردهایمان را تغییر بدهیم و وارد بخش‌های جزئی و فنی این طرح‌ها شویم. خط لوله تاپی قرار است از 7 استان افغانستان عبور و وارد پاکستان و هند شود. این خط لوله انشعاب، کنتور و علمک نیاز دارد تا مصرف خانگی و صنعتی پیدا ‌کند، ما می‌توانیم به بخش فنی و خدمات مهندسی ورود کنیم، از تجربه گازرسانی به بیش از 90 درصد شهر و روستاهای خودمان استفاده کنیم، به‌این‌ترتیب دید کشورها نسبت به ما مثبت می‌شود و هم اینکه بخش خصوصی می‌تواند در زمینه خدمات فنی و مهندسی فعال شود.
وی گفت: تاکنون هیچ‌یک از طرح‌هایی که ما مخالفت کردیم متوقف نشده‌اند، مثلاً با خط لوله گاز باکو-تفلیس -جیحان، یا خط لوله نفت باکو- تفلیس- ارزروم، خط لوله گاز تاپ و تاناپ در منطقه قفقاز مخالفت کردیم که گاز میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان را به گرجستان، ترکیه و اروپا منتقل می‌کند. 20 سال پیش با تمسخر در ایران گفته می‌شد از خط لوله باکو-تفلیس-جیحان به‌جای گاز هوا منتقل می‌شود، درحالی‌که این خط اجرا شد و یکی از دلایلی که آذربایجان در جنگ اخیر توانست ارامنه را شکست بدهد، پول‌هایی بود که از این خط لوله گاز دریافت کرد و اسلحه و پهباد خرید و صحنه جنگ را عوض کرد. اکنون هم باید انتظار داشته باشیم تاپی و هم ترانس‌خزر از بستر دریای خزر اجرایی می‌شود. در چند سال اخیر روسیه از کف دریای آدریاتیک نورداستریم 2 را اجرا کرده است و یا ترک‌استریم از کف دریا سیاه عبور کرده است و لذا ازنظر فنی و اجرایی این امکان‌ هم وجود دارد که خط لوله ترانس خزر از بستر دریای خزر عبور کند.
پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بابیان اینکه نگاه کلیشه‌ای، سنتی و محدود و دیدگاه اقتصاد پیله‌وریِ مربوط به قرن 18 و 19 با واقعیت و ادبیات اقتصاد سیاسی جهان همخوانی ندارد، تأکید کرد: ما باید هنرمان این باشد که خط لوله آی‌پی را با پاکستان احیا کنیم، تاپی و آی‌پی باهم منافات ندارند، بازار پاکستان به‌اندازه اجرای هر دو خط و حتی بیش از آن نیاز به انرژی دارد.